Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin 24. 11. 2009-cu IL tarixli

______________Milli Kitabxana_____________ 

 401

kiçik Plini, satiriklər Yuvenal (60-127), Petroni (?- 66), Lukian 

(120-190), Vergili (e.ə. 90-19), Horasi (e.ə. 65- b.e. 8), Ovidi (e.ə. 

43-b.e. 18) kimi yazıçı  və  şairlər Roma mədəniyyətinə dünya 

şöhrəti gətirmişlər. Bu dövrdə Roma tarixşünaslığı özünün 

zirvəsinə çatmışdır. Tit Livi (e.ə. 59-b.e. 17), Böyük Plini (23/24-

79), İosif Flavi (37-100), Publi Korneli Tasit (58-117) və s. həmin 

dövrün tarixçiləridir. I-II əsrlərdə iki məşhur tikili - antik 

dünyanın ən böyük amfiteatrı Kolizey və bütün allahların şərəfinə 

Panteon tikilmişdir. Roma təsviri sənətinin gözəl nümunələri 79-

cu ildə Vezuvi vulkanının püskürməsi nəticəsində kül altında 

qalmış Pompey, Herkulanum və Stabya şəhərlərində 

saxlanılmışdır. 

395-ci ildə Roma imperiyası paytaxtı Konstantinopol 

olmaqla Şərqi və Qərbi Roma imperiyasına bölündü. Bu dövr də 

xristianlıq bütün Roma imperiyasına yayılmağa başlamışdı. 

Əvvəllər xristianlar təqib olunsalar da sonralar həmin  ərazilərdə 

xristianlıq hakimi mütləq dinə çevrildi. Antik dövrün sonunda 

xristian  ədəbiyyatı yayılmağa başladı. Bu dövrdə Avzani və 

Klavdian (375-404) kimi yazıçılar və tarixçi Ammian Marselin 

(330-400) yaşasalar da, onların xristianlıqla heç bir əlaqəsi 

olmamışdır. Xristian təlimi hər iki imperiyada geniş yayılmışdı. 

Qərbi Roma imperiyası 476-cı ilə  qədər  Şərqi Roma imperiyası 

isə 1453-cü ilə qədər mövcud olmuşdur. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 402

QƏDİM ROMANIN GÖRKƏMLİ MƏDƏNİYYƏT 

XADİMLƏRİ 

 

E.ə. 

253-184 

Dramaturq Tit Maksi Plavt 

  190-159 

Dramaturq Publi Terensi Afra 

 239-169 

Şair, tarixçi Enni 

  234-149 

Tarixçi, yazar, aqronom Mark Porsi Katon 

 180-100 

Şair Qay Lusili 

  116-27 

Ensiklopedist alim Terensi Varron 

 106-23 

Hüquqşünas, natiq, yazar Mark Tulli Siseron 

 87-54 

Şair Qay Valeri Katul 

 98-54 

Filosof, şair Tit Lukresi Kar 

  86-35 

Tarixçi, yazar Qay Salyusti Krips 

 70-19 

Şair Publi Vegili Maron 

 65-8 

Şair Kvint Horasi Flakk 

 E.ə. 59- b.e. 17 

Tarixçi Tit Livi 

 E.ə. 65-b.e. 25 

Coğrafiyaşünas Strabon 

 E.ə. 43-b.e.17 

Şair Publi Ovidi Nazon 

B.e. 

23-79 

Ensiklopedist alim Böyük Plini Sekund 

 37-90 

Tarixçi İosif Flavi 

 39-65 

Şair Anney Lukan 

 42-102 

Şair Mark Valeri Marsial 

 46-126 

Tarixçi, yazar Plutarx 

 54-120 

Tarixçi Korneli Tasit 

 ?-70 

Tarixçi Appian 

  62-114 

Yazar Kiçik Plini 

  70-160 

Tarixçi Qay Svetoni Trankvil 

 90-160 

Astronom Klavdi Ptolemey 

 120-180 

Satirik şair Lukian 

 125-180 

Yazar Apuley 

 129-200 

Təbib Qalen 

  155-235 

Tarixçi Dion Kassi 

  263-340 

Xristian tarixçisi Yevsevi 

 314-393 

Natiq Libani 

 330-400 

Tarixçi Ammian Marselin 

 354-430 

Xristian yazarı Avqustin 

 

