Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 84,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------61------------------------------------ SÜNİ İNTELLEKT: MƏNŞƏYİ, İNKİŞAFI, MƏQSƏDİ, VƏZİFƏLƏRİ Süni intellekt dedikdə, insan məntiqi ilə işləyən texniki sistemlərin yaradılması sahəsində aparılan elmi araşdırmalar sistemi nəzərdə tutulur. Süni intellekt informatika, psixologiya, fəlsəfə, linqvistika, iqtisadiyyat, optimallaşdırma, məntiq nəzəriyyəsi və bir sıra başqa sahələrə əsaslanan tədqiqat sahəsi olmaqla, informatikanın xüsusi bölməsidir. Süni intellekt insan kimi düşünən və insan kimi qərar qəbul edə bilən texniki qurğu yaratmaq məqsədi daşıyır. İntellktə malik olan maşınlar və digər qurğular barədə yazılı məlumatlar hələ qədim yunan miflərində rast gəlinir. Heron, Əl-Cəzəri, Volfqanq von Kempelen, Cabir ibn Həyyan, Parasels və başqa ixtiraçılar intellektə malik avtomatlaşdırılmış maşınlar yaratmışlar. Süni intellekt düşüncəsinin əsasını təşkil edən sillogizm - nəticələr nəzəriyyəsinin əsasını Aristotel qoymuşdur. 1275-ci ildə Raymond Liull ”Ars Maqna” adlı məntiq aparatı yaratmışdır. Bu aparat xristianlıq barədə verilən suala insan müdaxiləsi olmadan avtomatik olaraq cavab verə bilirdi. Müasir anlamda, süni intellekt ifadəsi ilk dəfə 1956- cı ildə Con Makkarti tərəfindən işlədilmiş və süni intellekt ”maşınları intellektual etmək elmi və mühəndisliyi” kimi təyin edilmişdir. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------62------------------------------------ Raymond Lulliy (latınca Raymundus Lillius, rus dilində isə Raymond Lulliy, Raymon Lulliy, Ray- mon Lull, Ramon Lyul) 1235-ci ildə Palma-de-Malorkada anadan olmuşdur, 1315-ci ildə Palma- de-Malorkada dünyasını dəyişmiş- dir. Raymond Lulliy katalan missioneri (missioner - xristianlığı yaymaq üçün xristian olmayan xalqlar arasına göndərilən təbliğatçı), şair, fəlsəfəçi və teoloq, Orta əsr yahudi icmasının düşünən nüfuzlu şəxsidir. Lulliy Avropa ərəbşünası və kombinasiya ilə məşğul olan şəxslərdən biri sayılırdı. Katalan (Valensi) dili roman dillərinin hindavropa ailəsinə daxildir və oksitano-roman altqruppuna aiddir. 11 milyon insan bu dildə danışır. Katalan torpağına İspaniya (Katalan avtonom birliyi, Valensiya, Balear adaları), Fransa (Şərqi Pirenei departamenti), Andorre və İtaliya (Sardiniya adasındakı Alqero şəhəri) daxildir. Ümumiyyətlə, müasir süni intellektin yaranması 1943-1956-cı illərə təsadüf edir. Belə ki, bu illərdə, daha doğrusu, 1943-cü ildə Makkalok (1898-1969) və Pits (1923-1969) ”Sinir fəaliyyətinə xas fikrin məntiqi hesablanması”, 1950-ci ildə Tyurinq ”Hesablama maşını . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------63------------------------------------ və intellekt” və K.Şennon (1916-2001) ”Şahmat oyunu üçün kompüterin proqramlaşdırılması” adlı əsərlərlə çıxış etmişlər. Süni intellektin inkişafının birinci mərhələsi 1956- 1960-cı illərin sonuna qədər olan dövrü əhatə edir. Bu illərdə Makkarti ”LISP – süni intellektin proqramlaşdırma dili”, A.Nyuell (1927-1992) və H.A.Saymon (1916-2001) ”Məsələlərin universal həlledicisi (GPS)” (1961), Kullian ”Biliklərin təqdim olunması üçün semantik şəbəkələr” (1966) və Minski “Biliklərin təqdim olunması (freym) üçün quruluş” (1975) adlı tədqiqat işlərini elmi ictimaiyyətin müzakirəsinə təqdim etmişlər. Allen Nyuell Herbert Saymon Allen Nyuell (ingiliscə Allen Newell) koqnitiv . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------64------------------------------------ psixologiya (insan psixikasının idrak prosesi) və süni intellekt sahəsində amerika alimidir. IPL proqramlaşdırma dilinin yaradılmasında, həmçinin Herbert Saymon ilə müştərək olaraq Logic Theory Machine (1956) və General Problem Solver (1957) proqramlaşdırma dillərinin yaradılmasında iştirak etmişdir. 1957-ci ildə H.Saymon ilə birlikdə “Süni intellekt və insanın dərketmə mexanizminin psixologiyası” sahəsində apadıqları elmi işlərə görə Alan Tyurinq adına mükafata layiq görülmüşdür. Herbert Aleksander Saymon (ingiliscə Herbert A. Simon) sosial, siyasi və iqtisad elmləri sahəsində görkəmli amereika alimidir. Hyuell-Saymon hipotezinin yaradıcılarından biridir. 1960-cı illərin ortalarından sonunadək sözügedən inkişafın ikinci mərhələsi sayılan ”Qeyri-səlis çoxluqlar və qeyri-səlis məntiq” ideyaları meydana çıxdı. Belə ki, 1965-ci ildə Lütfi Zadənin ”Qeyri-səlis çoxluqlar” və 1969- cu ildə ”Qeyri-səlis alqoritmlər” adlı elmi işləri və 1977-ci ildə Mamdani tərəfindən hazırlanmış ”Qeyri-səlis məntiqin linqvistik sintezin köməyi ilə təqribi müakimələrdə tətbiqi” mövzusunda elmi əsəri çap edildi. Üçüncü mərhələ - süni neyron şəbəkələrin yaranması (1965-ci il və sonra) – C.C.Hopfildin (1933- 1982) ”Neyron şəbəkələr” (1982), T.K.Koxonenin ”Özü düzələn topoloji xəritələr” (1982), D.Rumelhart (1942- 2011) və D.K.Makklellandın (1917-1998) “Verilənlərin paralel email” (1986) adlı əsərləri ilə gerçəkləşmiş oldu. Yüklə 84,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|