Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------124------------------------------------ ekspert sistemlərdə məntiqi-linqvistik modellər riyazi modellərlə birlikdə istifadə edilir. Yeni informasiya texnologiyasının daha bir vacib xüsusiyyəti bu və ya digər predmet oblastına aid olan məsələlərə münasibətdə proqram sistemlərinin adaptiv (uyğunlaşan) və çevik (rejimdən-rejimə keçə bilən) olmasıdır. Bu isə o deməkdir ki, həll edilən məsələnin və ya tanınan situasiyanın hansı model, hansı alqoritm və hansı proqramlar sistemi vasitəsilə gerçəkləşdiyini əvvəlcədən söyləmək mümkün deyildir. Məsələn, tibbi diaqnoz qoyulması üçün ekspert sistemindən istifadə edilərkən əvvəlcədən söyləmək mümkün deyil ki, ekspert sistemin hasil edəcəyi məhsul (nəticə) hansı alqoritm üzrə alınacaqdır. Bu xüsusiyyət eyni ilə bütün intellektual tətbiqi proqram paketlərinə də xasdır. Bəhs edilən süni intellekt sistemlərinin hamısı biliklərə yönəldilmiş sistemlər olduğundan, süni intellekt sistemlərinin və yeni informasiya texnologiyalarının gələcək tərəqqisi aşağıdakı üç əsas nəzəri problemin inkişaf etdirilməsini nəzərdə tutur: -biliklərin təqdimatı. Bu, süni intellektin mərkəzi problemidir; -kompüter linqvistikası. Bu, EHM-lə təbii dildə ünsiyyət yaratmağı və xarici dillərdən avtomatik tərcüməni təmin edir; -kompüter məntiqi. Bu, ekspert sistemin inkişafı üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Çünki bunun məqsədi insan düşüncəsinin, mühakimələrinin modelləşdirilməsi və proqramlaşdırmanı sənətdən elmə çevirməkdir. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------125------------------------------------ İNFORMATİKA VƏ SÜNİ İNTELLEKT Artıq qeyd edildiyi kimi, süni intellekt, həlli üçün dörd əsas istiqamət üzrə tədqiqat aparılan kompleks elmi- texniki problemdir. Bugün elmi-texniki tərəqqi sayəsində EHM-dən istifadənin mövcud texnologiyasından yeni informasiya texnologiyasına və müvafiq olaraq verilənlərin emalı sənayesindən intellektual sistemlər sənayesinə keçid baş verir. Süni intellekt problemləri üçün sözügedən elmi istiqamətlər barədə bir qədər ətraflı dayanmağa ehtiyac vardır. İnsan fəaliyyətinin müxtəlif sferalarına, o cümlədən, idarəetmə sistemlərinə, yeni texniki sistemlərin layihələşdirilməsinə və qurulmasına hesablayıcı texnika və robotların kütləvi şəkildə tətbiqi süni intellekt üzrə tədqiqatları ön plana keçirərək, əslində, intellektual sistemlər sənayesinin bərqərar olmasına gətirib çıxarmışdır. Bu prosesin sürətlənməsində 5-ci nəsil EHM yaradılmasına dair Yaponiya proqramının (1979-cu il) və 1983-cü ildə ABŞ-da strateji kompüter proqramının qəbul edilməsi mühüm rol oynamışdır. Müvafiq proqramlar İngiltərə, Fransa, Almaniya və digər Qərbi Avropa ölkələri tərəfindən də qəbul edilmişdir. ”Qarşılıqlı İqtisadi Yardım Şurası (QİYŞ) üzvü olan ölkələrin 2000-ci ilə kompleks elmi-texniki tərəqqisi proqramında” ilk prioritet istiqamət olan ”Xalq Təsərrüfatının elektronlaşdırılması”nda süni intellekt . