Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
şüşə, qum hissəcikləri, toz və s.) olduğu zaman neytrofülər və makrofaqlar onlan da faqositoz üçün hazırlamaq məqsədilə xüsusi molekullar-hü- ceyrələrarası m atriksin komponentlərim ifraz etməklə həmin cansız cisimləri udulmasmı çox asanlaşdırır. Faqositarlar həmçinin yabançı hissəcikləri də udmaq xassəsinə malikdir. H ədəf obyekti (mikroorqanizmlər va yabançı cisimlər) ilə faqositarlann arasında yaranan kontakt faqositarlan fəallaşdırır (reseptorlarla birləşən Ç-zülalı dissosiasiya olunaraq fosfolipaza C-ni fəallaşdırır, fosfoinozitidləri diasilqliserinə və inozitol-3-fosfata parçalanır. Sintez olunan maddələrin birincisi proteinkinoza C-ni fəallaşdırır,) sonun cusu isə C a2+ ionlarının hüceyrədaxili depodan mobilizasiyasım sürət ləndirir. Hüceyrə m em branm a doğru hərəkət edən proteinkinaza C tirozin və serin qalıqlarındakı bəzi zülallarm funksional fəallığına təsir edərək onu dəyişdirildiyindən metobolizm prosesinin həm xüsusiyyətləri, həm də istiqaməti ciddi dəyişikliyə məruz qalır. Bu zaman Ca2+ ionlarından proteinkinaza C və bəzi fermentlərin fəallaşması üçün istifadə olunur. Nəticədə serin estraza fəallaşır, C a2+, K +, N a+ ionlannm hüceyrədaxilinə keçməsi stimullaşır, hüceyrələrin səthindəki mənfi elektrik yükləri azalır, nəticədə faqositarlann sitoskeletinin vəziyyəti və sitoplazmanm fiziki- kimyəvi xassələri müsbət istiqamətli dəyişikliyə məruz qalır; kiçik molekullu Ç-aktin polimerləşərək F-aktinə çevrilir, sapşəkilli psevdopodilər hədəfə tərəf uzanaraq ona yaxınlaşır, aktin fillərinin yığılması və hüceyrənin kolloid sisteminin gel-zol halına keçməsi nəticəsində faqositann membram hədəf obyektini əhatə edir, psevdopodilərin membram hər iki tərəfdən bir-biri ilə qovuşur, obyekt vezikula formasında udulur və vezikula faqosoma adlanır. F aqositarlann daxilində olan faqosomun lizosomlarla qovuşmasından
adlanan qranula əmələ gəlir. Neytrofıllərdə bu proses cəmi 30 saniyə çəkərək spesifik (ikincili), 1-3 dəqiqədən sonra isə azurofil (birincili) qranulalar birləşir. Membranm doymamış yağ turşulannm reduksiya olunmuş oksigenlə oksidləşməsi nəticəsində peroksidlərin yaranması və • lokal turşulaşm a faqolizosom prosesini sürətləndirərək onu çox fəallaşdınr. Udulmuş hüceyrələrin və yad cisimlərin məhv olunması və parçalanması üçün olduqca əlverişli şərait vardır. Faqositoz zamanı hüceyrənin killinqi. Faqositoz prosesinə məruz qalmış mikroorqanizmlərin faqolizosomlarda məhv edilməsi
adlanır. Killinq və parçalanma prosesinin yaranmasında aşağıdakı əsas mexanizmlər iştirak edir:
- «Oksigen partlayışı» zamanı yaranan sərbəst bakteriosid O 2 -, O
2 , OH
*, OC1, Cl% OJ-, H 2 O 2 və s. radikalları; - NO-sintazamn sintez etdiyi bakteriosid xassəli NO; - M ühitin (pH)turş reaksiyaya malik olması; - Bioloji aktiv birləşmələrin fəaliyyəti və fermentativ hidroliz prosesi. «Oksigen partlayışı» zamam yaranan bakteriosid maddələr arasında oksigenin hallogenli bərləşmələri (OCh, OJ-) daha yüksək fəallığa malik olmaqla, onlar bakteriyalarla yanaşı, mikoplazma və göbələklərə, eləcə də şiş hüceyrələrinə güclü toksiki təsir göstərir. Neytrofil və monositlərdən 311
