Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli, 842 №-li əmri ilə

VV 
BÖLMƏ 
108
GƏTİR, OĞLUM, GƏTİR!
Mən kənddə doğuldum, sənsə şəhərdə,
Sən beşikdə yatdın, mənsə yəhərdə.
Yatdım boz otlaqda boz dovşan kimi...
Gözümüz dünyaya açılan kimi
Mən çomaq götürdüm, sən kağız, qələm,
Çomaq bir aləmdir, qələm bir aləm...
Dolandı sәnәlәr, dolandı aylar,
Gah dondu, gah coşdu, bulandı çaylar.
Zaman hökm elədi... Bir qərib axşam
Yolun məskənimə düşdü nagahan.
Səni oğul kimi o yerdə mənsiz
Bağrına basdı
mı
ana kəndimiz?
Xoşuna gəldi
mi
Kürün kənarı?
Gördünmü, gördünmü göy çinarları?
Görürəm, səfalı bir yaz axşamı
Çinarın dibinə yığışır hamı.
Bu saz məclisindən olanlar halı –
Kəndin ağsaqqalı, qarasaqqalı
Oraya toplanıb... Sən də bu axşam
Orda, uşaqların arasındasan.
Ortada vüqarla aşıq gəzişir,
Danışır arabir, deyir arabir.
Bir qoca yerindən səslənir bu an:
– Aşıq, bir nağıl de, səsinə qurban!
Hamı vәcdә gәlir... Bu məsləhəti
Bəyənib dəyişir aşıq söhbəti;
Bir dastan başlayır coşqun həvəslə,
Min yerdə xal vurur yanıqlı səslə.
Xalqın əzəməti, fikri, xəyalı,
Onun hissi, zövqü, ağlı, kamalı
Sanma bir qılıncda, bir hünərdədir,
1. “ omaq al mi” il  “q l m al mi”ni müqayis  edin.
2. “Xal” sözünün m tnd ki m nasını dig r m naları il  tu tuş du -
run. Onun çoxm nalı, yoxsa omonim söz olduğunu mü y y n -
l şdirin.
Çap üçün deyil

---

D
DƏYƏRLƏRİMİZ
109
Onlar bu sazlarda, bu sözlərdədir!..
Bu günün qəlbinə girmək istəsən,
Durduğun pillədən hələ bir az en.
En! Uçan alçalar, enən ucalar!
En! Yerin təkində xəzinələr var.
Demə “köhnə sözün mənası nədir?”
Hər söz, anlayana bir qərinədir!..
Hər fikir mülkündə zərrin tac yatır,
Hər meyvə tumunda bir ağac yatır.
Hər kiçik bayatı xalqın səsidir,
Kamal dünyasının xəzinəsidir.
Bahar gecələri enib sahilə
Uçan ləpələrin səsini dinlə!
Gümüş dalğalarda Ay baxan zaman
Düşün, gör nə deyir çay axan zaman?
Kömürdən almaz çək, yarpaqdan ipək,
Daşdan gövhər çıxart, buluddan şimşək.
Gətir ildırımın məğrur səsini,
Qumru bulaqların zümzüməsini.
Zəmilərdən sünbül, bağçalardan bar,
Dərələrdən vüsәt, dağlardan vüqar...
Özünlə çiçəkli, güllü yaz gətir,
Bir aşıq mahnısı, bir də saz gətir!
Gətir, yollarına müntәzirәm mən!
Gətir, bu fürsəti vermə əlindən!
Ana yurdumuzun nəyi var gətir –
Məhəbbət, sədaqət, etibar gətir!..
Osman Sarıvәlli
Söz ehtiyatı
6. M tnd n çıxış ed r k “s n ”, “nagahan”, “hali ol maq”, “v cd
g lm k”, “qumru”, “vüs t”, “münt zir” söz l  rinin  m  nalarını izah
etm y  çalışın.
3. Parçada şairin söyl diyi fikirl ri izah edin, onlara müna si -
b tinizi bildirin.
4. Şeirin bu hiss sind  m cazi m nada işl nmiş söz v  ifad l ri
mü yy n edin.
5. “H r söz” birl şm sind n sonra vergül qoyulmasının s b bini
izah edin.
Çap üçün deyil

