Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
qaldmidı, məzuniyyətlər ləğv edildi. Əmək intizamı möhkəmləndirildi. İşdən özbaşına çıxıb getmək üstə azadlıqdan 5 ildən 8 ilə qədər məhrum edilmək cəzası müəyyən olundu. 1941-ci ilin noyabrından ərzaq, 1942-ci ilin aprelindən isə sənaye mallan satışı üzrə kartoçka sistemi tətbiq edildi. Orduya səfərbər olunanların yerinə qadınlar, yeniyetmələr gətirildi. Onlardan 43 min nəfərdən çox ixtisaslı fəhlələr hazırlandı. Müəssisələrdə plan tapşınqlannı 200, 300 faiz yerinə yetirmək uğrunda «cəb- həçi», «komsomolçu» briqadalar təşkil edildi. Sənaye cəbhə üçün məhsullar istehsal etməyə başladı. Müharibə illərində Bakı Sovet ordusunun mühüm cəbbəxanalarından birinə çevrildi. Vəziyyət ağır idi. Maşınqayırma zavodlan şərqə köçürülmüşdü. 1943-cü ilədək neft avadanlığı istehsal olunmadı. 1944-cü ilədək yeni neft quyulan qazılmadı. Texnikanın və iş qüvvəsinin çatışmazlığı üzündən böyük çətinliklərə düçar olmasına baxmayaraq, neftçilər müharibə illərində ölkəyə 75 milyon tona qədər neft verdilər. Bu, 0 zaman ölkədə çıxanlan neftin dörddə üç hissəsini təşkil edirdi. 1941-
benzin, sürtkü yağı və başqa neft məhsulları istehsal olundu. Yüksək oktanlı benzin istehsalına başlandı. Cəbhəyə təyyarə benzininin 85-90 faizini Bakı verirdi. Sovet hərbi təyyarələrinin hamısında bu benzindən istifadə olunurdu. 1941-ci ildə Bakıda müdafiə əhəmiyyətli ilk hidro- gen qurğusu işə salındı. Bakının maşınqayırma müəssisələrində silah, habelə məşhur «Katyuşa» - reaktiv artilleriya döyüş maşını, «Şpagin» pulemyotu, hərbi təyyarələr üçün hissələr istehsal olunurdu. 1942-ci ildə burada 130 növ silah, silah hissələri və sursat istehsal edilirdi. 1941-ci ildə böyük hərbi və xalq təsərrüfatı əhəmiyyəti olan Culfa-Mincivan, Osmanlı-Astara, Salyan-Neftçala, Popanin-Hacıqabul xətləri istifadəyə verildi. Bakı avtomobil zavodunun əsası qoyuldu. Yüngül və yerli sənaye müəssisələri də cəbhə üçün lazımi mallar istehsal edirdi. 1944-cü ildə Bakıda yeni ayaqqabı, 1945-ci ildə çaybükmə fabrikləri işə salındı. Azərbaycanın dəmiryol nəqliyyatçılan müharibə illərində 1300 min vaqon və 600 min sistem, habelə Xəzər dəniz gəmiçiləri 20 milyon ton hərbi və xalq təsərrüfatı yükləri daşıdılar. Yanacağın dəmiryolu ilə daşınması mümkün olmadığı 1942-ci ildə Xəzər dənizçiləri tankerlər çatışmadığı üçün dünya təcrübəsində ilk dəfə neft doldurulmuş sistem və çənləri gəmilərin yedəyinə alıb Krasnovodskiyə apanrdılar. 343 Azərbaycan kəndliləri də müharibə illərində məhsuldar qüvvələri olduqca zəifləməsinə baxmayaraq, ölkəyə yüz min tonlarla ərzaq məh sulu, pambıq, tütün, barama və s. verdi. Azərbaycanlılar müdafiə fonduna 15 kq qızıl, 952 kq gümü^ 311 milyon manatlıq istiqraz verdi, tank və tə)^arə dəstələri fondlann 230 milyon manat pul köçürdülər. Cəbhəyə 1,6 milyon hədiyyə bağla malan, 135 vaqon isti paltar göndərildi, Azərbaycan özü ağır vəziyyətdə olsa da, mərkəzin tələbi ilə faşis işğalçılanndan azad edilmiş rayonlarda xalq təsərrüfatının bərpasın fəal kömək göstərməli idi. 1943-cü ilin payızında bu məqsədlə Res publika yardım komitəsi və onun rayon komissiyalan təşkil olundu. Şi mali Qafqaz neftçilərinə, Leninqrad, Stalinqrad, Stavropol, Ukrayna tə sərrüfatlanna çoxlu pul, ərzaq, tikinti materiallan, mal-qara, istehsa avadanlıqlan və s. göndərildi. Faşizmə qarşı müharibəyə xalq kütlələrinin bütün təbəqələrindi münasibət eyni deyildi. Güclü ideoloji təzyiqlə əhalinin bir hissəsind? uzun illər rəhbərlərə,- «kommunizm işinə», «dünya kommunist inqila bma» inam, habelə mexaniki icraçılıq adəti tərbiyə