Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 10. 07. 2009-cu IL tarixli
Yüklə 2,71 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Skif-sarmat
79 çalışan Valdemar Belk Gədəbəydə (Cənubi Qafqazın Yelizavetpol quberniyası), əsasən zavodun ətrafında və onun Qalakənddəki filialı ərazisində (Qalakənd, Cənnət qalası, Göydəyə abidələrində) külli miqdarda (274) qəbir abidəsi açmışdır. Qəbir abidələrinin hamısı son tunc, ilk dəmir dövrünə aid edilmişdir. Belk özünün arxeoloji tədqiqatları ilə bağlı olan fəaliyyətinin qısa nəticələri haqqında məruzələr etmişdir. Məruzələrinin birində o, qeyd edirdi: «Mənim Gədəbəydə aşkar etdiyim qəbirlərin forması demək olar ki, hamısı eyni «daş qutu qəbir» tipinə aid olub, müxtəlif ölçülərdədir. Onların uzunluğu 1 m 40 sm-dən 5 m 50 sm-dək, eni 0,60 m-dən 2,80 m-ə, dərinliyi 0,40 m- dən 3,1 m-dək, qəbrin içərisindəki daşların həcmi isə 0,4 m 3 -dən 45 m 3 - dəkdir. Yan divarlar, həmçinin qəbir örtükləri bir və ya bir neçə yonulmuş sal daşdan ibarət olub, çəkiləri 8-10 min kq, bəzən isə daha çoxdur. Xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, qəbirlər səmtlərə görə müxtəlif istiqamətlidirlər. «Mənim cənab Virxova göndərdiyim arxeoloji tapıntılar içərisində olan tunc əşyalar - çox tez-tez təsadüf olunan kəmər başlıqları və s. xüsusi maraq doğurur. Kəmər başlıqları bu ərazi üçün xarakterik olan orijinal quruluşa malikdirlər». Tamamilə aydındır ki, burada yüksək inkişaf etmiş istehsal mövcud olmuşdur ki, bu da zəngin əşyalar hazırlamağa imkan vermişdir. Buradan toplanan kolleksiya (kəmərlər, bəzək əşyaları, muncuqlar, tunc xəncərlər və qılınclar, ox və nizə ucluqları, toppuzlar, əsa başlıqları, qara və boz rəngli cilalanmış qablar və s.) digər orijinal və nadir tapıntılarla da kifayət qədər zəngindir, metal əşyalar tuncdan, misdən, gümüşdən və hətta xalis sinkdən hazırlanmışdır. 2. E.ə. I minilliyin ortalarında erkən dəmir dövründə Ukraynanın çöllərindən Baykal gölü ətrafındakı ərazisinə qədər Skif-sarmat adı altında tanınan mədəniyyət yayılmışdı. Bu mədəniyyətin yaradıcısı olan bir neçə xalqın adı dəqiq məlumdur. Bunlar skiflər, savromatlar, saklardır. Digər tayfaların adları isə yalnız dini və maddi mədəniyyət abidələri əsasında müəyyənləşdirilir. Bu mədəniyyətləri birləşdirən əşyalar üç qrupa bölünür - silahlar, atçılıqla bağlı əşyalar və sənətkarlıq məmulatları. Müəyyən olunmuşdur ki, çöllərin geniş ərazilərində skif silahları formasına yaxın olan silahlar yayılmışdı - tuncdan akinakilər, çoxsaylı üçkünc yarpaqşəkilli nizə ucluqları və s. Əlavə etmək lazımdır ki, tunc, yaxud qızıldan hazırlanmış eyni formalı budaq şəkilli buynuzları olan azca bükülmüş ayaqlı maral heykəlcikləri skif qazanı adı ilə tanınan tuncdan tökmə üfüqi qulplu qazanlar da bu dövrdə geniş yayılmışdı. Dövrə aid maddi və dini mədəniyyətləri birləşdirən digər ümumi cəhətləri də sadalamaq olar - geniş həcmli qəbir