Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 9.5.Transplantasiya zamanı immunitet.
olaraq leykositar (Z),
fibroblast ((i) və
immun (y) növləri vardır, a və P İFN- lər orqanizmin virusla yoluxmuş hüceyrələri, (J- İFN-isə - virus antigeni ilə fəallaşmış T-limfositlərin - helperlərin bəzi subpopulyasiyalan və təbii killerlər tərəfindən sintez edilir.
İFN-əsasən qamn leykositlərində sintez olunur, orqanizmdə immun sistemin mediatoru rolunu oynayaraq immunokompetent hüceyrələrin funksiyalarım tənzimləyir və fəallaşdırır. Termostabildir (56°Ç-də bir saat öz fəallığını saxlayır), turş və qələvi mühitin təsirinə (pH-2-Ю) davamlıdır, limfositləri, təbii killerləri, makrofaqları və MHC-antigenlərinin ekspres- siyasını fəallaşdınr. P - İFN-patogen viruslar orqanizmin hüceyrələrinə daxil olduqdan sonra somatik hüceyrələrdə, xüsusilə fıbroblastlarda sintez edilir.
İFN-əsasən T və p -limfositlərin mitogenlərlə fəallaşması, yaxud antigenlərlə restimulyasiyası zamanı sintez olunmur, termolabildir, pH-2 olan mühitdə dərhal öz fəallığını itirir, leykositlərin və hüceyrələrin proliferasiyasına və antitellərin sintez olunmasına (in vitro) ləngidici təsir göstərir. A.A.Smorodinsev və b., interferonun xassələrini 3 əsas qrupa bölmüşlər: 1. Virusların çox böyük əksəriyyətinə qarşı fəal məhvedici təsirə malik olması. 2. Başqa inqibitorlardan fərqli olaraq viruslara qarşı güclü hüceyrədaxilı təsir etməsi. 3. Homoloji növün orqanizmində növ spesifikliyi və seçicilik fəallığına malik olması.
(faktorlar)- əsasən qandoğuran orqanların (sümük iliyi və s.) qanyaratma prosesinə (hemopoezə), sümük iliyindəki kötük və leykositlərin sələf hüceyrələrinin profilerasiyası - bölünməsi və differensiyası proseslərini tənzimləyir. Onların qranulyar (Q- KSF), qranulyar - makrofaq (QM-KSF), makrofaq (M-KSF) və kötük hüceyrə KSF-tipləri mövcuddur. Şiş nekrozu amilləri (SN A ) - yaxşı və yaman keyfiyyətli şiş hüceyrələrinin lizisini induksiya etmək xassəsinə malik olmaqla, onların
(a
- ŞNA), p (P-ŞNA) şiş nekrozu amilləri və p - transformasiyaedici böyümə amili (p- TBA) tipləri vardır. Həmin amillər immunobioloji reaksiyalarda müxtəlif funksiyaları yerinə yetirməklə, iltihab və sitotoksiki proseslərin ən ümdə mediatorları hesab olunur. Orqanizmdə toksiki və şiddətli anqlam anın (kaxeksiyanın) yaranmasının əsas səbəblərindən biri də a - ŞNA -dır. a - ŞNA-nın hüceyrələrin səthində mövcud olan 2 cür reseptorlardan hüceyrələrə apoptozun (hüceyrənin proqramlaşdırılmış məhvi) induksiyası siqnalını ötürür, beləliklə də hədəf hüceyrələr apoptotik mexanizmlə məhv edilir, a və P ŞNA-nm (limfotoksinlərin) başlıca produ- sientləri T-killerlərdir. a - ŞNA çoxfunksiyalı sitokinlər olmaqla, onların əsas produsentləri makrofaqlardır, mikroorqanizmlər və onların ifraz etdiyi toksinlər həmin sitokinlərin sintez induksiyaedici təsir göstərən amilləri sayılır. Qeyd edilən sitokinlər hüceyrədə həm sitotoksik effekt göstərir, həm 292