olunmuşdu. Belə ləri sidq ürəklə SSRİ-ni zəhmətkeşlərin xoşbəxtliyi üçün hər cür şərai yaratmağa çalışan bir ölkə hesab edir, onu qorumağı şərəf işi sayırdı Minlərlə adam ön və arxa cəbhədə, həqiqətən, fədakarlıq göstərirdi. Azərbaycanın imperiya daxilində müstəmləkə olmasını, hakimiy yətin xalqdan qəsb edilməsini dərk edənlər də az deyildi. Elm vı mədəniyyət xadimlərinin bir çoxu yaxşı başa düşürdü ki, Azərbaycaı xalqının azadlığı faşizmin qələbəsində deyil, çünki bütün dünyanı istil; etməyə çalışan faşist Almaniyası Azərbaycana istiqlal gətirə bilməz Buna görə də xalqı daha böyük bəlalardan qorumaq, nəyin bahasına olursa-olsun faşizmə qalib gəlmək lazımdır. Görkəmli kimyaçı alim Yusif Məmmədəliyevin rəhbərliyi ilə respublikada yüksək oktanlı təyyarə benzininin istehsalı üçün orijinal və daha səmərəli texnologiya yaradıldı. Geoloqlardan Mirəli Qaşqay, Şamil Əzizbəyov və başqalan yeni strateji xammal mənbələri, nadir metalları əvəz edən materiallar kəşf etdilər. Mustafa Topçubaşov və onun tələbələri hərbi cərrahiyyədə yeni, səmərəli metodlar işləyib hazırladılar, minlərlə döyüşçünü həyata qaytardılar. Respublikada təşkil olunmuş 150-dən çox hərbi hospitalda müalicə edilən yaralılann 70 faizindən çoxu tam sağaldılıb yenidən döyüş meydanlarına qaytanimışdı.
Səməd Vurğun, Süleyman Rüstəm, Süleyman Rəhimov, Məmməd Rahim, Mehdi Hüseyn, Rəsul Rza, Mirzə İbrahimov kimi şair və yazıçılar, Üzeyir Hacıbəyov, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov. Niyazi, Soltan Hacıbəyov kimi bəstəkarlar, habelə Əzim Əzimzadə, Salam Salamzadə, Tağı Tağıyev, Maral Rəhmanzadə kimi fırça, Fuad Əbdürəhma- nov. Cəlal Qaryağdı kimi tişə ustaları xalqı qələbələrə ruhlandıran əsərlər yaratdılar. İctimai elmlər sahəsində çalışan alimlər xalqın qəhrəmanlıq tarixindən, döyüş ənənələrindən bəhs edən əsərlər yazdılar. Onlarla azərbaycanlı sərkərdə, istedadlı komandir - Həzi Aslanov, Akim Abbasov, Mehdi Mahmudov, Yaqub Quliyev, Həbibulla Hüseynov, Aslan Vəzirov və başqaları xalqı yeni, daha dəhşətli bəladan qurtarmaq amalı ilə parlaq hərbi təşkilatçılıq qabiliyyəti və əsgəri rəşadət göstərdilər. Ruhanilər də xalqın faşizmə qarşı mübarizəyə səfərbər olunmasında fəal iştirak etdilər. 1944-cü il aprelin 14-də SSRİ Ali Soveti Rəyasət heyətinin qərarı ilə Zaqafqaziya Müsəlmanlannın Ruhani İdarəsi təşkil olunmuşdu. Cənubi Qafqaz müsəlmanlarının birinci qurultayında onun sədri - şeyxülislam, sədr müavini - müfti və idarə üz\ ləri seçilmişdilər. İdarənin ilk sədri şeyxülislam Ağa Əlizadə Təzə Pir məscidindəki ilk moizəsində dindarları hökumətin qanunlanna itaət göstərməyə, bu yolla «dini hifz etməyə» çağırmışdı. § 2. Döyüş meydanlarında Faşizmə qarşı on Sovet döyüşçülərinin böyük fədakarlığına bax- cəbhələrdə mayaraq, müharibənin ilk aylannda komandanlığın ciddi səhvləri üzündən baş vermiş geriləmələri rus zabitləri özlərinə haqq qazandırmaq üçün milli, xüsusən istehza ilə «yoldaşı» adlandırdıqları türk xalqlanndan olan əsgərlərin bacanqsızlığının, qorxaqlığının nəticəsi kimi qələmə verməyə çalışırdılar. Lakin tarix bu iddiaların əsassız olduğunu sübut etdi. Minlərlə azərbaycanlı oğlan və qız faşizmə qarşı əldə silah cəbhələrdə mərdlikdə vuruşurdular. Müharibənin ilk günlərindən bir çox azərbaycanlı döyüşçü əsgəri rəşadətləri ilə fərqlənmişdi. Faşist işğalçı- lannın hücumundan bir aydan artıq müddətdə mərdliklə müdafiə olunan, düşmənə böyük tələfat verən Brest qalasının qəhrəman döyüşçüləri arasında 44 nəfər azərbaycanlı vardı. 1941-ci ilin oktyabr-dekabr 345 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|