Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
imkandan mümkün qədər səmərəli istifadə olunmadı), «kapitalın zəifləməsi», «dünya kommunist inqilabı»nın qələbəsi üçün münasib şərait yaranmasına - imperialist qruplaşmaları arasında müharibə başlanmasına nail oldu. SSRİ XKS sədri V.M.Molotov o vaxt yazırdı ki, indi hit- lerizmi məhv etmək üçün müharibə aparmaq cinayətdir. İkinci Dünya müharibəsi 1939-cu il sentyabrın 1-də Almaniyanın Polşaya hücumu ilə başlandı. Sentyabnn 28-də SSRİ və Almaniya dostluq və sərhədlər haqqında müqavilə bağladılar, dövlətlərin suveren hüquqlanm tapdalayaraq Şərqi Avropanı öz nüfuz dairələrinə böldülər. 1939-
cu ilin sentyabrında Sovet Ordusu hücum edib Qərbi Ukrayna və Qərbi Belarusiyanı tutdu. SSRİ fitnəkarlıq törədərək Finlandiya ilə müharibəyə başladı. Bağlanan Moskva sülhünə (1940-cı il 12 mart) görə SSRİ Leninqraddan (Sankt-Peterburqdan) şimalda öz sərhədlərini genişləndirdi. Xanko yanmadasım hərbi məqsədlə icarəyə götürdü. SSRİ 1939-cu ilin payızında Pribaltika hökumətləri ilə qarşılıqlı yardım haqqında müqavilə imzaladı, qoşunlannı onlann ərazisində yerləşdirdi. 1940-
sonra ordunun və yerli kommunistlərin köməyi ilə bu ölkələrdə hakimiyyət orqanlarına seçkilər adı altında kommunist çe\Tİlişi baş verdi, yaradılmış sosialist respublikalan SSRİ-yə birləşdirildi. 1940-cı ilin yayında Sovet Hökuməti Rumıniyaya hədə-qorxu gələrək onu Bessarabiyanı geri qaytarmağa, habelə Bukovinanın şimalını güzəştə getməyə məcbur etdi. 1940-
təcavüzkar dövlət kimi Millətlər Cəmiyyətindən xaric edildi (SSRİ bu beynəbcalq təşkilata 1934-cü ildə qəbul olunmuşdu). Faşist Almaniyası şərqdən təhlükəsizliyini təmin edib müttəfiqi İtaliya ilə birlikdə qısa bir zamanda Qərbi və mərkəzi Avropanın, demək olar ki, bütün ölkələrini işğal etdi və ya özündən asılı vəziyyətə saldı. SSRİ-nin kapitalist ölkələri arasında müharibənin uzun və üzücü olacağı haqqında ümidləri puça çıxırdı. İstila olunmuş ölkələrdə başlanmış milli-azadlıq hərəkatı mövcud siyasi mübarizəni üstələdi. Almaniyanın hərbi qüvvələri əsarət altına alınmış ölkələrin hərbi və iqtisadi potensialı hesabına müharibənin əwəlindəkinə nisbətən iki dəfə çoxaldı. İndi ona dünya ağalığına nail olmaq yolunda əsas maneə öz müttəfiqi olan SSRİ idi. Hitler artıq 1940-cı ilin yayından alman ordusunun baş qərargahına SSRİ-yə qarşı müharibə planı hazırlamağı əmr etmişdi. Bu plan həmin il dekabrın 18-də təsdiq olunmuşdu. 340 1941-
ci il iyunun 22-də faşist Almaniyası qəflətən SSRİ-yə hücum etdi. «Barbarossa planı» «İldınmsürətli müharibə» strategiyasına əsaslanır və bir neçə gözlənilməz güclü zərbə ilə Sovet Ordusunu darmadağın etməyi, qışa qədər Arxangelsk-Həştərxan xəttinə çıxmağı nəzərdə tuturdu. Mühüm strateji, geosiyasi əhəmiyyətə malik Azərbaycan, neft Bakısı faşist Almaniyasının istilaçılıq planlarında xüsusi yer tuturdu. «Müsəlman monqoloidləri dağıdıcı qüw'ə» kimi qiymətləndirən Hitler «Mənim mübarizəm» kitabında yazırdı ki, onlar ali irqin qullarına çevrilməlidir. Almaniya hökuməti Bakı neftini ələ keçirməyi şərqdə istila- çılıq siyasətini reallaşdırmağın mühüm amili kimi qiymətləndirirdi. Rozenberqin «Qafqazın idarə olunması planı»na görə ilk zamanlar Azərbaycanda idarəedici orqan - komissarlıq yaradılmalı və o, iqamətgahı Tiflisdə yerləşəcək Qafqaz reyxkomissarlığına tabe edilməli idi. Almaniya Rusiya üzərində qələbədən sonra müharibəni davam etdirib İran körfəzinə, Hind okeanına qədər əraziləri ələ keçirmək istəyirdi. Türk xalqları yaşayan ərazilərdə Almaniyadan asılı oyuncaq «Böyük Türküstan» dövləti yaradılması planlaşdırılırdı. Bu dövlətin ərazisinə Şimali və