Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil

olunur.  Qeyri

-steril

  (infeksion)  immunitetdə  isə  analoji  hal  baş  vermir, 

törədici  orqanizmdən  kənarlaşdınla  bilmir,  yaxud  onun  kənar  olmasmdan 

sonra  yox  olmur.  İmmunitetin  bu  forması  brusellyoz,  pasterellyoz,  vərəm, 

qızıl yel, sifilis və s. xəstəliklərdə müşahidə olunur.

9.4. 

Qeyri-spesifik  humoral  immunitet  amilləri. 

İstiqanlı  və 

soyuqqanlı  orqanizmlərin  qan  zərdabında  yerləşən  (humoral  immunitetin 

qeyri-spesifik  amili  sayılan) 

komplement

  -  

qan  zərdabının  qlobulin 

fraksiyasının  10%-ni  təşkil  etməklə  20-dən  artıq  termostabil  və  termolabil 

komponentlərdən  (C l,  C2,  C3,  C4,  C5  və  s.)  ibarətdir.  Komplement 

sisteminin  ən  başlıca  funksiyası  orqanizmə  yad  olan  cisimləri,  xüsusilə 

mikroorqanizm  hüceyrəsini  osmotik  lizisə  uğratmaqdan  ibarətdir.  Onlann 

C3a  və  C5a  fraqmentləri  xemotaksis  təsirinə  malikdir,  C3a  və  C5a-isə 

anafilatoksinlər  olmaqla,  tosqun  hüceyrələrini və  bazofılləri  deqranulyasiya 

prosesinə  uğradır.  Bu  sistem  əsasən  insanda  və  hind  donuzunda  ətraflı  öy­

rənilib.  Heyvanlarda  onun  miqdarı  fərqli  olmaqla,  antigen-antitel  kom­

pleksinə  fermentin  təsirinə  bənzər  təsir  göstərməklə  spesifik  antigeni  lizisə 

uğradır və parçalayır.  Eritrosit+antitel+komplernent  sistemində heyvanların 

növü  xüsusi  rol  oynayır.  K om ponent  sistemindən  heyvanların  bəzi 

xəstəliklərinin  (brusellyoz,  qaramalın  peripnevmoniya  və  s.)  serodiaqnosti- 

kasında  istifadə  edilir. 

Komplement  sisteminin  faallaşması  -   klassik, 

alternativ  və  lektin

  yolla  baş  verməklə  humoral  immunitetin  formalaş­

masında  xüsusi  rol  oynayır.  Komplement  sisteminin  birinci  komponentinin 

(C l)  antigen-  antitel  komplesi  ilə  birləşməsi  klassik  fəallaşma  yolu  ilə  baş 

verir.  Alternativ  yolla  fəallaşmada  antitellər  heç  bir  rol  oynamır  və  həmin 

proses  qram  mənfi  boyanan  mikroblarda  müşahidə  olunur.  Lektin  yolla 

fəallaşma  prosesi  də  antilellərin  iştirakı  olmadan  icra  olunur. 

Properdin 

(latmca-«pro  və  perdere»-«parçalanmaya  hazırlamaq»),  yaxud  properdin 

sistemi  heyvan  orqanizminin  təbii  qeyri-spesifik  davamlılığında  çox  böyük 

rol  oynayır.  Təzə,  normal  qan  zərdabında  yerləşməklə,  bakterisid  və  bəzi 

viruslara  neytrallaşdırıcı  təsir  göstərir.  Vərəm,  streptokokkoz,  prevmoniya 

və  s.  xəstəliklər  və  şüalanma  zamanı  onun  miqdarı  xeyli  azalır.  Properdin 

komplementin  3-cü  komponenti  (C3)  öyrənilərkən  kəşf  olunub.  Onun 

miqdarı  insan  qan  zərdabında  4-8,  hind  donuzunda  1-2,  buğada  10-12, 

donuzda  8-12,  siçovulda  isə  25-50  TV  (təsir  vahidi)  olur  və  bu  göstəricilər 

infeksiya  zamanı  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Properdin  sistemi  3  əsas 

tərkib  hissədən  properdin-zərdab  zülalından,  maqnezium  ionlarından  və 

komplemtdən  ibarətdir.  Göründüyü  kimi,  properdin  öz  bakterisid  və 

virusneytrallaşdırıcı  təsirini  təklikdə  (sərbəst)  deyil,  heyvanların  qanında 

yerləşən başqa amillər və komplementlə birlikdə göstərir.

Lizosim  (miramidaza

) -ferment  təbiətli  antibakterial  birləşmə  olub,  129 

amin turşusundan ibarətdir,  molekul kütləsi  14 kD-dir.  Mikroorqanizmlərin 

hüceyrə  divarında  N-asetilmuramin  turşusunun  1-ci  karbon  atom u  və  N- 

asetilqlükozaminin  4-cü  karbon  atomunu  birləşdirən  qlükozid  rabitəsini

288

---

parçalayaraq  onlarda  hüceyrə  divannm   sintezini  pozur,  mikxoorqanizmlər 

sitoplazma  ilə  əhatə  olunaraq  protoplastlara  və  ya  sferoplastlara  çevrilir. 

