Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən

 Azotlu maddələr 

 

71 

1.  C

6

– sıra - sadə fenol birləşmələri. 

2.  C

6

–C

1

– sıra fenol birləşmələri. 

3.  C

6

–C

2

– sıra - fenol spirtləri və fenolsirkə turşusu. 

4.  C

6

–C

3

– sıra - oksidarçın turşuları, kumarinlər və s. 

5.  C

6

–C

4

– sıra -  naftoxinonlar. 

6.  C

6

–C

3

–C

6

– sıra - flavonoidlər və izoflavonoidlər. 

7.  C

6

–C

3

–C

3

–C

6

– sıra - liqnanlar. 

1. C

6

–sıra - sadə  fenol birləşmələri 

 

Tərkibində  hidroksil  qruplarının  sayından  asılı  olaraq 

sadə fenollar bir-iki və üçatomlu olurlar. Bir atomlu sadə fenol-

lara misal olaraq fenolu (hidroksibenzol), iki atomlu fenollara–

pirokatexini  (o-dihidroksibenzol),  hidroxinonu  (p-dihidroksi-

benzol), rezorsini (m-dihidroksibenzol) göstərmək olar.  

 

           OH               OH                  OH                  OH 

                            

                               

                               OH                                                                      

                                                      OH                  OH 

                                                                   

Fenol       Pirokatexin        Rezorsin               OH 

                                                                 Hidroxinon  

 

 

Tərkibində  üçatomlu  sadə  fenollara  misal  olaraq 

pirohallolu  (1,  2,  3-üçhidroksibenzol)  və  florqlyusini(1,  3,  5-

üçhidroksibenzol) qeyd etmək olar.  

 

     OH                        OH                           OH 

                                                                   

                                                                      

   OH            OH                                                         OH 

                         HO           OH 

                                                     

Pirohallol             Florqlüsin                    OH 

                                                          Oksihidroxinon 

---

 Azotlu maddələr 

 

72 

Üzümdə sadə fenollar çox az, əsasən birləşmiş şəkildə tə-

sadüf olunurlar. Onlar əsasən üzümdə və şərabda birləşmiş şə-

kildə monomer, oliqomer və polimer fenol maddələrinin tərki-

bində olurlar. Đnsanlar qida vasitəsilə gün ərzində 50-60mq fe-

nol birləşmələri qəbul etməlidirlər. Sitrus və subtropik meyvə-

lər fenol maddələri ilə daha zəngindir. Meyvə-tərəvəzlər,  gilə-

meyvələr (üzüm) və başqa bitki mənşəli qida məhsulları (şərab, 

konyak,  pivə  və  qənnadı  məhsulları)  vasitəsilə  insanlar  gün 

ərzində fenol maddələrinə olan ehtiyaclarını ödəyə bilərlər.  

2. C

6

–C

1

– sıra  fenol birləşmələri 

Bu  sıra  üzvi  maddələrə  fenol  turşuları  və  ya  oksibenzoy 

turşuları deyilir. Fenol turşuları bitki mənşəli qida məhsulların-

da,  o  cümlədən  şərabda  və  konyakda  daha  geniş  yayılmışlar. 

Onların üzümdə və şərabda ən geniş yayılmış nümayəndələrinə 

misal olaraq p-oksibenzoy, salisil, protokatexin, rezorsil, henti-

zin, hallol, vanilin və siren turşularını göstərmək olar.  

 

       1)   COOH             2)   COOH             3)     COOH 

                                                                   

                                          OH 

                                                                                    OH 

                                                                            

     OH                     salisil                           OH 

p-oksibenzoy         turşusu                      protokatexin  

    turşusu                                                    turşusu 

 

 4)   COOH             5)   COOH             6)     COOH 

                                                                   

      OH                         OH 

                            HO                           HO            OH                                       

                                                                            

        OH                    hentizin                        OH 

     rezorsil                 turşusu                        hallol  

     turşusu                                                    turşusu 

 

---

 Azotlu maddələr 

 

73 

             7)   COOH                       8)  COOH 

 

 

                                    OCH

3

        H

3

CO            OCH

3

 

 

                             OH                                 OH 

                          vanilin                             siren 

                          turşusu                           turşusu 

 

 

Göründüyü  kimi  bu  qrup  turşular  da  tərkibindəki  hid-

roksil qruplarının sayına görə bir, iki və üçəsaslı olurlar. 

 

Bu  sıra  fenol  birləşmələrinin  şərabda  aldehidlərinə  və 

spirtlərinə də təsadüf olunur. Şərabda və konyakda salisil, vani-

lin və siren aldehidinə və spirtinə daha çox rast gəlinir.  

 

            CH

2

OH                CH

2

OH                       CH

2

OH 

 

 

OH 

                                                OCH

3

     H

3

CO           OCH

3 

 

        salisil                        OH                              OH 

        spirti                      vanilin                          siren  

                                       spirti                            spirti 

 

            CHO                    CHO                            CHO 

 

 

OH 

                                                OCH

3

     H

3

CO           OCH

3 

 

        salisil                        OH                              OH 

        aldehidi                 vanilin                           siren  

                                     aldehidi                        aldehidi 

 

 

C

6

–C

1

-qrup  turşuları  ən  çox  birləşmiş  şəkildə  polimer 

fenol  maddələrinin  nümayəndəsi  olan  liqninin  tərkibində  olur. 

---