də bədən tem peraturunu tənzimləyir və iltihab reaksiyasının yaranmasına zəmin yaradır. Hüceyrəsətki molekullar - hüceyrəlirin, xüsusilə leykositlərin səthində ekspressiya olunan çoxlu sayda zülal təbiətli molekullardan ibarət olub, müxtəlif funksiyaları yerinə yetirməklə bəziləri bir qrup, yaxud populyasiya- nın hüceyrələrinə məxsusdur. O nlardan m arker (nişan) kimi populyasiyamn hüceyrələrinin identifikasiyasmda və inkişaf mərhələlərinin təyinində istifadə olunur. İm m unoloqlar son zam anlar leykositlərin səthində mövcud olan molekullarm əksəriyyətinin təfriq olunmasının (identifıksiyasmm) olduqca səmərəli və sadə üsullarım və testlərini işləyib hazırlamışlar. O nlann əsasım leykositlərinin səthində lokalizasiya edən molekullann - antigenlərin ağ siçanlardan alınmış monoklonal antitellərlə qarşılıqlı əlaqəyə girməsi (aqqlyutinasiyası) təşkil edir. Bu zam an spesifikliyinə görə uyğun olan monoklonal antitellər qruplaşdınlaraq,
-
qruplaşmış nişan adlanan sistemdə nömrələnir. Hazırda onlann sayı 200- dən artıqdır (CD 1 - CD 200). Səthi CD molekullanndan əsasən hüceyrələrin hansı populyasiyaya aid olmasını, fəallaşma və ixtisaslaşma mərhələlərini dəqiqləşdirmək məqsədilə geniş istifadə olunur. 9.5.Transplantasiya zamanı immunitet. Hələ bu yaxınlara qədər sıradan çıxmış orqanın başqası ilə əvəz edilməsi fantaziya hesab edilirdi. Elm inkişaf etdikcə bu prosesin yaxm gələcəkdə həyata keçəcəyini söyləyirdilər. Lakin hazırda bu məsələnin müvəffəqiyyətlə həyata keçiril məsinə çox böyük önəm verilir. Son üç onillikdə insanlarda 40 000-ə qədər böyrək, yüzlərlə ürək, bəzi hallarda isə - qara ciyər və başqa orqanların köçürülməsi mümkün olmuşdur. Kliniki transplantalogiya müasir cərrahiy yənin təkmilləşməsi sayəsində yüzlərlə ümidsiz xəstənin həyatını xilas etmişdir. Buna baxm ayaraq qarşıda duran əsas məsələ orqan köçürmənin ən •çətin və mürəkkəb hissəsi orqanizmin immun qüvvələrinin təsiri altında yad orqanın çürüməsi və toxuma uyğunsuzluğu səddini dəf etməkdir. Bunun çox böyük əhəmiyyəti olduğunu nəzərə alaraq XX-ci əsrin 40-60-cı illərindən başlayaraq müxtəlif ölkələrin im m unoloqlan toxuma uyğunsuzluğu səddini tam öyrənmək və başlıca olaraq onu dəf etmək yolunda geniş işlər aparırlar. Transplantasiya haqqında elmin inkişafında həlledici addım 1944-cü ildə Piter Medevarm kəşfi olmuşdur. O, köçürülən orqanların çürümüəsinin təbiətində əsas səbəbləri aydınlaşdırmağa çalışmışdır. İnsanlarda yanıqlar zamanı dəri köçürülməsi və həmçinin dovşanlarda eksperimental olaraq dəri köçürülməsini öyrənən Medevar belə qənaətə gəlmişdir: «Yad darinin çürümə mexanizmi, qazanılmış aktiv immun reaksiya kateqoriyasına aiddir». Orqa
nizm yalnız öz transplantatmı (məsələn, dərini), antigen tərkibə tam uyğun gələnini yaşatmaq qabiliyyətinə malitkdir. Transplantasiya immunitetin əsas müddəaları bunlardır: 1) D onor (transplantat) və resipiyent antigen nöqteyi nəzərdən tam eyni (identik) seçilməlidir; 2) Belə seçmə mümkün olmadığı 293 Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|