kameraları, bəzək əşyaları, müqəddəs odun yandırılması üçün qurbangahlar və s. 80 Arxeoloji materiallar yalnız Avrasiya çöllərində, qədim sivilizasiyaların Qədim Yunanıstan, Əhəməni-Fars imperiyasının, daha sonra isə ellin mədəniyyətinin şərq sərhədlərində yayılmış tarixi hadisələri özündə əks etdirir. Yeni mədəniyyət digərlərindən öz təsərrüfat, mədəni-tarixi, hətta ideoloji istiqamətləri ilə kəskin fərqlənən bir dünya idi. Mədəni-tarixi birlik bir sıra faktorların bazasında yaranmışdır. Bu işdə Avrasiya çöllərində maldarlıq təsərrüfatı sahəsində daha əvvəl əldə olunmuş nailiyyətlər, həmçinin eneolit dövründən formalaşmış iqtisadi və mədəni əlaqələr əhəmiyyətli rol oynamışdır. İqtisadi inkişaf və çöllər, çay vadilərinin əkinçilik və maldarlıq sahəsində rasional istifadəsi Qafqazın sıx məskunlaşmasına səbəb olmuşdur. Vacib amillərdən biri də erkən dəmir dövründə skif-sarmat mədəniyyətində ümumi ayinlər və xarakterik cəhətlərin müşahidə olunmasıdır. Müqəddəs heyvan ayini, günəş ayini, müqəddəs od ətrafında günəş Allahı ayini, təbiət ayini və s. Bu ayinləri incəsənət məmulatları - uçan maral fiqurları, göy cisimlərinin təsviri olan sancaqlar, müqəddəs odun yandırıldığı məbədgahlar özündə əks etdirir. Nəzərə alınmalıdır ki, erkən dəmir dövründə bütün Avrasiya çöllərində yalnız istehsalat və mədəniyyət baxımından yaxın olan deyil, həmçinin eyni avropoid irqinə mənsub qədim hind-ari tayfaları məskunlaşmışdılar. Avrasiya çöllərində yaşayan qədim tayfa və xalqların yüksək mədəniyyətləri qarşılıqlı etno-mədəni və siyasi əlaqələrin fonunda inkişaf etdirilirdi. Bu proseslərdə qədim dünyanın inkişaf etmiş ölkələri - Yunanıstan, daha sonra Qərbdə Roma və Şərqdə Əhəməni imperiyası aktiv iştirak edirdi. Skiflərə aid olan mədəniyyət 800 il mövcud olmuş və tarixin bütöv bir mərhələsini təşkil etmişdir. Bu aləm daxilində yüksək maddi və mədəni dəyərlər yaradılmışdır. Skiflərin adlarına hələ e.ə.VII əsrin I yarısına aid aşşur yazılarında da rast gəlinir. Onların Cənubi Qafqazdakı Qara dəniz yolu ilə Ön Asiyaya köç etmələri qeyd olunur. Məlumdur ki, onlar 28 il müddətində Midiyada hökmranlıq etmiş, Nineviyaya basqında, Urartu dövlətinin süquta uğradılmasında iştirak etmişdilər. E.ə. VII əsrin sonlarında skiflər Qara dəniz ətrafına geri dönmüş və yerli tayfaları özlərinə tabe etdirmişdilər. Skif arxeoloji abidələrinə maraq çoxdan olsa da, 1918-ci ilə qədər arxeoloqlar əsasən skif mədəniyyətinə aid kurqanları araşdırırdı. İlk kurqan 1763-cü ildə A.İ.Melqunov tərəfindən Kirovoqrad ətrafında tapılmışdır. Skif şəhərlərinin qazıntıları XX əsrdə başlamışdır. Azərbaycan ərazisində e.ə. I minilliyin I yarısında bir neçə tayfa ittifaqı mövcud olmuşdur. Aşkar olunmuş abidələr iki tipə ayrılır: istehkamlarla möhkəmləndirilmiş və möhkəmləndirilməmiş. Möhkəmləndirilmiş yaşayış məskənləri - siklopik tikililər Kiçik Qafqaz və Yüklə 2,71 Kb. Dostları ilə paylaş:
|