Cənubi Azərbaycanla bərabər Mərkəzi Asiya, Qazaxıstan, Başqırdıstan, Tatanstan, Knm, Şimali Qafqaz, Qərbi Çin və Əfqanıstan daxil olmalı idi. Hələ 1941-ci il martın 27-də Almaniyanın «Kontinental neft cə- miyyəti»nə tapşınimışdı ki, o, Bakıda neftin çıxarılması, emalı və apa- nlması ilə məşğul olacaqdır. Artıq Azərbaycandakı iri sənaye müəssisələrinə «ali irqdən» rəhbərlər də təyin olunmuşdu. Onlar ucuz iş qüvvəsi hesabına maya dəyəri aşağı olacaq məhsullardan gələcək yüksək gəliri son qəpiyinədək Almaniyaya çatdırmaq tapşırığı almışdılar. Hitlerin neft Bakısı haqqında xüsusi planları vardı. 1941-ci il iyulun l6-da o, hökumət rəhbərlərinin yığıncağında qeyd etmişdi ki, Bakı neft istehsalı ilə məşğul olan hərbi məntəqəyə çevrilməlidir. Bakının, Abşeronun mühüm sənaye və hərbi əhəmiyyətli göstərilən dəqiq xəritə- planlar tərtib edilmişdi. SSRİ-nin qərb sərhədlərində yerləşdirilmiş, hələ tam komplektləş- dirilməmiş hərbi birləşmələri ilk döyüşlərdə Almaniyanın və onun müttəfiqlərinin yaxşı silahlanmış və döyüş təcrübəsi olan ordulannın güclü hücumuna qarşı davam gətirə bilmədi, böyük itkilər verə-verə, sürətlə geri çəkildi. 341 Azərbaycan Müharibə başlanan kimi Sovet imperiyası rəh- SSR-də hərbi, bərliyi əhalini, xüsusən milli respublikalarda yaşa- iqtisadi və mənəvi xalqlan düşmənə qarşı səfərbər etmək, təsərrüfatı müharibənin tələbləri əsasında yenidən qurmaq üçün mövcud inzibati-amirlik üsul-idarəsini daha da sərtləşdirdi. 1941-ci il iyunun 30-da ölkədə bütün hakimiyyət Dövlət Müdafiə Komitəsinin, onun sədri İ.V.Staiinin əlində cəmləşdirildi. Bir ay sonra arxa cəbhə baş idarəsi yaradıldı. Siyasi və ideoloji təbliğat orqanları yenidən quruldu. Orduda hərbi komissarlar sistemi təsis olundu. 1941-ci il avqustun 25-də Sovet ordusu İranın şimalına daxil oldu. Bu əməliyyatda 77-ci Azərbaycan diviziyası da (1920-ci ildə təşkil olunub) iştirak edirdi. SSRİ cənub sərhədlərini möhkəmləndirə bildi. Sovet imperiyasının hər yerində olduğu kimi, Azərbaycanda da M.Bağırovun başçılığı ilə inzibati idarəçilik sistemi daha da möhkəmləndirildi. Bu işdə partiya komitələri, onlann yeni yaradılmış sahə şöbələri, habelə MTS-lər yanındakı siyasi şöbələr, dövlət təhlükəsizlik və daxili işlər orqanlan mühüm rol oynadılar. Respublikada müharibənin ilk həftəsində 40 min nəfərdən çox oğlan və qız cəbhəyə - faşistlərə qarşı müharibəyə getmək üçün hərbi komissarlıqlara ərizə verdilər. Avqust ayına kimi burada 123 min nəfər xalq qoşunu dəstələrinə yazıldı. 1941-ci ilin sonunda bu dəstələrdə 187 min nəfərə qədər döyüşçü vardı, onlann 30 min nəfərdən çoxu qadın idi. Casuslara, təxribatçılara qarşı mübarizə aparmaq üçün 12 min nəfər döyüşçüsü olan 87 qıncı batalyon, habelə 15 min nəfərlik hava hücumundan müdafiə, təkcə Bakıda 1124 özünümüdafiə dəstələri təşkil olundu. Bu dəstələrin yardım qruplanna 44 min nəfərdən çox adam cəlb edildi.
Azərbaycanda 1941-ci ilin avqustunda 402-ci, oktyabnnda 223-cü, 1942-
ci ilin mart-sentyabr aylarında 416-cı, avqust-sentyabr aylarında isə 271-ci milli atıcı diviziyalar təşkil olundu. 1941-ci ilin dekabrında Knmm müdafiəsində iştirak etmiş, Ağ Manay rayonundakı döyüşdə şəxsi heyətinin çoxunu itirmiş 77-ci Azərbaycan diviziyası yenidən 1942-ci ilin mayında respublikada komplektləşdirildi. Ümumiyyətlə, müharibə illərində Azərbaycandan Sovet ordusuna 640 min nəfərə qədər adam, o cümlədən 10 min nəfərdən çox qadın səfərbər edilib cəbhəyə göndərildi. Respublikanın xalq təsərrüfatı qısa müddətdə hərbi qaydada yenidən quruldu. İyunun 26-dan fəhlə və qulluqçular üçün iş günü 11 saata 342 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|