miqrasiyasını həyata keçirməkdir. Endotelial hüceyrələrin səthindəki adreziv
molekullann leykositlərin səthindəki komplementar molekullarla qarşılıqh
əlaqəsi nəticəsində leykositlərin miqrasiyası fəallaşır.
Dendritli (neyronların dendritlərinə oxşar) hüceyrələr-
orqanizmdə
diffuz-səpələnmiş-halda mövcud olub, leykositlərin xüsusi heterogen qrupu
nu təşkil edir. Onlar antigeni təqdim etmək üçün immun sistemin A-qrupuna
(köməkçi hüceyrələrə) aiddir. Bu hüceyrələrin şaxələri-desmosomlan
neyronlara məxsus olan xüsusi dendritlərə çox oxşar olmaqla, əsasən limfa
düyünlərində, timusda, dəridə, dalaqda, selikli qişaların epitelial və limfoid
toxumalarında toplanır
(cədvəl 26).
C ə d v ə l 2 6 .
Dendritli hüceyrələr, onların m ənşəyi, orqanizm də lokalizasiyası
ve funksiyaları
Dendritli httceyrənin
tipi
Mənşəyi
Lokalizasiyası
Funksiyası
Langerhans
hüceyrələri
Sümük iliyi
Epidermis
Antigenin tutulması və
prosesinqi
Selikli qişanın
dendritli hüceyrələri
Sümük iliyi
Selikli qişa
Antigenin tutulması və
prosesinqi
Örtüklü hüceyrələr
Langerhans
hüceyrələri
Limfa
Antigenin limfa
düyünlərinə daşınması
Limfa düyünlərinin
interdigitat
hüceyrələri
Sümük iliyi
Limfa
düyünlərinin parak
ortikal təbəqəsi
/
Antigenin T-helperlərə
təqdimi
Timusun interdigitat
(sarılmış) hüceyrələri
Sümük iliyi
Kortiko-
medulyar və
medulyar təbəqəlar
Timositlərin mənfi
seleksiyası və diffe-
rensiasiyası
Follikulyar dendritli
hüceyrələr
Yerli
mezenxim
hüceyrələri
Çoxalma
mərkəzləri
B-hüceyrələrinin
funksional yetişmə
sinin tamamlanması.
Antigenin saxlanıl
ması.
Dendritli hüceyrələrin ən xarakterik nümayəndəsi Langerhans adacıqla-
nm n hüceyrələri olmaqla, əsasən səpələnmiş formada dərinin epidermis
təbəqəsində yerləşir (insanın dərisində onlann sayı lx l0 l0-dur). Həmin
hüceyrələr hərəkətə malik olub dəridə 3 həftəyə qədər mövcud olur, dərinin
iltihabı və zədələnməsi zamanı antigeni tutaraq özünə birləşdirir, prosesinqə
uğradır. Sonra isə regional limfa düyünlərində miqrasiya olunur, interdigital
hüceyrələrə çevrilir və antigeni T-limfositlərinə təqdim edirlər. Bu proses
onlann səthindəki B7 (CD80 və CD86) molekullannm köməkliyi ilə icra
olunur. Əks təqdirdə onlar sərbəst olaraq antigeni T-limfositlərinə
315
(helperlərə) təqdim edə bilmir. Dünyanın məşhur immunobioloqlan,
genetikləri və immunogenetikləri belə qərara gəlmişlər ki, istər insan, istərsə
də heyvan orqanizminin immunokompotent sisteminin formalaşması,
inkişafı və immunoloji reaksiyaların baş verməsi yalnız mərkəzi, neqativ və
periferik sinir, endokrin və im mun sistemləri arasındakı qarşılıqlı əlaqə və
dialektik vəhdət formasında mövcud olur. Həmin proseslərin hamısı
mərkəzi sinir sisteminin bilavasitə iştirakı və nəzarəti altında icra olunur və
neyrohumoral yolla tənzimlənir
(şəkil 47).
