taksonomik qruplardan başlanır və onun əsas aparıcı hüceyrələri
tim fosithr
hesab edilir. İ.İ.Meçnikov limfositləri makrofaqlar adlandırmışdır. O nlar
faqositozu həyata keçirən xüsusi maddələr (opsoninlər, tropinlər) hasil edir.
Limfositlərin yaratdığı immunoloji cavab reaksiyalan özünün aşağıdakı
vacib xarakterik xüsusiyyətləri ilə təbii immünitetdən tamamilə fərqlənir:
- Qazanılmış immunoloji cavab reaksiya spesifik, təbii immunitetinki isə
qeyri - spesifik olur. Bunun əsas səbəbi isə limfositlərin çoxsaylı klonlara və hər
bir klonun hüceyrələrinin xüsusi antigentanıyan reseptorlara malik olmasıdır.
- Qazanılmış immunitet yalnız orqanizmə daxil olmuş yad antigenin özü
tərəfindən induksiya edilməsi ilə səciyyələnir. Bu zaman klonun hüceyrə
lərinin antigenlə qarşılaşması onların antigenlər tərəfindən fəallaşmasmın
induksiyasına, bölünüb çoxalmasına və ixtisaslaşaraq immunoloji cavabı
yerinə yetirən effektor hüceyrələrinə çevrilməsinə zəmin yaradır.
- Qazanılmış immunitet zamanı yaranan xüsusi yaddaş hüceyrələri antigenlə
ilk görüşün immunoloji yaddaşda saxlanılmasını təmin edir. Bu xüsusiyyət
müxtəlif yoluxucu xəstəliklərə qarşı peyvənd vasitələrinin (vaksinlərin) hazır
lanması texnologiyanın əsasını təşkil edir. Göründüyü kimi, limfositlər qazanılmış
immunitetin yaranmasında, formalaşmasında və səmərəliliyində ən ap an a
hüceyrələr kimi fəaliyyət göstərir. Müasir təsnifata əsasən limfositlərin sümük
iliyində ümumi limfopoetik kötük hüceyrələrindən əmələ gələn üç əsas
subpopulyasiyası - B, T-limfositləri və təbii killerlər (TK-hüceyrələri) ayırd edilir.
В və T limfositlər qazanılmış immuniteti yamdan ən başlıca amil sayılır, təbii
killerlər isə yalnız təbii immtra sisteminin yaranmasında iştirak edir. B-
limfositləri
əsasən
sümük iliyində (bone marrow), T-limfositləri kə -timus-
çəngəlvari vəzidə
inkişaf edir. В - limfositləri bir qayda olaraq
humoral (maye,
qan),
T-limfositləri isə
hüceyrə tipli
(adaptiv qazanılmış immunitetin
yaranmasında) iştirak edir. В -
limfositləri tərəfindən antigenə qarşı spesifik an-
ticisimlər (antitellər) sintez olunaraq humoral, T-limfositləri kə yad antigenlə və ya
mikroorqunizmlərlə, viruslarla yoluxmuş hüceyrə ilə birbaşa əlaqəyə (kontakta)
girərək hüceyrə tipU immunitet yaranır,
immunoloji reaksiyaların antigen
spesifikliyi məhz immun sistemin əsas hüoeyrələri sayılan limfositlər tərəfindən
yerinə yetirilir. Limfositlərin orqanizmin immun sistemindəki ap an a rolu yalnız
XX-əsrin 50-ci illərinin sonunda siçovullar üzərində aparılan eksperimental
təcrübələr nəticəsində aşkarlanmışdır. Bu məqsədlə genetik cəhətdən yaxın-
identik olan (inbred xətli) siçovullan radioaktiv şüalanmaya məruz qoyaraq,
onlann qanunda leykositləri və limfositləri, demək olar ki, məhv etmişlər. Həmin
siçovulların orqanizminə hər hansı bir patogen agent (virus, mikrob) inyeksiya
edildikdə onlar immunoloji cavab reaksiyasından məhrum olunduğu üçün dərhal
onlar məhv olmuşlar. Şüalanmaya məruz.qalmamış nəzarət (inakt) qrupunun
siçovullan arasında ölüm hallan müşahidə olunmamışdır. Şüalandınlmış
siçovullara patogen agentlərlə birlikdə sağlam siçovulların limfositləri tətbiq
edildikdə, onlarda humoral və hüceyrə tipli immunitet bərqərar olunduğundan
ölüm hafian müşahidə olunmamışdır. Həmin təcrübələrin nəticəsi orqanizmin
immunoloji cavab reaksiyasının yaranmasında limfositlərin müstəsna rol
oynamasım bir daha elmi dəlillərlə sübut etdi
(şəkü 48).
318
Bu təcrübə alimlərin limfositlərə maraq dairəsinin daha da artmasına
səbəb olmuşdur. Buna görədir ki, hazırda limfositlər onurğalı heyvanların
ən geniş və müfəssəl formada öyrənilmiş hüceyrələri hesab olunur.
Limfositlər genetik cəhətdən heterogen olmaqla, öz başlanğıcını ümumi bir
plüripatent hüceyrədən götürən müxtəlif tip hüceyrələrdən-populyasiya və
subpopulyasiyadan təşkil olunur. Onlar embrional inkişafın ilk mərhələlə
rində qısa zaman kəsiyində əvvəlcə ardıcıl olaraq sarılıq kisəsində,
qaraciyərdə, sonralar isə sümük iliyində inkişaf edir. Doğulduqdan sonrakı
(postnatal) dövrdə limfositlərin bütün növlərinin inkişafının ilkin mərhələləri
məhz sümük iliyində davam edir, onların bir qismi qan vasitəsilə timus
vəzinə miqrasiya edərək orada məskunlaşır, formalaşır və inkişafmın ən
mühüm, vacib hissəsini məhz həmin vəzidə davam etdirir. İmmunoloq
A.Royt (2000) timus vəzində formalaşan limfositlərin T-limfositləri ( Thymus-
dependent, timus asılı), öz inkişafım sümük iliyində və yalmz quşlarda
fabrisius kisəsində (bursada) davam etdirən limfosithri isə B-limfositləri
(bursa-dependent, bursa asılı) adlandmlmasım təklif etmişdir (şəkil 48,49).
T-prolimfositlerinin timusda inkişafı çox mərhələli va mürəkkəb bir
prosesdir
Şəkil 48.
Timusun hematomik baryeri
I-q a n damarı; I I - perivaskulyar sahə; III - timusun epitelial sahəsi: 1 ~
qan damarı; 2
—
endotelialhüceyrə; 3
-
makrofaq; 4 -m iqrasiya edən timosit;
5 - bazal membran; 6 - epitelial hüceyrələr; 7 - timositlər
319