Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------103------------------------------------ satışından əldə olunan illik gəlir 870 milyon dollar, 1990-cı ildə isə bu rəqəm 1,1 milyard dollar təşkil etmişdir. Sonralar gəlirin 30%-lik artımı daha da artan templərlə dəyişmişdir. İntellektual sistemlərin ən çox yayılan növü ekspert sistemlərdir. Müasir ekspert sistemlər daha aşağı təcrübəyə malik mütəxəssislərin konkret tədqiqat sahəsinə aid məsələlərin həllində köməklik edən mürəkkəb proqram kompleksləridir. İntellektual sistemlərin inkişaf edən sahəsi olan ekspert sistemlər ənənəvi riyazi model metodları ilə həll olunmayan elm və texnikanın müxtəlif sahələrində informasiyanın emalı üçün nəzərdə tutulub. Bu sahələrdə informasiyanın məntiqi emalı və ekspertlərin təcrübəsi vacibdir. Ekspert sistemlərin tətbiqini vacib edən bir neçə şərt vardır: • Başqa işçilərə kömək üçün mütəxəssis çatışmazlığı; • Kiçik məsələlərin həlli mütəxəssislərin çoxsaylı kollektivini tələb edir ki, bu mütəxəssislər də lazımi qədər biliklərə malik deyillər; • Məhsuldarlığın aşağı düşməsi bir neçə şərtdən asılı ola bilər ki, bu da adi mütəxəssis tərəfindən ayrılmış vaxtda başa düşülə bilməz; • Ən yaxşı və ən pis icraçıların məsələləri həll etmələri arasındakı fərqin böyüklüyü; • Qoyulan məsələlərin həllinin öhdəsindən daha da yaxşı gələn rəqiblərin mövcudluğu. Hal-hazırda ekspert sistemlərin olmadığı, ən azından buna cəhd olunmayan sahə yoxdur. Hələ 1987-ci . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------104------------------------------------ ildə “Intelligent Technologies” (ABŞ) jurnalının istifadəçilərdən götürdüyü sorğusuna görə aşağıdakı nəticələr alınmışdır: • 25 % istifadəçilər ekspert sistemlərdən istifadə edir; • 25 % istifadəçilər yaxın 2-3 ildə ekspert sistemlərin tətbiqini planlaşdırır; • 50 % istifadəçilər istifadənin səmərəli olduğuna görə tədqiqatların aparılmasını üstün tuturlar. Ekspert və intellektual sistemlərin digər proqram vasitələrindən fərqi biliklərin predmet oblastının mütəxəssisi tərəfindən başa düşülən, ona əlavə və dəyişikliklər edilə bilən formada saxlanılan biliklər bazasının olmasıdır. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------105------------------------------------ İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏRİN İNKİŞAFINDA SÜNİ İNTELLEKTİN ROLU Süni intellekt, bir elm kimi, təxminən yarım əsrə yaxındır ki, mövcuddur. Bu elmin əsas problemi kompüterin köməyi ilə insan kimi davranmağı, mühakimə yürütməyi, qeyri-müəyyən və qeyri-dəqiq mühitdə qərar qəbul etməyi bacaran maşının yaradılmasıdır. Süni intellekt termini ilk dəfə 1956-cı ilin yayında Stenford Universitetində (ABŞ) keçirilən seminarda Con Makkarti (John McCarthy) tərəfindən işlədilmişdir. O, bu termini 1950-ci ildə Alan Tyurinq (Alan Turing) tərəfindən verilmiş kompüter intellekti ( computer intelligence) anlayışı əsasında irəli sürmüşdür. Süni intellektin əhatə dairəsinə elə sahələr aid edilir ki, orada dəqiq modellər, həll alqoritmi və metodlar yoxdur. Süni intellektin metodları iki xarakrerik xüsusiyyətə əsaslanıb: 1.Simvol şəkilli (hərf, söz, ifadə, işarə, şəkil) informasiyadan istifadə; 2.Simvol məntiqindən istifadə ilə axtarış. Bütün ənənəvi süni intellekt sistemləri Hard Computing (“Sərt” - dəqiq hesablama) texnologiyasına əsaslanıb ki, bu da onların imkanlarını kifayət qədər . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------106------------------------------------ məhdudlaşdırıb. “Computing” – hərfi mənada, ingilscə, hesablamaq deməkdir. Ənənəvi süni intellekt, yuxarıda qeyd edilən xüsusiyyətlərinə görə, qeyri-müəyyənlik və qeyri-dəqiqliyi nəzərə alan ədədi üsulları müəyyən dərəcədə qəbul etmir. Göstərilən cəhətlərinə görə ənənəvi süni intellekt sistemlərinin maşın intellektinin səviyyəsi – MİQ (Machine Intelligence Quotient – Maşın İntellekti Qabiliyyəti) heç də yüksək deyil. Buna görə də intellektual sistemin Maşın İntellekti Qabiliyyətinin yüksəldilməsi məsələsi ortaya çıxdı. Burada qeyri-səlis məntiq, neyron şəbəkələri, təkamül hesablama və s. kimi yeni ədədi metodlardan ayrılıqda və xüsusilə də, birgə istifadəni nəzərdə tutan hesablama intellekti əsas metodologiya kimi çıxış edir. Belə ki, o ənənəvi süni intellekt metodları və ümumiyyətlə, digər metodlarla həlli mümkün olmayan gerçək aləmin bir çox vacib problemlərini həll etməyə imkan verir. Ənənəvi hesablamadan (HC - Hard Computing) fərqli olaraq SC ( Soft Computing - “Yumşaq” (çevik) kompütinq) son istifadəçi üçün səmərəliliyi, məhsuldarlığı itirmədən qismən gerçək, qeyri-müəyyənlik, qeyri-dəqiqlik şəraitində hesablamalar aparmağa imkan verir. Mürəkkəb məsələlərin həlli üçün insan zəkasına uyğun bir sistemin yaradılması qədim zamanlardan insanları düşündürmüşdür. İlk dəfə bu, R.Lulliy (1235- 1315) tərəfindən müxtəlif mürəkkəb məsələlərin həlli üçün bir maşının yaradılması kimi irəli sürmüşdür. XVIII əsrdə Q.Leybnis (1646-1716) və R.Dekart (1596-1650) bir-birilərindən asılı olmayaraq bütün Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|