Lizozim  həm  də  patogen  mikroorqanizmləri  lizisə uğratm a  xassəsinə  malik 

olub,  patogen  m ikroblann  əksəriyyətinə  (qarayara,  botulizul,  brusellyoz, 

vərəm, paratulerkulyoz,  yaman şiş-qazlı qanqrenanın törədicilərinə, patogen 

stafılokokk,  streptokokk,  Candida  sinsinə  məxsus  olan  göbələklər) 

bakteriostatik  və  bakterisid  təsir  göstərir  və  spesifik  antitellər  və  komple- 

mentin  iştirakı  ilə  onların  lizisini  gücləndirir.  Lizosim  pH-5,0-7,0  olan 

mühitdə  daha  optimal  təsir  göstərir,  qaynam a  tem peraturunda  5  dəqiqə 

müddətində  parçalanır,  pepsin  fermentinin  təsirindən  denaturasiyaya 

uğrayır.  Başlıca  olaraq  yumurta  zülalında,  göz  yaşında  (qan  zərdabından 

100-160  dəfə artıq),  ağız  suyunda,  süddə,  bəlğəmdə,  qan zərdabında,  burun 

sekretində  və  s.  konsentrasiya  olunur.  Onun  sintezi  əsasən  monositlər, 

neytrofillər  və  m akrofaqlarda  icra  olunaraq,  bu  prosesdə  sümük  iliyi  də 

mühüm rol oynayır.

Transferrin

 -  qaraciyərdə sintez edilən,  molekulları iki fəal mərkəzə m a­

lik  olan  polipeptid  zəncirdən  ibarət  qan  zərdabının  qlobulin  fraksiyası  ol­

maqla,  dəmiri  birləşdirmək  xassəsinə  malikdir,  norm ada  üç  valentli  dəmirlə 

(Без) 20-30%  miqdarında  doymuş  olur,  molekul  çəkisi  76-80  min  kD  təşkil 

edir  (normada  insanın  qan  zərdabında  2-3  q/l-dir).  Onun  əsas  funksiyası 

adsorbsiya  olunmuş  dəmiri  hemoqlobin  və  tərkibində  dəmir  olan  bütün 

zülalların sintez olunduğu hüceyrələrə çatdırm aqdan ibarətdir.  Bu zaman ilk 

öncə transferrin retikulositlərin səthindəki  reseptorlara absorbsiya olunur və 

hüceyrəyə  daxil  olaraq  dəmiri  hemoqlobini  sintez edən  hüceyrələrə  çatdırır. 

Mikroorqanizmlər  dəmir  defisit  olan  hüceyrələrdə  çoxalmır  və  onlarm 

inkişafı dayandığından  patologiya törədə  bilmir.  Ала südündə  mövcud olan 

transferrinin xüsusi növü-laktoferrin

  də  dəmiri  birləşdirmək  xassəsinə  malik 

olduğundan  bakteriostatik  təsir  göstərir.  Epizootoloji  və  epidemioloji 

xəstəliklərin  törədicilərinin  ifraz  etdikləri  ekzotoksinlərin  eritrositləri  güclü 

• lizisə  uğratması  orqanizmin  rezistentliyini  azaldır  və  həssaslığın  artmasına 

zəmin yaradır.

C-reaktiv  zülal  (C R Z )

  -  kəskin  faza  zülallarına  məxsus  maddələrdən 

ibarət  olmaqla,  rezistentlik  amillərinə  aiddir,  antitellər,  immunokompetent 

hüceyrələr,  faqositlər  və komplement  sistemi  ilə qarşılıqlı  əlaqədə  olub birgə 

təsir  mexanizminə  malikdir.  Onun  bu  cür  adlanmasının  əsas  səbəbi 

Ca++ionlarınm iştirakı  ilə pnevmokokların hüceyrə divarındakı C-polisaxa- 

ridləri  ilə  reaksiyaya  girərək  birləşmə  xassəsinin  olmasıdır.  O,  həmçinin 

lesitin

 və 

sfinqomielini

 də  presipitasiya  etmək  xassəsinə  malikdir.  Bu  zaman 

onun  əmələ  gətirdiyi  kompleks  birləşmələrlə  əvvəlcə  immunoqlobulin  C 

(Cİq),  sonra  isə  komplementin  bütün  komponentləri  birləşir,  onun  fəallığı 

80% azalır C R Z əsasən qanda toplanır.  Qanm tərkibində olan kortizon, sali- 

silatlar  və  adrenokortikotrop  horm onu  CRZ-nin  m iqdarına  təsir  etmədifı 

üçün  onun  kəmiyyəti  dəyişilmir.  Revmatizm,  m iokard  infarkti,  heyvanın 

boğazlıq,  qadınların hamiləlik  dövründə,  eləcə də herpesvirus  infeksiyasmda 

onun  kəmiyyət  göstəricisinin  dəyişilmə  dinamikasına  da  xüsusi  əhəmiyyət

289

---