Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
aylannda Moskvaya lap yaxınlaşmış faşist qoşunlan ilə döyüşlərdə əsgəri rəşadətinə görə tank bölməsinin komandiri Həzi Aslanov «Qırmızı Ulduz» ordeni ilə təltif edildi. Qvardiya baş serjantı, pulemyotçu İdris Vəliyev Borodino çölündə faşistlərlə döyüşdə təkbaşına 50-dən çox düşmən əsgərini məhv etdi. Kiçik leytenant İsrafil Məmmədov Novqorod yaxınlığında Pustinka kəndi uğrunda döyüşdə böyük qəhrəmanlıq göstərdi və Sovet İttifaqı Qəhrəmanı fəxri adına layiq görülmüş ilk azərbaycanlı oldu. Hərbi təyyarəçi leytenant Hüseynbala Əliyev Leninqrad göylərində düşmənin 6 təyyarəsini vurub salmışdı. Son döyüşdə 0, daha iki alman təyyarəsini məhv etmiş, 17 ağır yara almasına baxmayaraq, öz təyyarəsini sağ-salamat yerə endirə bilmişdi. Sovet ordusunun 1941-ci ilin axırlannda Moskva ətrafında böyük qələbəsi, Leninqradın qəhrəman müdafiəsi alman faşistlərinin «ildınra- sürətli müharibə planı»nı pozdu. Hitler ordusunun məğlubedilməzliyi haqqında əfsanə puç oldu. 1942-ci il yanvann 2-də ABŞ, Böyük Britaniya və SSRİ daxil olmaqla 26 dövlət faşist blokunu darmadağın etmək üçün öz hərbi və iqtisadi ehtiyatlannı birləşdirmək haqqında bəyannamə imzaladı, antifaşist koalisiyası yarandı və getdikcə möhkəmləndi. Düşmən hələ güclü idi. Bu dəfə faşistlər alman-sovet cəbhəsinin cənub istiqamətində hücuma başladılar. Onlar 1942-ci il mayın əvvəllərində Kerçi, Sevastopolu, Xarkovu ələ keçirib Volqaya doğru irəlilədilər. «Edelveys» planma görə faşistlər Xarkovu tutduqdan sonra Qafqaza hücum edib zəngin neft, digər strateji xammal mənbələri, sənaye və kənd təsərrüfatı rayonunu ələ keçirmək, Bəsrə-İran-Xəzər yolu ilə müttəfiqlərin yardımından SSRİ-ni məhrum etmək. Yaxın və Orta Şərqin istilasına yol açmaq istəyirdilər. Bunun üçün general-feldmarşal Listin komandanlığı ilə «A» ordu qrupu yaradılmışdı. Onun I tank ordusu (komandanı general-polkovnik Kleyst idi) sentyabnn 6-da (^oznı-Mahaç- qala-Bakı istiqamətində hücum edib sentyabnn 25-də Bakını tutmalı idi. Faşist qoşunlan iyulun 25-də Don çayını keçib cənuba doğru hücuma başladılar və avqustda Krasnodan, Stavropolu, Maykopu tutdular. Vəziyyət son dərəcə ağır idi. ABŞ və İngiltərə SSRİ ilə faşizmə qarşı bir koalisiyada olmalanna baxmayaraq. Cənubi Qafqazı, xüsusən Azərbaycanı ondan almaq istəyirdilər. Onların «Vilveb> planına görə Sovet ordusu Qafqazdan çıxan- lıb Stalinqrad cəbhəsinə apanimah, burada isə almanlara qarşı 20 hərbi hava eskadrası və Böyük Britaniyanın 10-cu ordusundan ibarət amerikan-ingilis hərbi hissələri vuruşmalı idi. 346 Azərbaycan əhalisinin Sovet ordusu arxasında almanlarla əməkdaşlıq edəcəyindən ehtiyat edən SSRİ rəhbərliyi azərbaycanlıların Mərkəzi Asiya və Qazaxıstana köçürülməsi planını hazırlamışdı. Lakin respublika rəhbərliyi, xüsusən M.Bağırov Stalini inandıra bildi ki, azərbaycanlılann Azərbaycandan köçürülməsi nə iqtisadi, nə də siyasi baxımdan qələbəyə xidmət edə bilməz, bu, respublikada neft və pambıq kimi strateji məhsullann istehsalını azaldar, orduda vuruşan azərbaycanlı əsgərlərə pozucu təsir göstərər. 1941-ci ilin oktyabnnda köçürmə məsələləri üzrə dövlət komitəsinin rəhbəri A.Mikoyanm xüsusi səyləri ilə Bakının minalanıb təhlükə yaranarsa darmadağın edilməsini nəzərdə tutan xüsusi əməliyyat planı da tərtib olunmuşdur. Sovet ordusunun cəbhələrdəki müvəffəqiyyətləri bu planlann pozulmasında əhəmiyyətli rol oynadı. Ali Baş Komandanlıq Zaqafqaziya respublikalarında, o cümlədən Azərbaycan SSR-də 1942-ci il sentyabnn 9-da hərbi vəziyyət elan etdi. Bakı müdafiə rayonu yaradıldı. Müdafiə-istehkam tikintisinə başlandı. Şəhər ətrafında səngərlər qazıldı, müdafiə xətləri uzaqvuran toplarla və tanklarla möhkəmləndirildi. Bakının müdafiəsi 10-cu atıcı briqadaya, hərbi-hava məktəbinə və Bakı dairəsi hava hücumundan müdafiə qoşunlarına tapşmldı. Qıncı təyyarəçilərin və zenitçilərin sayıqlığı sayəsində faşistlərin 1942-ci ildə 71, 1943-cü ildə isə 3 dəfə Bala səmalarına soxulmaq cəhdi baş tutmadı. Düşmənin 96 təyyarəsi vurulub salındı. Samur çayı üzərindəki strateji əhəmiyyətli körpü də dəfələrlə edilən hava hücumlanndan müvəffəqiyyətlə müdafiə edildi. Cənubi Qafqaz cəbhəsi döyüşçüləri arasında 66,1 min nəfər azərbaycanlı vardı. Azərbaycanlı döyüşçülərin cəbhələr boyu daha çox səpələnməsi ölkə rəhbərliyinin bu xalqa tam arxayın olmamasının təzahürü idi. Lakin Qafqaz döyüşlərində azərbaycanlılar faşistlərə qarşı mərdliklə vuruşdular. Mozdoku tutmuş düşmən ciddi müqavimətə rast gəlib hücum istiqamətini dəyişdi, Bakıya deyil, Nalçik və Oreonikidze- yə doğru yeridi. Mozdok rayonunda döyüşən 402, 416 və 223-cü Azərbaycan diviziyalan 44-cü Sovet ordusunun əsas zərbə qüvvəsinə daxil idi. 77-ci diviziya isə müdafiə əməliyyatlarında iştirak edirdi. Mayor Akim Abbasovun komandirlik etdiyi 833-cü polk Mozdok uğrunda döyüşlərdə böyük igidlik göstərdi, düşmənin 30 hücumunu dəf etdi, 36 tankını yandırdı. 1942-
yaxınlığında faşistlərin əsas qüvvələrini darmadağın edib onlan şimala doğru
347 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|