Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
etməsi, neytrallaşdırması və məhv etməsindən ibarətdir. Spesifikliyinə görə onun 2 tipi- humoral (antitellərin əmələ gəlməsi) və hüceyrə-ayırd edilir. Hər iki cavab reaksiyası immunokompotent (limfoid) və köməkçi (makrofaqlar) hüceyrələrin kompleks iştirakı nəticəsində yaranır. İmmun cavab reaksiyasının birincili-ilkin (ilk antigeııə verilən cavab) və ikincili (təkrar daxil olan antigenin cavabı) formaları vardır. İmmun cavabın genetik nəzarəti. Orqanizmə yabançı maddələr (anti- genlər) daxil olarkən orqanizmin verdiyi spesifik reaksiya
yaxud
immunoloji reaktivlik adlanır. Orqanizmin immun cavabında 2 məsələ vacib sayılır: 1. Histoloji uyğunluğun əsas kompleksinin quruluş və funksiyası. 2. Antitellogenezın genetik nəzarəti. 2-ci məsələ əsasən 3 aspektdən öyrənilir: 1. İmmunoqlobilinlərin sintezinin genetik nəzarəti və onların təbiətinin müxtəlifliyi. 2. İmmun cavabın gücünün genetik nəzarəti. 3. İmmun sistemin ilkin (anadangəlmə) defektinin genetik nəzarəti (immunodefısit) İmmun cavabın genetik nəzarəti təliminin əsasını müxtəlif antigenlərə qarşı heyvan növü, cinsi və xətlərinin həssaslıq və davamlılıq göstərməsi təşkil edir. Bu məsələ heyvanların seleksiyasında çox böyük nəzəri və praktiki əhəmiyyət kəsb edir.
həmişə əsas genetik sisxtmm-histoqəbuletməzUyin nəzarəti altında hazırlanır. Bu sistem insanda 6-cı xromosomla əlaqədar olan HLA (Human Leucocyte A-sistem). dovşanda RLA. itdə-DLA, donuzda-SLA. toyuqda isə-B.B MHC adlanır və İr (İmmun response) genlərin nəzarəti altında icra olunur. İr-genetik sistemi immun cavabın gücünü kodlaşdırmaqla, orqanizmin immunokompotent hüceyrələrində baş verir və onun lokusunda yeni nomenklaturaya görə təkcə İr alleli deyil, həm də 5 sublokuslar (İa-l-İa 5) mövcuddur. İr və İa-genləri fərqli genetik sistemi təmsil etməklə bir-birindən xeyli fərqlənir: İr- əsasən yalnız T. İa-isə həm T-. həm də B-hüceyrələri kodlaşdırır. İmmun cavabın yaranmasında İr sistemindən əlavə, onunla əlaqədar olmayan Ç və V polıgen sistem genləri də iştirak edir. V.İ.Pokrovski (1979) antitellərin genetik müxtəlifliyin əsasını 3 konsepsiya ilə izah edir: 1. Antitel hasil edən hüceyrələrin fenotipini tənzimləyən xüsusi tam genlər dəsti mövcuddur. 2.