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------126------------------------------------ prinsiplərindən istifadə edilməklə saniyədə 10 milyard əməliyyat icra edən yeni nəsil super-EHM yaradılması ön planda dururdu. Bu proqramda xüsusilə mürəkkəb elmi məsələlərin həllində, iqtisadiyyatın idarə edilməsində, verilənlər bazalarının yaradılmasında istifadə edilən maşınla insan arasında mükəmməl ünsiyyət vasitələrinin yaradılması məqsəd olaraq təyin edilmişdi. Süni intellekt sahəsində görülən işlərin inkişafını aşağıdakı məlumatlar əyani olaraq göstərir. Belə ki, 1985- ci ildə ABŞ, Qərbi Avropa və Yaponiya bu iş üçün 350 milyon dollar xərcləmişdi. 1990-cı ildə isə süni intellekt sahəsinə 19 milyard dollar xərclənmişdi ki, bunun da 12 milyardı ABŞ-ın, 5 milyardı Yaponiyanın, 2 milyardı Qərbi Avroa ölkələrinin payına düşmüşdü. Göründüyü kimi, süni intellektin inkişafına vəsait qoyuluşunun artım tempi iqtisadiyyatın heç bir sahəsində müşahidə edilməmişdir. Süni intellektə həsr edilmiş çoxsaylı nəşrlər və keçirilmiş irimiqyaslı konfranslar mühüm əhəmiyyət daşımışdır. Süni intellekt sahəsi üzrə kadr hazırlığı da qabaqcıl ölkələrin diqqət mərkəzində olmuşdur. Süni intellekt sahəsində aparılan tədqiqat istiqamətləri aşağıdakılardır: Birinci istiqamət - EHM-də yaradıcılıq proseslərinin ayrı-ayrı funksiyalarının (məsələn, oyun məsələlərinin (şahmat, dama, domino və s) həlli, teoremlərin avtomatik isbatı, proqramların avtomatik sintezi, musiqi əsərlərinin təhlili və sintezi və s.) modelləşdirilməsi; İkinci istiqamət - EHM-in xarici (xarici, o mənada ki, intellektual sistemlər ilk mərhələdə mövcud arxitekturalı . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------127------------------------------------ EHM-lər, o cümlədən, fərdi EHM-lər üçün əlavə qurğu şəklində quraşdırılırdı) intellektuallaşdırılması: kompleks dialoq interfeysinə aid fundamental və tətbiqi tədqiqatlar; Üçüncü istiqamət - EHM-in daxili intellektuallaşdırılması: süni intellekt prinsipləri ilə qurulmuş və səmərəli intellektual sistemlər qurmaq üçün nəzərdə tutulan yeni arxitekturalı hesablayıcı maşınlar; Dördüncü istiqamət - robotların məqsədyönlü davranışı (insan tərəfindən qoyulmuş məqsədlərə çatmaq üzrə əməliyyatları sərbəst şəkildə icra etməyə qabil olan intellektual robotların yaradılması); Beşinci istiqamət - yerdə, havada və suda fəaliyyət göstərmək üçün nəzərdə tutulan sərbəst işləyən nəqliyyat vasitələri (Adətən beşinci istiqamət xüsusi olaraq ayrılmır). Birinci istiqamət digər istiqamətlərdən əvvəl inkişaf etdiyindən ”süni intellekt” termini də bu istiqamətdə yaranmışdır. İkinci istiqamət hal-hazırda daha coşqun inkişaf edir və praktiki olaraq süni intellektin daha vacib inkişaf istiqamətidir. Süni intellekt, sözün həqiqi mənasında, avtomatlaşdırılmış planlaşdırma sistemlərinin, avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemlərinin, avtomatik layihələşdirmə sistemlərinin, elmi tədqiqat sistemlərinin və istehsalın operativ idarə edilməsi sistemlərinin səmərəliliyini kəskin şəkildə yüksəltmişdir. Səmərəliliyin bu cür kəskin artımı son istifadəçinin işinin süni intellekt sayəsində intensivləşməsi ilə bağlıdır. Predmet oblastı mütəxəssisi təbii dilin bir bölməsi olan öz peşə dili hüdudlarından kənara çıxmamaqla: Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|