Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------56------------------------------------ məsələləri də tədqiq etmişdir. Staqiratda anadan olmuşdur (buna görə də onu çox zaman "Staqirit" çağırırdılar). Məşhur filosof Platonun Akademiyasının tələbəsi, Makedoniyalı İsgəndərin tərbiyəçisi və Afinada Likey fəlsəfə məktəbinin təsisçisi olub. Bəzi əfsanələrə görə İsgəndərin ölümündə onun rolu var (Əfsanəyə görə İsgəndərin atası, Makedoniya çarı Fillip Aristotelin ailəsini o uşaq olarkən qırmışdır. Aristotel bununla İsgəndərdən ailəsinin intiqamını almışdır). Hələ Platondan təhsil alarkən Aristotel onun varlıqlara münasibətində ideyaların ilkin olması nəzəriyyəsini tənqid edirdi (Bununla əlaqədar Aristotelin belə bir deyimi var - "Platon mənim dostumdur, amma həqiqət daha vacibdir"). Ərəstun . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------57------------------------------------ göstərirdi ki, belə yanaşma dünyanı anlatmır, ancaq cismlərin izahatı lazım gələn kəmiyyəti göstərir. Böyük filosof hesab edirdi ki, mahiyyəti olduğu "varlıqdan" ayırmaq olmaz: əgər varlıqlar duyğulu dərk edilən aləmdə varlarsa, onda mahiyyət ideal axirət aləmində qala bilməz. Aristotel maddi aləmin obyektiv varlığını qəbul edir və hisslərə, anlayışlara və təsəvvürlərə real şeylərin törəmələri kimi baxırdı. Aristotel varlığın mahiyyətini varlığın özündə axtarırdı. Lakin maddədə o yalnız passiv başlanğıc görürdü. Onun fikrincə bu başlanğıc xüsusi aktiv başlanğıca - "formaya" tabe idi və bütün "formaların forması"nın ən yüksəyi Allahdır. Aristotelin materializm və idealizm arasındakı tərəddüdləri onun dialektika ilə metafizika arasındakı tərəddüdləri ilə müşahidə edilirdi. O, təbiətdə və cəmiyyətdə hərəkəti qəbul edir, hərəkətin müxtəlif növlərinin (meydana gəlmə, məhv olunma, inkişafı, azalma, keyfiyyətcə dəyişmə və fəzada dəyişmə) mövcud olmasına işarə edirdi. Ziddiyyətlərin qarşılıqlı əlaqəsini, keyfiyyətli dəyişikliklərin kəmiyyətlərdən asılılığını görür, mümkünlüyün həqiqətə çevrilməsini tədqiq edirdi. Bununla bərabər hərəkətin mənbəyini - "birinci mühərriki"n Allah olduğunu göstərirdi. Aristotelə görə İlahi varlıq maddədən kənarda qalır və özü hərəkətsiz qalaraq bütün dünyanı faydalı hərəkətə gətirir. Aristotel Allahı bütün varlıqların inkişafının sonuncu səbəbi, ən yüksək məqsədi sayır və bunu "entelehiya" adlandırırdı. Ümumi ilə təkin arasında olan nisbəti məsələsinə isə Aristotel toxunmurdu. Formal . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------58------------------------------------ məntiqin inkişafında, xüsusilə “Nəticələr nəzəriyyəsi”nin (“Sillogizm”) işlənməsində onun böyük xidməti vardır. Kosmologiya sahəsində Aristotel Geosentrizm nəzəriy- yəsinin tərəfdarı idi. Onun kosmoloji fikirlərini sonradan Ptolomey inkişaf etdirmişdir. Sonralar bu nəzəriyyə Xristian kilsəsi tərəfindən ehkamlaşdırılmışdır. Aristotel öz tədqiqatlarında Biologiyaya da yer ayırmışdır. O, 500-dən artıq heyvan növünü təsvir edib onların təsnifatına cəhd göstərmişdir. Aristotelə görə həyatın maddəsi vücud, forması isə ruhdur. Öz sistematikasında o, heyvanları 3 qrupa bölmüşdür: insan, bitki və heyvan. Aristotel estetikanın tarixində incəsənətə gerçəkliyi əks etdirən sahə kimi yanaşmışdır. Bu sahədə o öz müəlliminin - Platonun əsərini ("İdeyalar ideyası" əsərini) tənqid etmişdir. Onun fikrincə bu ideya həqiqi həyatla əlaqəsizdir və etika məsələləri insanların ictimai vəziyyətləri ilə sıx əlaqədə baxılmalıdır. O, hesab edirdi ki, səxavət yalnız azad insana aid bir xüsusiyyətdir. Qullar heç zaman səxavətli ola bilməzlər, onlar pozğundurlar. Aristotel qulu ağasının "danışan alət"i simasında görürdü. Buna görədə Aristotelin ictimai-siyasi və fəlsəfi görüşləri onun "ən mükəmməl sistem" saydığı Quldarlığın möhkəmlənmə- sinə yönəlmişdi. Ərəstun fəlsəfəsi bəşəriyyətin ictimai fikrinin sonrakı inkişafına çox ciddi təsir göstərmişdir. Onun təlimi iki istiqamətdə: mistik idealizm və digər tərəfdən materialist fəlsəfi fikrin inkişafı üçün mənəvi qida mənbəyi olmuşdur. Aristotelin Qərb . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------59------------------------------------ fəlsəfəsinin inkişafı ilə yanaşı Şərq və Azərbaycan fəlsəfəsinin inkişafına də çox ciddi təsiri olmuşdur. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------60------------------------------------ Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|