Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 9.6. Kolostral immunitet və onun genetik aspektləri
verir. Bununla yanaşı məlum olmuşdur ki, şüalanma infeksiya əleyhinə immuniteti zəiflədir və digər ağır fəsadlar törədir. Transplantasion immuniteti ləngitmək üçün çox böyük sayda kimyəvi və bioloji immundepressorlar sınaqdan keçirilmişdir. Bunlar hüceyrənin bölün məsini və differensiyasını ləngidir. İmmundepressorlar, şüalanmada olduğu kimi qeyri spesifıkdir, onlar bütün bölünən hüceyrələri, o cümlədən qan və sümük iliyi hüceyrələrinin fəaliyyətinin zəiflədir. Yüzlərlə kimyəvi immun- depressorlardan ən çox istifadə edilənləri imuran, merkaptopirin, azotopirin, siklofosfamiddir. Müəyyən edilmişdir ki, immun sistemə dep- ressiv təsir etmək qabiliyyətinə həmçinin hormonalar - kortizon və adrenokortikotrop hormon da (AKTH) malikdir. Göstərilən hormonlar o r qanizmə yeridilən zaman transplantatm həyatı uzanır, lakin bu zaman infeksiyasmm aktivləşməsi və infeksiya əleyhinə immunitetin zəifləməsi təh lükəsi artır. Şüalanma ilə yanaşı immundepressorlardan istifadə edilməsi köçürülən orqanın (böyrək, ürək) fəaliyyət müddətini uzadır. Yuxanda göstərdiyimiz qeyri-spesifik immun depressorlardan imtina etmək üçün limfositlərə - transplantat toxumasının parçalanmasına kömək edənlərə - spesifik təsir edən vasitələr axtanşı başlanmışdır. İnsan limfositlərini müvafiq heyvan produsentlə hiperimmunlaşdırma yolu ilə alman antilimfo- sitar serum (ALS) bu yolla alınmışdır. Müəyyən olunmuşdur ki, ALS daha çox dərəcədə transplantatm immunitetini ləngidir, nəinki antimikrob immuniteti. E. B. Q runtenkonun verdiyi məlumata görə ALS həkimlərin əlində ən başlıca immundepressantdır. ALS-nrn təkmilləşdirilməsi davam edir. Lakin etiraf etmək lazımdır ki, immundepressiv terapiya hələ tam mükəmməl deyildir. Çünki çox zaman anemiya, leykopeniya, sümük iliyinin və limfa toxumalarının atrofiyası və bunlarla yanaşı infeksiya əleyhinə immunitetin zəifləməsi müşahidə olunur (Berşiqora, 1975). Heyvan orqanlarının praktikada köçürülməsi, tibbdən fərqli olaraq az inandırıcıdır. Lakin bu o demək deyildir ki, baytarlıq genetik immu- nologiyası bu məsələlərdən kənarda qalmasıdır. Əksinə transplantalogiyanın bütün nəzəri və əməli sualları eksperimental olaraq heyvanlar üzərində öyrənilir. Bununla əlaqədar olaraq çox yaxın zamanlarda toxuma uyğunsuz- luğunun dəf edilmə prosesi baytarlıq praktikasında da xüsusi əhəmiyyət kəsb edəcəkdir. Hal-hazırda yüksək məhsuldar heyvanlar almaq üçün uzun illər (on illərlə) vaxt sərf etmədən mayalanmış yumurta-hüceyrəsinin transplantasiyası m etodlan öyrənilir, onların hibridləşməsi və seleksiyası təkmilləşdirilir. Yumurta hüceyrəsi mayalandınJır və alman ziqota 8-16-32 blastomer vəziyyətində balahğa ötürülür və dölün sonrakı inkişafı burada gedir (şəkil 42). Belə hesab edirlər ki, heyvandarlıqda bu üsul yaxın vaxtlarda süni mayalandırma üsulundan üstün olacaqdır. Mayalanmış yu m urta hüceyrəsinin transplantasiyasında olan bir çox çətinliklərdən ən əsası resipiyentin (inəyin) və köçürülən embrionun antigenləri arasında gedən immunoloji rəqabətin aradan qaldırılmasıdır. Buradan belə nəticə çıxır ki, immunoloji nəzarəti (testləşdirmə) yalnız qruplara (eritrositlərə) görə deyil, həm də leykosit antigenlərinə görə aparm aq lazımdır.
Şəkil 42. Rüşeymin köçürülmə sxemi (A.P.Studensov və b., 1980) 1- çoxalma keyfiyyətinə və məhsuldarlığına görə donor heyvanlar; 2- çoxlu ovulyasiya əmələ gətirmək üçün hormonal işləmə; 3- hövrəgəlmənin diaqnostikası; 4- donorların mayalandırılması; 5- rüşeymlərin yoxlanması (onların qiymətləndirilməsi, yetişdirilməsi və saxlanması) ; 6- törəmələrinin keyfiyyətinə görə qiymətləndirilən törədicilər; 7- donorun cinsiyyət tsikli ilə resipientin cinsiyyət tsiklinin sinxronluğu; 8- hövrəgəlmənin diaqnostikası; 9- resipient rüşeymin köçürülməsi; 10- resipientdə boğazlıq və doğum, buzovların yetişdirilməsi; 9.6. Kolostral immunitet və onun genetik aspektləri «
(İ.P.Pavlov).