İmmun sistemin fəaliyyətinə
neyrohumoral amillərin təsir spektrinin diapozonu isə həddindən artıq
genişdir
(cədvəl 27).
Lakin neyrohumoral amillərlə bərabər immunitetin
yaranmasına, formalaşmasına və səmərəli olmasına nəzarət genlərin nəzarəti
altında icra olunur. Bu baxım dan immunogenetika elminin dinamik inkişafı
hazırda alimlərin qarşısında duran ən prioritet istiqamət hesab olunur.
hipotalomus
katexolaınıııtəı
Şekil 47.
Sinir, endokrin və immun sistemləri arasında qarşılıqlı əlaqə.
316
C e d v e l 2 7
Neyroendokrin faktorların immun sistemin fealliyyətinə təsiri
Təsir effekti
Neyroendokrin faktorlar Təsir xüsusiyyəti
İmmun
sisteminə
ingibitor kimi
təsir edən
faktorlar
Kortikosteroidlər
Yetkin limfositlərin proliferasiyasmı zəiflədir,
onlann apoptozunu induksiya edir, T-hücey-
ralərinin diflerensiasiyasını və sümük iliyinə
miqrasiyasını gücləndirir, sitokinlərin və timus
hormonlarının sekresiyasını ingibirləşdirir
AKTH(adrenokor-
tikotrop hormon)
Birbaşa və kortikosteroidlərin sintezini sürət
ləndirməklə qan dövranında limfositlərin miq
darını və onların funksional aktivliklərini
azaldır
Katexolaminlər
(adrenalin və xüsusən də
noradrenalin)
Limfositlərin, xüsusilə T-helperlərin prolifera-
siyasım zəiflədir, lakin onlann differensiasiya-
smı və limfa düyünlərinə miqrasiyasını sürət
ləndirir
Androgenlər
Limfositlərin miqdannı və antigenə qarşı ak
tivliklərini azaldır, timusun yaşla əlaqədar
atrofiyasını sürətləndirir
Estrogenlər
Androgenlərlə oxşar təsirə malikdirlər, lakin
onlann təsir effekti nisbətən zəifdir. T-supres-
sorlann aktivliklərini zəiflədirlər
P-endorfın
Humoral cavabı zəiflədir, hüceyrə tipli reak
siyanı isə gücləndirir
Adrenergik sinir
stimulları
Katexolaminlərlə oxşar təsirə malikdirlər
Somatotropin
(böyümə hormonu)
T-hüceyrələrinin proliferasiyasmı və timus
hormonlannm sintezini sürətləndirir
immun
Insulin
T-hüceyrələrinin proliferasiyasmı sürətləndirir
sisteminə
stimulyator kimi
Tiroksin
Limfositlərin proliferasiya və
differensiasiyasmı gücləndirir
təsir edən
faktorlar
Prolaktin
Timusda hormonlann sintezini sürətlləndinr
Projesteron
Prolaktinlə eyni effektə malikdir
a-endorfm
Humoral cavabı gücləndirir
1
Xolinergik sinir
stimulları
Limfositlərin, xüsusən də timositiərin prolife-
rasiyasmı sürətləndirir
Təbii immunitetə nisbətən qazanılmış immun sistemi orqanizmlərin
müdafiə sisteminin daha təkmilləşmiş, ixtisaslaşmış və olduqca mürəkkəb bir
forması olub, təkamül prosesinin sonrakı mərhələlərində yaranmışdır. İm
munitetin bu növü təkamül prosesinin əny üksək ierarxiyasına məxsus olan
ali orqanizmlər, xüsusilə onurğalılar üçün daha səciyyəvidir. Çünki onur-
ğasız heyvanlarda qazanılmış immunitet ya tamamilə olmur, ya da nəzərə
çarpmayan səviyyədə inkişaf edir. Həmin immunitetin əsas komponentlə
rinin tam formalaşması və funksional fəaliyyəti quşlar və onlardan sonrakı
317
