Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------153------------------------------------ bəzən hərəkət (iş, fəaliyyət, təsir) kimi mənalandırıla bilir ki, bu da implikasiya produksiyasından əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir. Aşağıdakı 2 misala baxaq: 1.Avadanlığın istismarı sahəsindən qayda- produksiya: “Əgər qazın temperaturu Т ≥ 30° С və təzyiqi 49⋅10 4 Pа-dırsa, onda rejim pozulub, buna görə də sərinkeşi qoşmaq və mayeli nasosu söndürmək lazımdır”. 2.DENDRAL sisteminin produksiyasına misal: , ) ( ) ( ) ( ) ( 4 4 3 3 2 2 1 1 B x P x P x P x P → ∧ ∧ ∧ Burada: х i (i = 1, 2, 3, 4) — atom ədədinin elektrik yükünə nisbəti; Р 1 , Р 2 , Р 3 — spektroqramdakı yüksək piklər; Р 4 — spektroqramdakı hər hansı başqa pikdir. Əgər x 1 = 71, x 2 = 43, x 3 = 86 və x 4 = 58 olarsa, onda tədqiq edilən maddədə η — propilikten-3 maddəsi iştirak etməlidir. Əgər produksion sistem barədə danışarkən istifadəçi nəzərə alınmırsa, onda bu sistem 3 moduldan (blokdan) ibarət proqram sistemi kimi çıxış edir. Həmin modullar müxtəlif cür adlanır: • Qlobal verilənlər bazası (sadəcə baza, və ya B-modul); • Qayda-produksiyalar çoxluğu (P-modul); • İdarəetmə sistemi (İ-modul). Bu modullar arasındakı əlaqə aşağıdakı kimi dinamik produksion sistem yaradır: . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------154------------------------------------ Şəkil 3. Produksion sistem – dinamik sistem kimi Qlobal verilənlər bazası (B-modul) ümumi qəbul olunmuş anlamda olan verilənlər bazası kimi başa düşülməməlidir. Bu, (B-modul), daha çox əsas verilənlər bazasının hər hansı bir işçi zonasıdır ki, buna da qayda- produksiyaların təsiri altında özünün х(t) vəziyyətini dəyişən dinamik sistem kimi baxılır. Qayda-proquksiyalar (P-modul) çoxluğu sistemin biliklər bazasını təşkil edir. İdarəetmə sistemi (İ-modul) P- moduldan müəyyən strategiya üzrə lazımi produksiyaları seçib qlobal verilənlər bazasına (B-modula) təsir edərək onu х(t) vəziyyətindən х(t+1) vəziyyətinə keçirir. Produksion sistem ya terminal vəziyyətinə gələnədək işləyir, ya da verilmiş situasiyada lazımi produksiyanın olmaması üzündən dayana bilmir. Terminal vəziyyəti məsələnin həllinin başa çatdığını ifadə edə bilər. Lakin əgər terminal vəziyyəti əvvəlcədən təyin edilmiş taktlardan az olan vəziyyəti əks etdirərsə, bu o demək olacaq ki, produksion sistem məsələni həll edə bilməmişdir. İdarəetmə sistemi (İ-modul) üçün qolbal verilənlər bazasının (B-modulun) х(t) vəziyyəti ilə terminal vəziyyəti arasındakı fərq təsir stimuludur. Yəni, B- İ-modul P-modul B-modul . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------155------------------------------------ modulun х(t) vəziyyəti terminal vəziyyətinə çevrilənədək İ-modulun təsiri altından çıxa bilmir. Beləliklə, proquksion sistemin fəaliyyətini formal şəkildə aşağıdakı kimi yazmaq olar: х (t+1) = f (х(t), u(x)). Burada: u i ∈ U, U — qayda-produksiyalar çoxluğudur. İndi də nümunə üçün “Səkkiz” oyununu nəzərdən keçirək. Bu oyunda qlobal verilənlər bazasının (B-modulun) vəziyyəti 3×3 ölçülü 9 xanada yerləşən nömrələnmiş 8 fişkanın (fişka -müxtəlif oyunlarda işlənən daş, marka və i. a.) cari yerləşməsindən ibarətdir. Bu halda, qayda- produksiyalar kimi boş xananın hər hansı fişka ilə yerdəyişməsindən ibarət olan alternativlər çıxış edəcəkdir. Əgər boş xana kvadratın mərkəzindədirsə, fişkalarla yerdəyişmə alternativi 4, qıraqdadırsa -3 olacaqdır. Bu halda qlobal verilənlər bazasının (B-modulun) х(t) vəziyyəti nömrəli fişkaların kvadratdakı cari yerləşməsi olacaqdır. Dəyişmələrin tam mənzərəsini “VƏ YA” qraf-ağacı ilə təsvir etmək olar ki, burada da qraf təpələri sistemin hər vəziyyətdən bütün alternativlərdən istifadə edərək keçdiyi bütün vəziyyətləri göstərəcəkdir. Əgər indi müəyyən idarəetmə strategiyası - U:(х) seçilərsə, onda qrafda məqsəd (hədəf) təpəsinə aparan yeganə yol əmələ gələr. Bu halda strategiya öz yerində olmayan fişkaların üzərindəki nömrələrin cəmindən ibarət . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------156------------------------------------ olacaqdır. Hər dəfə boş xananın yerini elə dəyişmək lazımdır ki, U:(х) azalsın və ya artmasın. Bu strategiya qrafda ilk vəziyyətdən məqsəd vəziyyətinə 4 aralıq vəziyyətdən keçib gedən yeganə yolu göstərir. İndi isə kommivoyajör (xarici ölkələrdə ticarət agenti) məsələsinə baxaq. Fərz edək ki, ticarət agentinin marşrutu ABCDE kimi 5 şəhərdən keçir. Bu halda qlobal verilənlər bazasının (B-modulun) х(t) vəziyyəti t məqamına agentin gəldiyi şəhərlərin cari siyahısı olacaqdır. Başlanğıc vəziyyəti х(0) = А, məqsəd (hədəf) vəziyyəti isə х(5) = А olacaqdır. Çünki agent bütün şəhərləri gəzdikdən sonra A məntəqəsinə qayıtmalıdır. Bütün hərəkət alternativlərinin nəzərdən keçirilməsi məqsəd təpələrinin sayı 4!=24 olan “VƏ YA” qrafına gətirib çıxarır. Əgər hər hansı strategiya, məsələn, hər dəfə yaxın şəhərə getmək strategiyası seçilərsə, onda qrafda ABCDE təpələrinə müvafiq yeganə yol yaranacaqdır. Baxdığımız hər iki məsələdə seçilmiş strategiyada qayda-produksiya β α → şəklində olacaqdır. Yəni, bu qayda-produksiya - “əgər t addımında cari vəziyyətlə məqsəd vəziyyəti arasındakı fərq α-dırsa, onda β qərarını qəbul et” - şəklində olacaqdır. Əgər hər bir vəziyyətdə bütün n idarəetmə alternativlərindən istifadə edilibsə və buna uyğun “VƏ YA” qrafı qurulubsa, onda produksiya . 2 1 n β ∨ ∨ β ∨ β → α şəklində təsvir ediləcəkdir. Lakin heç də həmişə qrafda yeganə yol təmin edən strategiya seçmək mümkün olmur. Bu halda qrafın eninə və dərininə, əgər lazımdırsa, əvvəlki vəziyyətə qayıtmaqla, Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|