Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
Əhməd Kəsrəvi və başqalan tərəfindən qoyulmuş «nəzəriyyə» ilə əsaslandınlırdı. Azərbaycanın iki qonşu dövlət arasında bölünməsi və öz vahid dövlətçiliyini itirməsindən sui-istifadə edilərək icad edilmiş bu qondarma nəzəriyyəyə görə həmin diyarın şimal hissəsi guya heç vaxt Azərbaycan adını daşımamış (Alban-Aran adına sahib olmuş), şimalda və cənubda yaşayan əhali isə tarixən və müasir dövrdə etnik cəhətdən müxtəlif uluslara mənsub olmuşdur. Uydurulmuş və tarixi həqiqətlərə, tarixi mənbələrin verdiyi məlumatlara tamamilə əks olan bu «nəzəriyyə» sahibləri xalqın böyük bir hissəsini - cənubda yaşayan əhalini onun əslən fars mənşəli olmasına, əslən fars dilinin yerli bir ləhcəsi kimi qələmə verdikləri dilin sonradan Səlcuqlann gəlişi ilə türkləşməsinə inandırmağa çalışırdılar. Rza şahın mərkəzləşmiş güclü dövlət yaratmaq məqsədilə apardığı inzibati siyasəti də qeyri-fars millətlərin varlığına, onlann milli təmərküzləşməsinə qarşı çevrilmişdi. Rza şah hakimiyyətinin azərbaycanlılara qarşı apardığı antitürk siyasəti 30-cu illərin sonlarında apardığı yeni inzibati bölgüdə öz zirvəsinə yetdi. Belə ki, 1937-ci ilin noyabrında təsdiq edilmiş yeni inzibati bölgüyə görə tran 10 ostana (vilayətə) bölündü və Azərbaycan ərazisi üçüncü («Şərqi Azərbaycan», mərkəzi Təbriz şəhəri), dördüncü («Qərbi Azərbaycan», mərkəzi Urmiya şəhəri) və əsasən Azərbaycan torpaqlanndan ibarət olan birinci («Gilan», mərkəzi Rəşt şəhəri) ostanlara aynlmış oldu. Azərbaycanın tarixi ərazisi olan Həmədan vilayəti isə beşinci («Kürdüstan», mərkəzi Senən- dəc şəhəri) ostana qatılmışdı (sonrakı dövrlərdə bu bölgüdə başlıca olaraq qeyri-fars millətlərdə milli formalaşma proseslərinə əngəl yaratmaq məqsədilə daha bir sıra mühüm dəyişikliklər edildi, o cümlədən Azərbaycan adını daşıyan ostanlann ərazisi yeni bölgülərə və azalmalara məruz qaldı). Beləliklə, Rza şah hakimiyyəti tranda feodal zülmünü müəyyən qədər məhdudlaşdırmış olsa da, ölkədə keçmişdə görünməmiş amansız milli zülm siyasətinin əsasını qoydu. Azərbaycan türklərinə qarşı daha çox qəddarlıqla həyata keçirilən bu siyasət mahiyyətcə Azərbaycanın və Azərbaycan türklərinin vahidliyinə qarşı çevrilmişdi.
X I I F Ə S t L AZƏRBAYCAN ÖCİNCt DÜNYA MÜHARİBƏSİ İLLƏRİNDƏ § 1. Müharibənin başlanması. Xalqın faşizmə qarşı mübarizəyə səfərbər edilməsi Tərəflər və Beynəbcalq vəziyyət 30-cu illərdə xeyli gərgin- niyyətlər ləşmişdi. Dünya müharibəsi təhlükəsi yaranmışdı. Xammal mənbələri, bazarlar, müstəmləkələr, dünya ağalığı uğrunda mübarizə artıq dinc siyasi vasitələrlə davam etdirilə bilmirdi. İngiltərə və Fransa öz müstəmləkələrini qoruyub saxlamağa, yeni torpaqlar, nüfuz dairələri ələ keçirməyə, Almaniyanı və SSRİ-ni qarşı-qarşıya qoymağa, onların hər ikisini zəif salmağa, həm faşizmə, həm də dünya inqilabına can atan kommunizmə öldürücü zərbələr vurmağa çalışırdılar. Almaniya, İtaliya və Yaponiya xammal, satış bazarları, təsir dairələri əldə etmək, bunun üçün dünyanı yenidən bölüşdürmək istəyirdilər. Avropada yaranmış siyasi nisbətləri saxlamağa hələlik tərəfdar olan ABŞ Şərqi və Cənub-Şərqi Asiyada öz mövqelərini möhkəmləndirmək niyyətində idi. Böyük Britaniya, Fransa və ABŞ-ı ən çox narahat edən SSRİ-nin maddi sərvətlərinin onun sosializm yoluna çəkməyə çalışdığı Almaniyanın texnoloji imkanlan ilə birləşdirilməsi təhlükəsi idi. Buna görə də onlar Almaniyada faşistlərin hakimiyyətə gəlməsinə və möhkəmlənməsinə, demək olar ki, kömək etdilər. Bu ölkələr Almaniyanın Mərkəzi Avropadakı maraqlannm qismən təmin olunmasına, Avstriyanın, Çexoslavakiyanın ona birləşdirilməsinə razılıq verən Münhen sövdələşməsinə (1938-ci il 29 sentyabr) faşizmi kommunizmə qarşı qoymaq vasitəsi kimi baxırdılar. Onlar Yaxın Şərqdəki mövqelərini möh- kəmləndimək üçün Cənub-Şərqi Avropaya, Qara dəniz boğazlanna, Cənubi Qafqaza, xüsusən Azərbaycana, Bakı neftinə sahib olmağa can atırdılar.
