Dərslik azərbaycan Dövlət Neft vəSənaye Universiteti tərəfindən təsdiq olunmuşdur. Pr.№ Bakı 2017
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
| Şaquli quyu
– quyu lüləsinin şaquldan inhiraf bucağı 5 0 -ni keçməyən quyulardır. çoxdibli. küt quyular Şəkil 1.2. Quyuların tipləri Maili istiqamətlənmiş quyu – quyu lüləsinin şaquldan inhiraf bucağı 5 0 -dən çoxdur. Maili quyu elə quyuya deyilir ki, onun dibi, ağzının dib səviyyəsindəki üfqi müstəvi üzərinə proyeksiyasına nisbətən istənilən istiqamətdə uzaqlaşmış olsun. Bu zaman quyu ağzının və dibinin üfqi proyeksiyaları arasındakı ən yaxın məsafə maili quyunun inhirafı, yaxud şaquldan uzaqlaşma məsafəsi adlanır. Üfüqi quyular – elə quyulara deyilir ki, lülənin şaquldan inhiraf bucağı 80-90 0 –yə qədər təşkil edir. Üfüqi qazımanı 18 fərqləndirən başlıca cəhət quyu lüləsinin məhsuldar layla görüş sahəsinin böyük olması, həmçinin lay flüidlərinin müstəvi üzrə paralel axınını (şaquli və maili quyularda radial axımdan fərqli olaraq) təmin etməkdir. “Təbiətdə düz xətt yoxdur” və neftlə doymuş məhsuldar laylar üçün də tam üfüqi laylar yoxdur və yerin təkində laylar müəyyən dərəcədə maili, bir çox hallarda ciddi maili vəziyyətdə yerləşir, onda belə çıxır ki, 90 0 -yə yaxın üfüqi quyu qazımağa ehtiyac yoxdur. Deməli, bu tip quyuları optimal trayektoriya ilə layın yatım istiqamətində qazımaq lazımdır. Ona görə də üfüqi quyular layın içərisində verilmiş azimuta malik müəyyən uzunluqlu intervalı olan quyulardır. Küt quyular - Küt qazıma dedikdə, məhdud ölçülərə malik meydança üzərindən ağızları bir-birinə yaxın olan maili quyuların qazılması başa düşülür. Çoxlüləli quyular əsas lülədən bir və ya bir neçə əlavə lülənin ayrılmasından ibarətdir. Əgər lülənin şaxələnmə nöqtəsi məhsuldar laydan yuxarıda yerləşirsə, onda belə quyular çoxlüləli adlanır (ÇLQ). Çoxdibli quyular əsas lülədən bir və ya bir neçə əlavə lülənin ayrılmasından ibarətdir. Əgər lülənin şaxələnmə nöqtəsi məhsuldar layın içərisində yerləşirsə, belə quyular çoxdibli adlanır. (ÇDQ). İki və daha çox şaxəli lüləsi olan quyular çoxlüləli və ya çoxdibli quyular adlanır (şəkil1.3). Çoxlüləli quyular çoxdibli quyulardan nə ilə fərqlənir? Çoxlüləli və çoxdibli quyular arasında əsas fərq şaxələnmə nöqtələrinin fərqli olmasıdır. Başqa sözlə desək, 19 quyunun əlavə lülələri, əsas lülədən məhsuldar layın yuxarı hissəsindən qazılır, və belə ki, quyu məhsuldar layla birdən çox nöqtədə kəsişir və ya əlavə lülə başqa məhsuldar laya qazılır. Belə quyular çoxlüləli adlanır (ÇLQ). a b Şəkil 1.3.Çoxlüləli quyu (ÇLQ) (a) və Çoxdibli quyu (ÇDQ) (b) Əgər quyunun əsas lüləsi məhsuldar layın içərisinə qazılıbsa və məhsuldar layın özündə ondan bir və ya bir neçə əlavə lülə qazılıbsa, onda bu çoxlüləli quyu adlanır (ÇDQ). Bu halda quyu lüləsi məhsuldar layın yuxarı sərhədini ancaq bir nöqədə kəsir. Bir lüləli maili quyuların qazılması ilə maili quyuların potensial imkanları tükənmir. Quyu lüləsinin məhsuldar qat içərisində üfüqi qazılması əvvəlcə küt qazımanın, sonra isə çoxdibli quyuların qazılması üçün geniş imkanlar yaratdı. Küt qazıma dedikdə, məhdud ölçülərə malik meydança üzərindən ağızları bir-birinə yaxın olan maili quyuların qazılması başa düşülür. Bu quyuların dibi isə yatağın işlənmə şəbəkəsinə uyğun olaraq, məhsuldar layın verilmiş (əvvəlcədən müəyyən edilmiş) nöqtələrində yerləşir. 