fərqli olaraq, yerli makrofaqlar həmin oksigen asılı mexanizmdən istifadə etmək qabiliyyətinə malik deyildir (onlarda əsas bakteriosid təsiri H 2 O
göstərir). Faqolizosomlarda mikroorqanizmlərin hüceyrə m em bram m zədələyərək onlann lizisini təmin edən kiçik və yüksək molekullu k atio n zülallanndan ibarət
-
dezefinlər (BP-1 zülalı, arginaza, katepsin Ç) vardır. Turş mühit mikroorqanizmlərin çoxalma prosesini ləngidir, pH-4-4,5 olduqda isə onlann hüceyrəsinə qida maddələri çox çətinliklə daxil olur, əksər hallarda isə tamamilə daxil ola bilmir və o n lar məhv olur. Turş mühit həm də faqolizosomlarda olan çoxlu sayda bakteriolitik fermentlərm fəallaşması üçün olduqca əlverişli (optimal) m ühit yaradır. Lipazalann, proteazalann, nukleazalann və karbhidrolann təsiri nəticəsində mikroorqanizmlərin biopolimerləri monomerlərə qədər hidroliz olunur. Mikroorqanizmlərin parçalanması nəticəsində yaranan məhsullar faqositoz prosesi yekunlaşdıqdan sonra deqranulyasiyaya bənzər prosesə məruz qalaraq hüceyrədən xaric olunur. Faqositar hüceyrələrin immun sistemin formalaşmasındakı başlıca funksiyalarından biri də onlann
bütün faqositar hüceyrələrə, əsasən isə onlann fəallaşmış formalarına məxsus olub, 2 formada - sitoplazmatik qranullann deqranulyasiyası və ifraz olunan maddələrin yenidən sintezi- icra edilir, monosit və makrofaqlar üçün ikinci forma daha səciyyəvi sayılır. M akrofaqlarm həm spontan (qeyri-fəal), həm də fəallaşmış form alan tərəfindən çoxlu sayda maddələr (sekretlər) ifraz olunur. Qanm laxtalanma faktorlan V, VII, IX, X və protrom laza , komplement sisteminin komponentləri (C1-C9, B, D , H, J və properdin), matriks zülallan (trombospondin, fibronoktin), araxidon turşusunun metabolitləri (tromboksan, leykotrien B,C), lizosim, heparin, xondrio- tinsulfatlar və s. spontan ifraz olunan məhsullara aiddir. Fəallaşmış makrofaqlarm ifraz etdiyi xüsusi məhsullar-«oksigen partlayışı» məhsulları (O-
2 , H
2 O 2 , OH), neytral proteinazalar (serin, aspartat proteazalan) hüceyrəxarici bakteriolizi və sitolizi təmin edən əsas amil sayılır. Fəal makrofaqlarm bəzi ifrazat məhsulları (sitokinlər, leykotrienlər, hormonal peptidlər, prostaqlandinlər) immunoloji reaksiyalann formalaşması və tənzimlənməsində çox mühim rol oynayır. M akrofaqlarm ifraz etdiyi müxtəlif proteaza ingibitorlan (o-antitripsin, a-2 - makroqlobulin, plazmin ingibitoru, komplement sisteminin H və I faktorlan) iltihabi proseslərin tənzimlənməsində mühüm rol oynayır. Neytrofillərin ifraz etdiyi əsas məhsullardan sayılan araxidon turşusunun parçalanma məhsulları -
(leykotrien p4, C4, 5-ÇETE, tromboksan A2, PÇE2) və «oksigen partlayışı» məhsullan da bakteriosid xassəyə malikdir. Göründüyü kimi, faqositar hüceyrələrin sekretor funksiyaları immun sistemin formalaşmasında çox böyük əhəmiyyətə malik olmaqla, monositlərin və makrofaqlarm fəallaşması prosesində yaranır. Sekretor funksiya həmin hüceyrələrin bakteriosid və sitotioksiki fəallığının həyata keçirilməsi zamanı xüsusi əhəmiyyətə malikdir. 312 Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|