Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------120------------------------------------ və qeyri-xətti proqramlaşdırma üzrə optimallaşdırma modellərində də gözlənilir. Əgər riyazi modellər şərhsiz təqdim edilərsə, hansı konkret obyektin və ya hansı konkret prosesin təsvir edildiyini demək mümkün olmaz. Yalnız ümumi fikir kimi onu demək olar ki, hansı sinif obyektlərlə bu model müqayisə edilə biləndir. Modelin semantikası (məzmunu) bu və ya digər obyekt və ya prosesi modelləşdirən (düsturlaşdıran, formal şəklə salan) mütəxəssisdən başqa heç kimə məlum deyildir. Qeyd etmək vacibdir ki, formal- riyazi modellərin semantikası, yəni konkret obyekt və ya proses haqqında konkret bilikləri aşkara çıxaran şərhlər (izahlar) EHM-dən kənarda yerləşir. Yeni informasiya texnologiyasının yaranması professor D.A.Pospelovun işləyib hazırladığı və ilk vaxtlarda situasion idarəetmə nəzəriyyəsində, sonra isə süni intellekt nəzəriyyəsində uğurla tətbiq edilən məntiqi- linqvistik modellərlə bağlıdır. Çünki bu modellər idarəetmə obyekti və onda gedən proseslər barədə olan konkret məzmunlu bilikləri formallaşdırmağa, daha doğrusu, riyazi modellərlə yanaşı, məntiqi-linqvistik modelləri də EHM-ə daxil etməyə imkan verir. Məntiqi-linqvistik modellər – semantik şəbəkələr, freymlər, produksion sistemlər – bəzən bir anlayış halında birləşdirilərək ”süni intellekt sistemlərində proqram-aparat vasitələri” adlandırılır. Biliklər bazası məhz məntiqi-linqvistik modellərə əsaslanır. Beləliklə, yeni informasiya texnologiyasını köhnə texnologiyadan prinsipcə fərqləndirən xüsusiyyətlər aşağıdakılardır: . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------121------------------------------------ • Xüsusi formalizmlərin (məntiqi-linqvistik modellərin) köməyi ilə deklarativ (rəsmi, təntənəli) və prosedur biliklər elektron formada təqdim edilir və EHM-in köməyi ilə məsələ həlli daha səmərəli gedir; • Məntiqi-linqvistik modelləşdirmə formallaşdırılması çətin və ya qeyri-mümkün olan bilik sahələri və fəaliyyət sferaları (təbabət, biologiya, geologiya, çevik robotlaşdırılmış istehsalın idarə edilməsi, dispetçer idarəetməsi və s.) hesabına EHM tətbiqini olduqca genişləndirdi; • Bununla da mütəxəssislərin bilavasitə (vasitəçi xidmətinə ehtiyac duymadan) EHM-ə müraciət etməsi təmin olunur və süni intellektin proqram- aparat vasitələri hesabına yaranan intellektual interfeysin köməyi ilə istifadəçi öz məsələsini EHM- də dialoq rejimində həll edə bilir; • Bu halda EHM-lə qarşılıqlı fəaliyyət istifadəçinin peşə dilində, işgüzar dildə baş verir. Süni intellektin sadalanan vasitələri ilə təchiz edilmiş və şəbəkəyə qoşulmuş EHM artıq ağır yüklü kağız texnologiyası ilə deyil, irimiqyaslı məsələ və problemləri həll edən kollektivdaxili prosesi yeni informasiya-təşkilati texnologiya ilə təsvir edir. Beləliklə, bir vaxt akademik V.M.Qluşkovun (1923- 1982) son kitabında göstərildiyi kimi, kağızsız informatikaya keçid baş verir. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------122------------------------------------ D.A.Pospelov V.M.Qluşkov Viktor Mixayılovic Qluşkov - sovet riyaziyyatçısı, kibernetik. SSRİ Elmlər Akademiyasının akademiki, çoxlu sayda xarici ölkələrin akademiki və elmi birliklərin üzvü. Sosialist Əmıyi Qəhrəmanı, cəbr, kibernetika və hesablama texnikasi sahəsində elmi əsərlərin müəllifi. Alimin rəhbərliyi ilə 1966-cı ildə mühəndis hesablamaları üçün yararlı olan fərdi EHM “Mir-1” yaradılmışdır. Dmitri Aleksandroviç Pospelov, professor, texnika elmləri doktoru, mürəkkəb sistemlərin yeni metodlarla idarə edilməsi sahəsində mütəxəssis. Yeni arxitekturaya malik EHM-in və süni intellektin yaradılması sahələri ilə məşğul olmuşdur. 1989-cu ildə . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------123------------------------------------ yaradılmış süni intellekt assosiasiyasının prezidenti seçilmişdir. 1991-ci ildə qeyri-səlis sistemlərin assosiasiyasının sədri, 1994-cü ildə isə “Təbabətdə kompüter sistemləri və informasiya texnologiyaları” assosiasiyasinin prezidenti seçilmişdir. Hal-hazırda yeni informasiya texnologiyası prinsipləri ilə fəaliyyət göstərən süni intellekt sistemi aşağıdakılara bölünür: -intellektual informasiya-axtarış sistemləri (sual- cavab sistemləri). Bu sistemlərdə proqramçı olmayan son istifadəçilər verilənlər və biliklər bazaları ilə təbii dilə çox yaxın olan peşə dilində işləyir; -hesablama-məntiq sistemləri. Bunlar proqramçı və tətbiqi riyaziyyat mütəxəssisi olmayan son istifadəçilərə öz məsələlərini EHM-lə dialoq rejimində mürəkkəb riyazi metodlardan və müvafiq tətbiqi proqramlardan istifadə etməklə həll edirlər; -ekspert sistemləri. Bu sistemlər biliklərin ekspert təsviri formasında təqdim edildiyi, lakin həm də dəqiq elmlərə xas olan riyazi modellərdən istifadənin çətin və bəzən mümkün olmadığı sahələrin də səmərəli kompüterləşdirilməsinin həyata keçirilməsinə imkan verir. Məhz ekspert sistemlərinin sayəsində süni intellekt elmdə, istehsalın layihələşdirilməsi və idarə edilməsi sahəsində strateji əhəmiyyət qazanmışdır. Hibrid ekspert sistem adlandırılan sistemlər daha mühüm əhəmiyyət daşımağa başlamışdır. Bu sistemlər ənənəvi ekspert sistemlə hesablama-məntiq sisteminin birləşdirilməsi yolu ilə yaradılır. Başqa sözlə, hibrid Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|