Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------144------------------------------------ )]. , ( ))] ( ( [ ) ( ~ x y R y g Q x P ∨ ∧ Əgər x və y dəyişənlərinin qiymətləri göstərilməyibsə, bu düsturun doğru (D) və ya yalan (Y) olması barədə heç nə demək mümkün deyildir. Adətən, bu düsturun bütün obyektlər üçün və ya əksinə, heç olmazsa, bir obyekt üçün doğru olub-olmadığı maraq doğurur. Bütün obyektlər üçün doğru olmaq ümumilik kvantoru (∀) ilə, heç olmazsa, bir obyekt üçün doğru olmaq isə varlıq kvantoru (∃) ilə ifadə edilir və bu işarələr düsturun başlanğıcında yazılır: ]] , ( )) , ( ( [ ) ( [~ x y R y x g Q x P y x ∨ ∧ ∃ ∀ Bu, o deməkdir ki, hər bir x üçün y-in heç olmazsa, bir D qiyməti varsa, düstur D qiymət alacaqdır. Bütün dəyişənləri kvantorlarla bağlanmış düsturlar qapalı düstur adlanır. Bu düstur özünü mülahizə kimi təqdim edir. Deduktiv modellər Р 1 , Р 2 , …, Р п kimi bir sıra ilkin şərtlərdən (aksiomlardan - bunlar həm də, mahiyyətcə, düzgün qurulmuş düsturlardır) məntiqi cəhətdən doğru olan hökmlər almaq üçün lazımdır. Р 1 ∧Р 2 ... ∧ Р п ifadəsinin yalnız və yalnız doğru qiymət aldığı halda В doğru qiymət alırsa, onda B Р 1 , Р 2 , ..., Р п şərtlərinin nəticəsi hesab edilir. Predikat hesablamalarının dili relyasiya bazalarına sorğu dili kimi istifadə edilə bilər. Adi verilənlər bazaları (məsələn, relyasiya bazaları) estensional verilənlər bazalarıdır. Bu halda istifadəçi sorğusunu predikat . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------145------------------------------------ hesablarının müəyyən yarımdilində tərtib edir. Adi verilənlər bazaları ilə yanaşı, deduktiv verilənlər bazaları da vardır. Bunlar intensional və ekstensional hissələri birləşdirməklə, əslində, verilənlər bazaları ilə biliklər bazalarının kombinasiyası kimi fəaliyyət göstərir. Deduktiv bazalarda aksiomdan fakt çıxarmaq üçün teorem isbatı metodlarından istifadə edilir. İnduktiv modellər. İnduktiv nəticəçıxarma sistemləri M – formal sistemləri sinfinə aiddir ki, burada da nəticəçıxarma qaydası hissəvi hökmlər çoxluğundan ümumi nəticə çıxarılması prosesində meydana çıxır. İnduktiv nəticəçıxarma eksperimental müşahidələr əsasında ümumi qanunauyğunluq aşkarlamağa imkan verir. Bu cür qanunauyğunluqların alınmasının 2 üsulu vardır: • Ehtimallı-statistik üsul; • Məntiqi üsul. Ehtimallı-statistik üsul hadisə və ya müşahidə edilən verilənlərin kifayət qədər çoxsaylı təkrarlananlığı halında mümkün olur. Lakin insan mühakiməsi praktikasında ehtimallı- statistik metodlara hər zaman əsaslanmaq mümkün olmur. Bəzən bu və ya digər obyekt və ya xarici mühit barədə müəyyən nümunələr və ya təzahürlərin üzərində aparılan müşahidələr əsasında ümumi qanunauyğunluqlar və ya gələcəkdə baş verə biləcək hadisələr haqqında nəticələr çıxarmaq tələb olunur, başqa sözlə, xüsusidən ümumiyə mühakimə yürüdüb nəticə çıxarmaq lazım gəlir ki, induktiv metod da əslində elə budur. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------146------------------------------------ İnduktiv mühakimə modellərini ilk dəfə Sokrat qurmağa cəhd etmişdi. Sonra Aristotel sözügedən nəticəçıxarma sxemini “populyar induksiya” adlandırmışdı. 1620-ci ildə F.Bekon induktiv nəticəçıxarmanı səbəblər cədvəllərinin köməyi ilə formallaşdırmağa cəhd etmişdi. F.Bekonun (1561-1626) ideyaları 1990-cı ildə D.S.Mill tərəfindən inkişaf etdirilmiş və oxşarlıq, fərqlənmə, qalıqlar və müşayiətedici, (yanaşı baş verən) dəyişikliklər kimi induktiv metodlar təklif edilmişdir. Sonrakı illərdə D.S.Mill (1806-1873) metodları P.Qaek və V.K.Finn tərəfindən, çoxqiymətli məntiqdən istifadə edilərək, DSM- metod adlanan məntiiqi-riyazi aparat səviyyəsinə qaldırılmışdır. Frensis Bekon Con Styuart Mill . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------147------------------------------------ Frensis Bekon (ingiliscə Francis Bacon) ingilis flosofu, siyasətçisi, empirizmin banisi. 23 yaşında parlamentə seçilir, lord-kansler, Verulam baronu və Sent-Olban vikontu seçilmişdir. Birinci Yakovun və onun oğlu Karlın rəhbərliyi dövründə görkəmli dövlət xadimi olmuşdur. Bekon peşəkar fəaliyyəti hüquqçu kimi başlayır. Əsasən induktiv metodların elmi tədqiq olunması ilə məşğul olmuşdur. Əksər hallarda elmi nəticəni “Bekon metodu” da adlandırırlar. Alimin fikirinə görə induksiya biliyi ətraf mühitdən eksperiment, müşahidə və hipotezin yoxlanması nəticəsində alır. Öz zamanlarında əlkimyaçılar metoddan geniş istifadə etmişlər. Bekon öz elmi baxışlarını yazdığı “Yeni orqanon” traktaktında ətraflı şərh etmişdir (orqanon - biologiyanın heyvan və bitki orqanizmi üzvlərinin quruluşundan bəhs edən şöbəsi). Bekon ikihərfdən ibarət şifr yaratmışdır, indiki zamanda “Bekon şifri” kimi məşhurdur. Ədəbiyyat aləmində qəbul edilməmiş elmi söhbətlər mövcuddur, bu Bekonun yazdığı bütün mətnləri Şekspir adı altında çap etdirməsi ilə bağlıdır. Con Styuart Mill (ingiliscə John Stuart Mill) ingilis flosofu, iqtisadçı və siyasi xadim. Ümumnəzəri, politalogiya və siyasi iqtisad sahələrinə, həmçinin liberalizm fəlsəfəsinə əhəmiyyətlə tövhələr vermişdir. Fərdi azadlıq konsepsiyasının tərəfdarı kimi çıxışlar etmişdir. Belə bir fikir vardır ki, C.Mill XIX əsr ingilis dilli fəlsəfənin tanınmış şəxslərindən biridir. Uzun illər boyu Britaniya Parlamentinin üzvü olmuşdur. Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|