SSRİ şimalda Finlandiyanı, cənubda İran körfəzinə qədər ərazini, Bolqanstanı öz nüfuz dairəsinə almaq, Şimali Saxalində Yaponiyanın neft və kömür çıxarmaq hüququnu ləğv etmək, Kerzon xəttindən (Versal sülhünə görə Polşanın şərq sərhədi) şərqdə Polşa, Pribaltika, Qərbi Ukrayna, Qərbi Belorusiya, Bessarabiya və Şimali Bukovinanı ələ keçirmək, Bosfor və Dardaneldə hərbi bazalar yaratmaq istəyirdi. O, qərb dövlətləri arasında ziddiyyətlərin kəskinləşməsinə, hərbi toqquşmalar nəticəsində onların zəifləməsinə, dünya inqilabı, kommunist rejimi ölkələrin çoxalması üçün münasib şərait yaranmasına çalışırdı. İri dövlətlərin heç biri SSRİ-yə ciddi hərbi-iqtisadi qüvvə, müttəfiq kimi yanaşmırdılar. Generalları «xalq düşməni» elan edilib başsız qalmış ordusu, inkişaf sürətini xeyli azaltmış sənayesi və tez-tez büdrəyən kənd təsərrüfatı olan bu ölkəyə belə münasibət təbii idi. Xarici dövlətlər SSRİ-yə zorla birləşdirilmiş, mərkəzdən və bir-birindən asılı vəziyyətə salınmış, istismar olunduğunu dərk edən və gizli münaqişədə olan xalqların süni ittifaqı kimi baxır, onun davamlılığına inanmırdılar. «Kazarma sosializmi»nin ölkəni ekstremal hallarda vahid düşərgəyə çevirmək, səfərbər etmək imkanları düzgün qiymətləndirilmirdi. Bununla belə, bu dövlətlərin heç biri SSRİ-nin digər dövlətlərlə yaxınlaşmasım istəmirdilər. Beynəbcalq təhlükəsizlik sistemi yaratmaq sahəsində qeyri-ciddi cəhdlər göstərməklə, bir tərəfdən bu işin təşəbbüsçüsü olan SSRİ, digər tərəfdən Böyük Britaniya və Fransa, əslində bir-birini Almaniya ilə müqavilə bağlamaqdan çəkindirməyə çalışırdılar. Buna görə də 1939-cu ilin martından beş ay davam etmiş danışıqlann nəticəsi olmadı. Öncə ABŞ, Böyük Britaniya və Fransa ilə yaxınlaşan və onlarla birlikdə Yaponiyanı SSRİ-yə qarşı qoyan faşist Almaniyası Qırmızı Ordunun Uzaq Şərqdəki qələbələrindən nəticə çıxanb (Sovet Ordusu 1938-ci ilin iyul-avqust aylannda Xasan gölü rayonunda SSRİ, 1939-cü ilin may-avqust aylannda isə Xabcin-qol tərəfdə onun müttəfiqi olan Monqolustan ərazilərinə hücum etmiş yapon silahlı qüvvələrini ağır məğlubiyyətə uğratmışdı) mövcud qüvvələri ilə şərqdə müvəffəqiyyət qazana bilməyəcəyinə əmin olaraq Qərbi Avropanı özünə tabe etmək üçün Moskva ilə yaxınlaşmağa başladı və ona müqavilə bağlamağı təklif etdi. İki ölkə arasında 1939-cu il avqustun 23-də on il müddətinə hücum etməmək haqqında müqavilə bağlandı. Bu vasitə ilə SSRİ iki cəbhədə - qərbdə və şərqdə müharibə aparmaq təhlükəsindən qurtardı, ölkənin müdafiə qabiliyyətini artırmaq üçün vaxt qazandı (baxmayaraq ki, bu 339 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|