20 Küt qazımanın tətbiqinin zəruriliyini (vacibliyini) aşağıdakı şəraitlər tələb edir: dənizdə, dağlarda, meşələrdə, bataqlıq sahələrdə, texniki cəhətdən möhtəşəm tikililər və müdafiə əhəmiyyətli obyektlər altında yerləşən yataqları açmaq lazım gəldikdə; texnoloji yatağın işlənmə şəbəkəsinin pozulmaması xatirinə təbii əyilmə ilə mübarizə çətin olduqda; geoloji su hövzələri altında kəskin relyefə malik sahələrdə, çox laylı yataqlarda, qış mövsümündə böyük qar örtüyü gözlənən hallarda küt qazımadan istifadə etmək əlverişlidir. İki lüləli ardıcıl, iki lüləli paralel və üçlüləli qazıma küt qazımanın müxtəlif kateqoriyalarındandırlar. Küt qazıma meydançasının hazırlanması üçün görülən işlərin həcmi, bir quyu üçün fərdi özüldə görülən işlərin həcmindən bir qədər çoxdur. Lakin küt qazımada görülən işlərin həcminin həmin meydançadan qazılacaq quyuların sayına olan nisbəti çox kiçik olub, iqtisadi cəhətdən əlverişlidir. Vətənimizdə və xarici ölkələrdə küt qazıma təcrübəsi göstərir ki, bu üsulla qazıma tikinti və montaj (quraşdırma) işlərinin xeyli azaldılmasına, yol tikintisi və su təchizatı ilə əlaqədar xərclərin, elektrik xətlərinin və rabitənin yaradılması xərclərinin xeyli azaldılmasına imkan verir, istismar edilən quyulara xidməti sadələşdirir, daşınmalı yüklərin həcmini ixtisar etmək mümkün olur. Ümumiyyətlə, küt üsulu ilə qazıma mədən tikintisinə sərf ediləcək xərcləri ixtisar etməyə, istismar prosesinin və xidmətlərin avtomatlaşdırılmasına, neft və qaz yataqlarının mənimsənilməsi və istismarı zamanı ətraf mühitin mühafizə edilməsinə yaxşı imkan yaradır. Küt qazımada bir meydança üzərindən qazılacaq quyuların minimal sayı 2 ola bilər. Neft mədənlərində küt qazımada, adətən, 16 24 quyunun qazılması qruplaşdırılır, bəzən bu rəqəm 30-dan çox da olur (şəkil 1.4). Xarici ölkələrin təcrübəsi 21 göstərir ki, küt qazıma üsulu ilə bir meydança üzərindən 60- dan çox quyu qazımaq mümkündür. Məsələn, ABŞ-ın Kaliforniya körfəzində ölçüləri 60x60m olan süni ada üzərindən 68 quyu qazılmışdır. Birinci quyunun qazılmasına qədər küt qazımanın planı hazırlanır. Burada quyu ağızlarının yerləşdirilməsi, quyuların qazılma növbəsi, qazıma qurğusunun yerdəyişmə istiqaməti, quyuların layihə azimutları və quyu diblərinin inhirafları göstərilir. Küt qazıma meydançada quyuların qazılma ardıcıllığı qazıma qurğusunun yerdəyişmə istiqaməti ilə quyuların layihə istiqamətləri (saat əqrəbi istiqamətində) arasındakı buçağın qiymətindən asılı olaraq təyin edilir (şəkil 1.2). Şəkil 1.4.Küt qazıma meydançasında quyuların qazılma növbələrinin təyini: 1,2,3,4,5,6,7,8–quyuların qazılma növbəsi; A- qazıma dəzgahının hərəkət istiqaməti; I–quyu lülələrinin görüşməsi ehtimalının minimum olması üçün quyular qrupu, hansı