isə endotelial hücyerələrin səthində hazır E-selektinin və reseptorlann olması
ilə əlaqədardır.
Faqositoz («faqos»-yunanca «udma», «sitos»-hüceyrə)
-orqanizmə daxil
olan bütün növ yabançı cisimciklərin, antigenlik xüsusiyyətini dəyişmiş erit-
rositlər və şiş hüceyrələrinin, xüsusilə patogen mikroorqanizmlərin faqositlər
tərəfindən udularaq neytrallaşmasından, onların orqanizmdən eliminasiya
olunm asından ibarət olan olduqca mürəkkəb bir immunoloji prosesdir.
Qeyd edilən yabançı maddələr və mikroorqanizmlər orqanizmə daxil
olduqda orqanizmin’ im munokompotent sistemi səfərbər olunaraq müdafiə
xarakterli iltihab reaksiyası yaradır.
İltihab reaksiyaları -
(latmca-«imflemmatsio»-yanmaq) -ağn (bradikinin
m ediatorunun təsirindən), hiperemiya, hiperteraıiya, şişkinlik, kapilliyar-
lann keçiriciliyinin (histamin, prostaqlandin və leykotrienlərin təsirindən),
qanın axma sürətinin artması, maye və hücyerələrin toxumaarası boşluğa
keçməsi, toplanm ası və s. kliniki əlamətlərlə səciyyələnir. M akrofaq və
neytrofillər iltihabi proses nahiyəsinə dərhal miqrasiya olunur, neytrofillər
isə hədəfə daha tez (4-12 saat) çatır. M akrofaqlann miqrasiya prosesi əsasən
xroniki, neytrofillərinki, yaxud qranulom atoz neytrofillərinki isə iti gedişli
irinli iltihab zamanı baş verir. M akrofaq və neytrofillər iltihabi prosesin əsas
indikatoru sayılan mikroorqanimzləri dərhal udaraq faqositoza uğradır və
leykositoz baş verir (qandakı leykositlərin 60%-ni polimorf nüvəli
neytrofillər təşkil etməklə onların sayı çox artır).
Faqositoz prosesi-miqrasiya, udulma
və
küllinq (məhv olma)
mərhələləri
ilə müşayət olunur (şəkil 45). İltihab baş verdikdə ilkin müdafiəni neytrofil
lər, sonrakı əsas müdafiəni isə m akrofaqlar icra edir. Müasir elmi və daha
təkmil baxımmdın gedişinə görə faqositozun
hemotaksis, miqrasiya, udma və
faqosomun formalaşması, hədəf obyektinin killinqi
və parçalanması və
deqradasiya məhsullarının eliminasiyası-xaric edilməsi mərhələləri ayırd edi
lir. M akrofaq və neytrofillərdə bu mərhələlər əsasən, cüzi fərqli mexanizmin
• mövcud olmasına baxmayaraq, eyni ardıcıllıqla icra olunur.
Hemotaksis
- makrofaq və neytrofillərin
hemotaksiki maddələrin
(ya
bançı cisimlərin) və mikroorqanizmlərin (
hemoattraktantların)
orqanizmə
daxil olması nəticəsində istiqamətləndirilmiş hərəkətindən ibarət olmaqla,
onun
müsbət
və
mənfi
növləri ayırd edilir. Müsbət hemotaksis zamanı faqo-
sitar hüceyrələr hemotaksiki maddələrin qatılığı yüksək olan hissəyə hərəkət
edirlər, mənfi hemotaksisdə isə əksinə, həmin sahədən uzaqlaşırlar. Müsbət
hemotaksis faqositoz prosesində daha böyük əhəmiyyətə malikdir.
He
motaksis
hüceyrələrin faqositoz zamanı istiqamətlənmiş hərəkətindən ibarət
olduğu halda,
hemokinez
prosesi onların yalnız hərəkətliliyinin artmasıdır.
Faqositoz zamanı
hemoattraktant
funksiyasını həmçinin iltihab məhsulları
(histamin, leykotriyen-B<ı, sitokinlər), komplement sisteminin fraqmentləri
(C3a, C5a), qanın bəzi laxtalanma faktorlarının hidrolitik fraqmentləri
(fibrin, trombin), immunoqlobulinlərin fraqmentləri, C-reaktiv zülalı və s.
də icra edə bilir. Hemotaksis zamanı y-2-makroqlobulini hemotaksik mad
309
dələrin, bəzi bakterial maddələr və hormonlar isə hüceyrələrin fəallığını
tənzimləyir (ingibirləşdirir).
H ədəf obyektlə kontaktın və faqosomun yaranması-
faqositarlann sət-
hindəki reseptorlann hədəfin səthindəki liqandlarla qarşılıqlı təsiri nəticə
sində yaranır. Faqositorlann səthindəki reseptorlann vasitəsilə məhv olmuş
mikroorqanizmlərin və hüceyrələrin aşkarlanması prosesində geniş istifadə
olunur. Lektinəbənzər reseptorlar-selektinlər, mannozabirləşdirici zülal-
hədəf hüceyrələrin səthindəki qlikoproteinlərin terminal fukozil, mannozil,
N-asetilqalaktozamin və s. tanıyırlar, pi-, P
2
inteqrinlər isə hədəf hüceyrə
lərin İCAM-1,2,3 və hüceyrəarası matriksin fibronektin, laminin, kollagen
və s. molekulları ilə birləşir. Faqositarlann səthində komplementin
komponentlərinin fraqmentlərinə məxsus reseptorlar mikroorqanizmləri
opsomizasiya etməsinin faqositoz prosesində xüsusi rolu vardır. Bu
reseptorlar
CR-(complement reseptor-komplementin reseptorları)
adlamr.
Ən yüksək opsonizasiya xassəsinə malik olan fraqment klassik və alternativ
yolun əsas fraqmenti (C3b) hesab edilməklə onun reseptoru neytrofillərin,
eləcə də m akrofaqlann səthində yerləşir. C4b, C5b və s. fraqmentlərin
reseptorlan isə yalnız makrofaqlann səthində rast gəlinir.
2. Arigeaya
3. Merabranm
aklıvleşması
1. Invaqmasıya
5. faqosoııum
«mala ç/elınesı
в. I
facjosoımın
b*İ5 5111 ası
6. Parçalanma ııwhstıl-
7
.
Kiting vo
lannın kenadaştkılnwM
canalanına
Şəkil 46. Faqositaz prosesinin mərhələləri
Hədəf hüceyrələrin səthində yerləşən Iq molekulları (IqÇ, IqM) da
opsonizasiya funksiyasına malikdir. Neytrofillərin Fc-fraqmentinin FcyRIl,
FcyRIII, m akrofaqlann səthində isə - FcyRI, FcyRIl, FcyRIII-reseptorlan
mövcuddur. İqM reseptorlanna isə yalnız m akrofaqlann səthində yerləşir.
Maraqlı haldır ki, faqositoz obyekti yad cisimlər (metal qm ntılan, kömür,
310