Antitellərin müxtəlifliyi onları sintez edən somatik hüceyrələrin mutasiyası nəticəsində yaranır. 3. Нэг iki mexanizmin vəhdəti nəticəsində müxtəlif antitellər sintez olunur. Antitel sintezinin genetikası immunologiyamn elmi-metodiki cəhətdən ən mürəkkəb və perspektivli prioriteti hesab olunur. Orqanizmdə immunitetin yaranması, immun cavab reaksiyasının for malaşması və onun xəstəliklərə qarşı rezistentliyinin artması prosesləri genetik nəzarət altında icra olunur, tmmun sistemin təşəkkül tapmasının və 282
onun genetik aspektlərinin (faqositozun, T və В limfositlərin, immunoq- lobulinlərin sintezinin və im raunokompotent sistemin genlərin nəzarəti altın- da fəaliyyət göstərməsi və s.) öyrənilməsi ilə məşğul olan ən yeni elm sahəsi
adlanır. Immunogenetika - molekul- yar biologiya, genetika, gen mühəndisliyi, immunologiya və biotexnologiya elmləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olmaqla, onların müasir üsullarının tətbiqi nəticəsində təşəkkül tapmış və fundamental-tətbiqi xarakterli, müasir və müstəqil elm sahəsi kimi formalaşmağa başlamışdır. İmmunitetdən bəhs edən, olduqca mürəkkəb, bəşəri, planetar əhəmiy yətli canlı aləmin mühafizəsi üçün müstəsna əhəmiyyət kəsb edən, dinamik inkişaflı və çox perspektivli yeni, müasir elm sahəsi
adlamr. 1971-ci ildə V aşinqtonda keçirilən im munoloqlann Birinci Beynəlxalq kon qresində im munologiya sərbəst elm sahəsi kimi təsdiq olunmuşdur. immunologiya biologiyanın orqanizm üçün tamamilə yad olan, onun adap tasiya olunm adığı amillərin təsirinə qarşı yaranan kompleks, cavab reaksi yalarının yaranm a mexanizminin hüceyrə molekulyar və genetik səviyyədə öyrənilməsi ilə məşğul olan ən gənc sahələrindən biridir. Bu mütərəqqi elm sahəsi orqanizm üçün genetik cəhətdən yad olan substansiyaların-antigenlə- rin orqanizmdə yaratdığı qeyri-adekvat reaksiyaların qarşısının alınmasına yönəldilən spesifik və qeyri-spesifik müdafiə (adaptasiya) reaksiyalarının mexanizmlərini öyrənir. Orqanizmin yabançı amillərə qarşı verdiyi cavab reaksiyaları əsasən hüceyrə və humoral səviyyədə formalaşır, tik dəfə olaraq 1796-cı ildə E duard Cenner çiçəklə xəstələnmiş inəyin suluqlannın (pustula) yerində əmələ gələn qaşmtını sağlam inəklərin və insanın dərisinə sürtməklə (skarifıkasiya) həmin inokulyasiya nahiyyəsində zəif suluqlann əmələ gəlməsinə baxm ayaraq onlarda çiçək xəstəliyinə qarşı ömürlük immunitet yaranmışdır. Beləliklə də, immunitet təliminin əsası qoyulmuşdur. Lakin E . Cenner bu prosesin, reaksiyanın yaranma mexanizmini və onun elmi əsasını açıqlaya bilməmiş və bu məsələ qaranlıq olaraq qalmışdır. İmmunologiya təliminin elmi əsasını dünya şöhrətli fransız alimi Lui Paster qoymuşdur. O, 1880-ci ildə dövrün təhlükə mənbəyi, bəlası sayılan qarayara, vəba və quduzluq xəstəliklərinə qarşı spesifik peyvənd vasitəsi-vaksin hazırlayaraq, onlan eksperimental olaraq sınaqdan keçirmiş və böyük uğurlara nail olmuşdur. Alim ilk dəfə vəba ilə xəstələnmiş toyuqların patoloji materiallarından ayrılmış və qida mühitində xeyli saxlanılmış kultura ilə sağlam toyuqları yoluxdurduqda onlar xəstələnməmişlər. Həmin toyuqları başqa xəstələrdən ayrılan yüksək virulentli təzə kultura ilə yoluxdurduqda onlar yenə də xəstəliyə yüksək davamlılıq göstərmişlər. Lui Paster həmin təcrübəni qarayara və quduzluq xəstəliklərinə qarşı da tətbiq etmişdir. Beləliklə də, dünya miqyasında immunologiya elminin təməli qoyulmuş və dinamik yüksələn düz xətlə onun inkişafı, tərəqqisi başlamışdır.
və
XX-əsrdən indiyədək (100 ildən artıq) təbabət və baytarlıq təbabəti üçün
Məhz bu elm sayəsində insan, heyvan və quşlar arasında kütləvi qırğın törədən, çox ağır fəsadlarla nəticələnən infeksion xəstəliklərin
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|