Yeni doğulan orqanizmlər həyatının ilk günlərində pato- gen mikroorqanizmlərə, hətta həmin heyvan növünə məxsus olmayan yoluxucu xəstəliklərə olduqca həssas olmaqla tez yoluxurlar. Məsələn, yeni 297 doğulan dovşanları onlara xas olmayan dabaq, donuzların taun, quşların Raus sarkoması virusları ilə eksperimental olaraq yoluxdurmaq mümkün olmuşdur. D oğulduqdan dərhal sonra anasının ilk ağız südünü qəbul etmə miş buzov və çoşqalan Escherichia coli-nin entepopatogen seroloji variant ları ilə süni yoluxdurma mümkün olduğu halda, doğulduqdan bir neçə gün sonra isə onlarda yoluxma baş verməmişdir. Bu, onunla izah olunur ki, yeni doğulan orqanizmlərdə immunokompotent sistem, immunoloji yetişkənlik formalaşmır. Lakin yeni doğulmuş körpə heyvanlar ananın orqanizmindən ağız südü vasitəsilə hazır antitellər-immunoqlobulinlər qəbul etmək yolu ilə qısa müddət ərzində bəzi infeksion xəstəliklərin törədiciləri ilə yoluxmadan müdafiə olunurlar. İmmunitetin bu növü
adlanmaqla iki yolla-ana bətnində balaətrafı pərdə (plasenta, cift, ətənə) və doğulduqdan sonra ananın ağız südü ( 7-10-cu günlərədək) anadan balaya verilən anticismlər vasitəsilə həyata keçirilir. Har iki halda yeni doğulan körpələrdə yaranan immunitet qeyri-fəal immunitet hesab edilir. Bala ətrafı pərdə vasitəsilə verilən immunitet anticismlərin
yolla anadan balaya verilməsi nəticəsində yaranır, insanda, meymunda və dovşanda müşahidə olunur. Gövşəyən heyvanlarda, atlarda və donuzlarda balaətrafı pərdə iki qat qalın olduğundan ananın qanmdakı immunoqlobulinlər (anticismlər) 'balaya verilə bilmir və doğulana, ananın ağız südünü qəbul edənə qədər onun qanında müşahidə edilmir. Buna görə də həmin passiv immunitet
(latmca-kolostrum-ağız südü) adlanmaq la
yaradılmış növlərə bölünür. Kolostral immunitet tamamilə genetik zəmində yaramr və xüsusi genlər tərəfindən idarə olunur. Fəlsəfi və dialektik baxımdan bu immunitet orqanizmin ontogenezinin başlanğıc dövründə (doğumdan sonra) yoluxucu xəstəlikləri törədən patogen agentlərə qarşı davamlılığın yaranmasının bazisi (fundamenti, təməli) sayılır. İmmunogenezin äpf çürümü-sonrakı mərhələləri isə (immun sisteminin və immunokompotent hüceyrələrin formalaşması və s.) məhz həmin bazis üzərində formalaşır. Məşhur immunoloqlar bir mənalı olaraq həmin dialektik qanunauyğunluğu qəbul etmiş və onunla tamamilə razılaşmışlır. Təbii kolostral (ağız südü) immunitet. Sitoloji tərkibinə görə süd laktasiya dövründə 3 növə bölünür: ağız südü, keçid südü və yetişmiş süd. Laktasiyanm 5-7-ci günlərində doğumdan sonra və doğuma az qalmış süd vəzisində intensiv sarı, yaxud ağımtıl-sarı rəngli (bu rəngi onun tərkibindəki karotin əmələ gətirir), qatı yumşaq konsistensiyalı, özünə məxsus qoxusu, duzlu təhər tamı olan xüsusi sekret-ağız südü ifraz olunur. Keçid və yetişmiş süddən fərqli olaraq ağız südü biokimyəvi tərkibinin zənginliyi ilə bərabər, həm də neytrofıl leykositləri, epitelial Jhüceyrələr və s. ilə də çox zəngin olduğundan yüksək immunogenliyi ilə səciyyələnir. Yetişmiş süddə normada hüceyrə elementləri olmur və onların tapılması heyvanın mastitlərlə xəstə olmasını göstərir və xüsusi diaqnostiki əhəmiyyətə malikdir. Ona görədə onu yeni doğulmuş körpələr üçün «p
qida mənbəi adlandırırlar. Yeni doğulan körpələrdə ağız südünü qəbul etdikdən dərhal sonra bağırsaqların peristaltikası güclənir, həzm aparatının fermentativ və 298
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|