---

VV 
BÖLMƏ 
110
Düşün və cavab ver
7. “Kömürd n almaz ç k, yarpaqdan ip k, Daşdan gövh r çıxart, bu-
luddan şimş k” misralarında ifad  olunan fikri ş rh edin.
Dil qaydaları
8. Göy r ngl  verilmiş
-mı
4
hiss ciyinin ş kilçiy  v   data xas olan
xüsusiy y tl rini araşdırın. 
9. Nöqt l rin yerin  müvafiq  datları yazmaqla cüml l ri köçürün.
xeyr, b li, -ca
2
, -mı
4
, -sana
2
1. M n s nin üçün... ist mişdim bunu?
2. ... , sizin dedikl rinizl  razıyam.
3. “Qorxulu nağıllar”dan yadımda qalanı “Qara... qızdır”.
4. A Kos-Kosa, g l... , G lib salam ver... . 
5. F hl , özünü s n d  bir insan... sanırsan? (M. .Sabir)
6. ... , biz heç vaxt bu yoldan dönm y c yik.
10. Verilmiş bayatıdakı  datlarla bağlı suallara cavab verin.
• Bayatıda hansı  datlar var?
*
• N y  gör  sonuncu misradakı feilin ş klini d qiq mü yy n etm k
mümkün olmur?
El mi şüş  barı, 
kilib şüş  barı,
S n d rdli, m n yaralı,
G l g z k qoşa barı.
11. Debat. M tnd  qalın şriftl  verilmiş “bir” sözü saydır, yoxsa  dat?
12. Altından x tt ç kilmiş misrada neç  feil var? 
datlar, ad t n, sözl rd n ayrı yazılır. 
-ca
2
, -mı
4
, -sana
2
datları
istisnadır: 
Dün n yaxşıca yl ndik.
-mı
4
datı 
da, d köm kçi nitq hiss l rind n sonra işl n nd  ayrı
ya zı lır: 
Siz d  mi ora gedirsiniz?
T sdiq v  inkar bildir n 
b li, xeyr, h , yox  datları cüml d  ver -
gül işar si il  ayrılır: 
Xeyr, icaz  vermir m.
Yadda saxla!      
DATLARIN ORFOQRAFİYASI 
Çap üçün deyil

---

ŞŞƏKİ XAN SARAYI
Әgәr Azәrbaycanın başqa qәdim tikililәri olmasaydı, 
bircә Şәki Xan sarayını dünyaya göstәrmәk bәs edәrdi.
Nazim Hikmət
Azərbaycan memarlığında möhtəşəm yeri olan Şəki Xan sarayı hər
bir qonağını təəccübləndirən orijinal sənət əsəridir. Dünya abidələri si ya ­
hısına daxil edilmiş bu sarayın özünəməxsus inşa üslubu var. Burada
tətbiqi incəsənətin bir çox növləri, eləcə də XVIII­XIX əsrlərə məx sus divar
rəs samlığı nümunələri öz əksini tapıb.
Şəki xanlarının yay sarayı olan bu binanın kim tərəfindən tikdirilməsi
haqqında dəqiq elmi məlumat yoxdur. Bəzi mənbələrə  əsasən, saray
Azərbaycanda ilk müstəqil xanlığın əsasını qoyan Hacı Çələbi xanın nə ­
vəsi Məhəmmədhüseyn xanın dövründə tikilmişdir. Hüseyn xan eyni za­
manda “Müştaq” təxəllüsü ilə şeirlər yazdığına görə saray bəzi mən  bələrdə
“Müştaq imarəti” kimi də qeyd olunmuşur. Tarixi mənbələrdə Hüseyn xanın
əmisi tərəfindən burada əsir saxlanıldığı  və boğularaq qətlə yetirildiyi
göstərilir. Qeyd edək ki, Hüseyn xan Müştaq Azərbaycanın məşhur şairləri
Molla Pənah Vaqif və Molla Vəli Vidadi ilə dost olmuşdur. Vidadi öz
“Müsibətnamə” əsərini də onun ölümü münasibətilə yazmışdır.
1. “Orijinal” sözünün m nalarını izah edin. M tnd  bu söz hansı
m nada işl nmişdir?
111
DƏYƏRLƏRİMİZ
Çap üçün deyil

---