Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------88------------------------------------ Əli bin Sabit əl-Cəzəri (Bədiüzzaman Cəzəri (1136-ci ildə doğulmuşdur, 1206-ci ildə dünyasını dəyişmişdir). Qərb mənbələrinin dövrünün zirvəsinə qalxmış müsəlman mühəndisi kimi tərif etdiyi Cəzəri Şərqi Anadoluda Diyarbəkir Artuklu sarayında 32 il baş mühəndis olmuşdur. Burada elmi fəaliyyətlər göstərən Cəzəri, eyni zamanda, xəbərləşmə, nəzarət, müvazinət qurma və nizamlama elmi olan kibernetika elminin ilk banisidir. Zaman ərzində təkmilləşərək kompüterlərin ortaya çıxmasına imkan yaradan bu elm sahəsi insanlarda və cihazlarda məlumat mübadiləsi, nəzarəti və müvazinətin vəziyyətini tədqiq edir. Cəzərinin çox saylı icad etdikləri bu gün də heyrətamiz keyfiyyətlərə . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------89------------------------------------ malikdir. Cəzərini qərb mənbələrində dövrünün zirvəsini fəth edən “müsəlman mühəndis” adlandırılır. Cəzəri su saatları, avtomatik nəzarət qurğuları, fəvvarələr, qan toplama qabları, şifrəli qıfıllar və robotlar kimi praktik və estetik bir çox qurğuların dizaynını verən və bunların necə həyata keçiriləcəyini izah edən “Əl-Cami bəynə’ l-İlm və ’l-aməlin-nafi fi sinaati’ l hiyəl” (Cihaz hazırlanmasında faydalı məlumatlar və tətbiqlər) adlı kitabın müəllifidir. Əsərdə yer alan bütün şəkilləri özü çəkmiş və rəngləmişdir. XX əsrin başlanğıcından etibarən qərb dünyasında böyük maraqla qarşılanan bu əsər 1974-cü ildə “Al Jazari’s Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices” (Əl-Cəzərinin mahir mexaniki cihazlar haqqında məlumat kitabı) adı altında Donald R. Rill tərəfindən ingilis dilinə tərcümə edilmişdir. Kitabın tərcüməsinə ön söz yazan məşhur elm tarixçisi professor Uayt Cr. bir çox kəşfin Leonardo da Vinçi və digərlərindən çox əvvəl Cəzəri tərəfindən edildiyini bildirir. Kibernetika elmindən istifadə etməklə düzəltdiyi mükəmməl cihazlara bənzər icadlara Cəzərinin vəfatından ancaq 200-500 il sonra başqa əsərlərdə rast gəlinir. Cəzərinin dünya şöhrətli əsərində avtomatik cihazlar, robot fillər, öz-özünə oxuyan tovuz quşları, avtomatik saatlar, ələ su tökən robot insan və mühəndisliklə bağlı bir çox cihazların düzəldilməsi və işləməsi haqqında məlumatlar verilmişdir. Kitabda 50 cihazın ətraflı dizaynı çertyojları ilə birgə verilmişdir. Bu alətlərin altısı su saatı, dördü parafinli saat, altısı uzun lüləkli dolça, yeddisi əyləncə məqsədilə istifadə edilən . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------90------------------------------------ müxtəlif səslər çıxaran avtomat cihazlar, üçü dəstəmaz almaq üçün istifadə edilən avtomat cihaz, dördü qan alma qabı, aıtısı fəvvarə, dördü özü səs çıxaran cihaz, beşi suyu yuxarı çıxaran cihaz, ikisi qıfıl, biri bucaq ölçən, biri qayıq su saatı və Amid şəhərinin qapısıdır. Cəzəri bu cihazlarda istifadə edilən xüsusi hissələri də çox dəqiqliklə hazırlamışdır. 1. Hava axını ilə işləyən avtomatlaşdırılmış musiqili oyuncaq 2. Hidroenerjili su qaldıran maşın sxemi 3. Su gücü ilə çalışan sakya zəncirli nasos vasitəsi 4. Şamın əriməsi ilə işləyən saat 5. Avtomatlaşdırılmış masa maşını . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------91------------------------------------ 6. Fil görüntülü saat 7. Təzyiq ilə işləyən əl yuma maşını Əl-Cəzəri kəşfçi və mühəndis kimi, eyni zamanda, istedadlı bir sənətkar idi. Kitabında kəşfləri üçün təlimatlar vermiş və onları miniatür şəkillər istifadə edərək canlandırmışdır. Uorren Makkalok Uolter Pitss Uorren Makkalok (ingiliscə Warren Sturgis McCulloch) 16 noyabr 1898-ci ildə ABŞ-ın Nyu-Cersi şatatındakı Oranj şəfərində anadan olmuşdur. 24 sentyabr 1969-cu ildə ABŞ-ın Massaçusets ştatındakı Kembric şəhərində dünyasını dəyişmişdir. Amerika neyropsixoloqu, neyrofizioloqu, neyron şəbəkələrində süni intellektin yaradıcılarından biri və kibernetikanın . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------92------------------------------------ “ata”larından biridir. Oxuduğu zaman fəlsəfə və pzixologiya elminə yiyələnmişdir. 1927-ci ildə isə tibb elmləri üzrə doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir. Müxtəlif yerlərdə neyrofizioligiya sahəsində çalışmışdır. Gənc tədqiqatçı Uolter Pitss (ingiliscə Walter Pitts) ilə neyrotexnologiyanın əsasını qoymuşdur. Onun verdiyi nəzəri əsaslara görə psixologiya dili maşın intellektinə yönəldilmişdir. Araşdırdığı məsələləri həll etmək üçün insan beyninin riyazi modelini tədqiq etmişdir. Makkalokun və Pittsin əsas xidməti ondan ibarətdir ki, onların elektron “neyron”dan istifadə etməklə qurduqları şəbəkə nəzəri olaraq istənilən mürəkkəbliyə malik rəqəmli və məntiqi əməliyyatları yerinə yetirə bilirdi. Makkalok uzun illər boyu süni intellekt ilə maraqlanırdı və bu sahədə dünyanın görkəmli alimləri ilə ümumi “dil” tapa bilmişdi. Makkalok “A logical calculus of the ideas immanent in nervous activy” (Sinir fəaliyyətinin immanentliyinin məntiqi hesablanması ideyası) məqaləsini 1943-cü ildə çap etdirir. Bir müddət sonra Nobert Viner ilə arasında yaranmış “soyuqluq” nəticəsində bu sahədən müəyyən qədər uzaqlaşır. Ümumiyyətlə bu gün dünya elmində Norbert Viner, Arturo Rozenblat və C.Biqelou ilə yanaşı Makkalokun adını da hallandırmaq düzgün hesab oluna bilər. Neyron birləşməsindən istifadə etməklə Makkalok və Pitts göstərdilər ki, istənilən hesablamanı məntiqi birləşmələrin (“VƏ”, VƏ YA”, “İNKAR” və s.) köməyilə yerinə yetirmək olar. Çox maraqlıdır ki, Uolter Pitts elm sahəsində evi olmayan, içki düngünü olan yeganə alimdir. Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|