Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------148------------------------------------ V.K.Finn Finin Viktor Konstantinoviç 15 iyul 1933-cü ildə Moskva şəhərində anadan olmuşdur, texnika elmləri doktorudur. Linqvistika İnstitutunun intellektual sistem şöbəsinin müdiri, elmi şuranın üzvü, doktorluq dissertasiyası üzrə şuranın üzvü, “Elmi texniki informasiya” jurnalının redaksiya heyyətinin üzvü, Rusiya süni intellekt assosiasiyasının üzvü, əsas elmlər üzrə ümumdünya assosiasiyasının üzvüdür. Bu metod tədqiqatçı-eksperimentatorun induktiv mühakimələrini modelləşdirir. DSM-metod informasiya yetərsizliyi şəraitində verilənlərin məntiqi emalının yeni vasitəsi olmaqla, qanunauyğunluq fərziyyələrini avtomatik formalaşdırmağa imkan verir. Formallaşdırılmış induktiv . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------149------------------------------------ metodlar, o cümlədən, DSM-metod eksperimental verilənlərdən çıxarılan nəticələrlə biliklər bazasını avtomatik doldurmaq imkanları açır. DSM-metoddan interaktiv rejimdə istifadə edilməsi elmi tədqiqatların avtomatlaşdırılmasının olduqca səmərəli sistemlərini qurmağa imkan verir. Eksperimentlər DSM-metodun olduqca yüksək səmərəlilik nümayiş etdirdiyini üzə çıxardı. Bu, xüsusilə də, kimyəvi birləşmələrin yenidən sintezi zamanı bioloji aktivliyin proqnozlaşdırılması məsələlərinin həllində özünü qabarıq şəkildə göstərdi. Fərziyyənin yoxlanması üçün deduktiv metodlardan istifadə edilməsi məqsədəuyğun olduğundan, deduktiv və induktiv formalizmləri vahid sistem alında birləşdirmək problemini həll etmək lazım gəldi. 1975-ci ildə Q.Saymon BACOM adlı induktiv nəticəçıxarma proqramını işləyib hazırladı ki, bu da süni intellekt metodları ilə təbiət elmlərində qanunlar aşkar etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Sonra bu proqramın təkmilləşdirilmiş variantı – BACOM-5 meydana çıxdı. Maraqlı cəhət bu idi ki, BACOM proqramının köməyi ilə eksperimental verilənlər əsasında ideal qaz qanunu, Kulon (1736-1806) qanunu, Keplerin üçüncü qanunu, G.S.Om (1789-1854) qanunu, rəqqas və sabit təcil üçün Qaliley qanunları yenidən kəşf edildi. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------150------------------------------------ Şarl Oqyusten de Kulon Georq Simon Om Qalileo Qaliley İohan Kepler . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------151------------------------------------ Psevdofiziki məntiqlər. Birinci dərəcəli predikatlar (Yüksək dərəcəli məntiqlərdə kvantorlar yalnız х, у, z dəyişənləri üçün deyil, həm də predikatlara və funksiyalara da tətbiq edilir) məntiqinin böyük imkanlara malik olmasına baxmayaraq, bu, zaman, məkan, səbəbiyyət və s. kimi mürəkkəb anlayışlarıdan söhbət gedən hallarda biliklərin məntiqi təqdimatı üçün münasib olmur. Bu hallarda psevdofiziki məntiqlər daha münasibdir. “Psevdofiziki” termini fiziki gerçəkliyi olan məntiqi münasibətlərin əks etdirilməsi ilə bağlıdır. Psevdofiziki məntiqlərin tətbiqi aşağıdakılara imkan verir: -insanın ətraf fiziki dünya barədə qeyri-səlis mühakimələrini, məsələn, hadisələrin zamanlı əlaqəliliyi, obyektlərin məkanda yerləşməsi, fiziki hadisələr arasında səbəb-nəticə əlaqələri, onların başvermə tezliyi və s. haqqında mühakimələrini imitasiya (təqlid) etmək; -nəticəçıxarma qaydaları əsasında yeni biliklərin qenerasiyası (yaradılması). Bu biliklər təbii dildəki mətnlərdən və ya sensor sistemlərdən alınmış situasiyaların təsvirini tamamlayır və intellektual sistemlərin yaddaşına daxil edilir. Psevdofiziki məntiqlərin yaradılması münasibətlərin semantikasını (zamanı, məkanı və s) nəzərə alan formal sistem qurmağı və verilmiş psevdofiziki məntiqi təyin edən fiziki gerçəkliyin modelini yaratmağı əhatə edir. Məsələn, intellktual qurğu üçün zaman məntiqi situasiyanın təsvirində əyani iştirak etməyən zamanlı münasibətləri və bu münasibətləri bərpa edən deklarativ təsvirləri hasil edən formal sistemlə təchiz edilmiş olur. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------152------------------------------------ Psevdofiziki məntiqin əsas problemi elə məntiqlər (fəzalı, zamanlı, kauzal (səbəblilik, hadisələr arasında səbəb əlaqəsi), fəaliyyət məntiqləri) yaratmaqdan ibarətdir ki, nəticədə insanın qeyri-səlis mühakimələrini imitasiya etməyi bacaran tamfunksional intellektual sistemi yaransın. Produksiyalar. Burada produksiya dedikdə, situasiya→hərəkət (iş, fəaliyyət, təsir), ilk şərtlər→rəy (fikir,qərar), səbəb→nəticə və s. cütlüklərdən ibarət olan qayda-produksiya nəzərdə tutulur. Bu cür qaydalar müxtəlif bilik sahələrində və fəaliyyət növlərində rast gəlinir. Gündəlik həyatımızda bizi müxtəlif davranış qaydaları, küçə hərəkəti qaydaları, qrammatik qaydalar əhatə edir. Cinayət məcəlləsinin müddəaları da qayda kimi çıxış edir ki, bunun da sol tərəfi dispozisiya (dispozisiya dedikdə ya qoşunun döyüşə hazır vəziyyəti, ya da ki, donanmanın əvvəlcədən təyin edilmiş plan üzrə müəyyən yerdə hazır durması başa düşülür), sağ tərəfi sanksiyadır. Əgər söhbət proqramlaşdırmadan gedirsə, onda produksiya dedikdə, produksiyanın adı, tətbiqolunma şəraiti, operator üçlüyü nəzərdə tutulur. Bəzi hallarda produksiya implikasiya (“əgər-onda”) anlamına yaxın məna daşıyır. Odur ki, produksiya implikasiya şəklində, yəni, , β → α kimi işarə edilə bilər. Əgər tətbiqolunma şəraitinin daha ətraflı açılması tələb olunursa, onda , 2 1 B P P P n → ∧ ∧ ∧ kimi yazmaq lazımdır. Burada P i ( i = 1,2,..., n) konyunksiya formasında təzahür edən tətbiqolunma şəraitidir; B – rəy (fikir, qərar) olmaqla, Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|