ki, quyu böyük dərinlikdən qazılır nəinki əvvəlki quyu; IIa, IIb– birinci qrup quyular üçün maili lülənin qazılması dərinlikləri artırmalıdır; III–kiçik zenit bucaqları və maksimum şaquli 22 intervalı olan quyular, hər bir növbəti quyu üçün maili lülənin qazılma dərinliyi kiçikdir, nəinki əvvəlki quyular üçün. İki qonşu quyu ağızları arasındakı məsafə ilk əvvəl quyunun təmiri üçün aqreqatın quraşdırılması kaçalka dəzgahın yerləşməsi şərtindən təyin edilir. Quyu ağızlarının arasındakı məsafəni təyin edən zaman həmçinin də şaquli intervalın uzunluğu və əvvəlki quyu lüləsinin trayektoriyası nəzərə alınmalıdır. Bu zaman iki qonşu quyu ağızları arasındakı məsafə 3 m- dən az olmamalıdır. Əgər əvvəlki quyu qazıma dəzgahının hərəkəti istiqamətinə əyilmişsə onda iki quyu ağızları arasındakı məsafə artırıla bilər. İki qonşu quyunun şaqul üzrə maili lülələrin qazılma nöqtələri arasındakı məsafə 30 m qəbul olunur, əgər qazılma azimutları arasındakı fərq 10 0 –dən az olarsa: 20m əgər fərq 10 0 –20 0 olarsa: 10 m əgər qazılma azimutları 20 0 -dən çox fərqlənirsə. Maili lülənin qazılma dərinliyi qazıma dəzgahının hərəkət istiqamətindən quyunun layihə istiqamətinə qədər (saat əqrəbi istiqamətində) olan buçağın qiymətindən asılı olaraq seçilir: -əgər göstərilən bucaq 60 ̶ 300 0 – yə bərabər olarsa, onda birinci quyu minimum dərinlikdə qazılır, sonrakı quyuların qazılma dərinliyi əvvəlkindən böyük seçilir; -əgər qazıma dəzgahının hərəkət istiqaməti ilə layihə azimutu arasındakı bucaq 60 ̶ 120 0 və ya 240 ̶ 300 0 olarsa, onda maili lülənin qazılması əvvəlki quyuya nisbətən yuxarıdan qazılır; -əgər həmin bucaq 0 – 60 0 və ya 300 ̶ 360 0 – yə bərabər olarsa onda birinci quyu böyük dərinlikdə qazılır və bundan sonra qazılan quyular əvvəlkinə nisbətən kiçik dərinlikdən seçilir. Maili lülənin əvvəlki quyudakına nisbətən yuxarıdan qazılması zamanı və əvvəlki quyu şaquli olan halda aşağıdakı tələbləri yerinə yetirmək lazımdır; 23 -inhirafedicini quyuya endirməzdən əvvəl profilin birinci sahəsində zenit və azimut bucaqlarının ölçməli: lülənin əyriliyi 1 0 -dən artıq olduqda qazımanı lülələrin göruşməsi ehtimalının olmasını nəzərə almaqla aparmaq lazımdır; -qazılan və əvvəlcə qazılmış quyu müstəvilərinin görüşməsinə imkan verilmir; -quyu lüləsinə nəzarət iki inklinometrlə aparılmalıdır; -bir meydançadan quyuların küt qazılması zamanı əyriliyin yığılma intensivliyi 2 0 /10 m aşmayan eyni inhirafetdiricilər tətbiq edilməlidir. Quyuların qazılmasının texniki-iqtisadi səmərəsini yüksəltmək üçün qabaqcıl üsullardan biri də çoxdibli quyuların qazılmasıdır (şəkil 1.5). Bu üsulun mahiyyəti əsas quyu lüləsindən bir və ya bir neçə əlavə lülənin qazılmasıdır ki, bu da yerin üstündən bilavasitə həmin məqsəd üçün qazılmalı olan bir neçə quyunun bir lülə ilə əvəz edilməsi deməkdir. Beləliklə, qazılmış ilk əsas lülədən dəfələrlə istifadə etməklə, yuxarı məhsuldar olmayan horizontların qazılmasını və bunun nəticəsində, qazımanın həcmini ixtisar etmək mümkündür. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|