Xristianliğin meydana gəlməsi. Qədim Romada 

məzlumların üsyanı amansızlıqla yatırılırdı. Qullar, kəndlilər 

“dəmir legionları” məğlubedilməz, imperiyanı isə sarsılmaz hesab 

edirdilər. Onlar köhnə allahlara inanmır, azadlıq gətirəcək, 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 403

zülmkarları  cəzalandıracaq allahı  səbirsizliklə gözləyirdilər. I 

əsrdə  Fələstində Romanın ağalığına və yerli yəhudi  əyanlarına 

qarşı olan üsyan amansızlıqla yatırıldı. Nəticədə insanlarda 

“rəhmdil allah” ümidi meydana gəldi. Belə bir şəraitdə Fələstində 

İsa haqqında əfsanə yarandı. Deyilənə görə İsa eramızın birinci ili 

ərəfəsində Fələstində Nəsirə qəsəbəsində anadan olmuşdur. Anası 

yəhudi qızı Məryəm idi. Xristianlar onun atasının allah olduğuna 

inanırlar.  İsa otuz yaşına çatanda yeni bir din yaradır. Yunanlar 

onu İisus Xristos adlandırırdılar. Bu dinə inananlara xristian, dini 

xristianlıq adlandırdılar. Sağlığında ona iman gətirmiş 12 nəfər 

şagirdi  İsanı daim müşayiət edirdi. Onlara “apostol” (övliya) 

deyirdilər. Xristianların dini kitabı “İncildə” deyilir ki, allah İsanı 

insanları yer üzündə zülmdən xilas etmək üçün göndəribmiş, lakin 

yəhudilər romalılara  İsanın yeni bir din yaratdığını  və yeni bir 

dövlət yaradacağını xəbər verirlər. Romalılar İsanı çarmıxa çəkib 

edam etmişdilər. İsa üç gündən sonra dirilib göylərə çəkilmişdir. 

Bütün  əzablara dözmüş  İsa vəd edir ki, yer üzünə qayıdacaq, 

insanları  əməlinə görə mühakimə edəcək. Yer üzündə  əzab-

əziyyətə dözən,  İsanı allah kimi qəbul edən axirətdə 

mükafatlandırılacaq, cənnətdə  əbədi xoşbəxt olacaq. Onu inkar 

edən cəhənnəmdə  əbədi  əzab-əziyyətə  məhkum olacaq. İsa 

haqqındakı bu rəvayət ölən və dirilən allahlar haqqında olan 

əfsanəyə bənzəyir. Beləliklə, I əsrin sonu və II əsrdə İsa haqqında 

əfsanələr yazıldı  və bunların hamısı yoxsulların səbirsizliklə 

gözlədikləri xoş  xəbərlər idi. Əvvəlcə qullar və yoxsullar İsa 

haqqında əfsanəyə inanıb xristian oldular. Xristianlıq bütün Roma 

imperiyasına yayıldı, xristianlar icmalarda birləşib gizli fəaliyyət 

göstərirdilər. Onlar qədim dini bayramlardan bir çox ayinlər 

mənimsəyib öz dini bayramlarını qeyd edirdilər. Günün uzanmağa 

başladığı 25 dekabr İsanın anadan olduğu gün kimi qeyd edir. 

İsanın dirildiyi günü yazda təbiətin oyandığı bir vaxtda bayram 

edirlər. Xristianlar allahın yeri altı günə yaratması, insanı 

palçıqdan düzəldib ona ruh verməsi haqqındakı əfsanəni də qəbul 

etmişlər. Xristianlar gizli zirzəmilərdə  və köhnə daş 

karxanalarında yığıncaqlar keçirir, ibadət edirdilər. 

Roma imperiyasının dağılması ilə elm və maarif tənəzzül 

---