Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
Talassemiya - defektli genin valideynlərdən övladlarına ötürülməsi nəticəsində əmələ gələn irsi qan xəstəliyi olub, hemoqlobin sintezinin pozulması və xroniki anemiya ilə xarakterlənir. O nun 2 növü-talassemiya geninin daşıyıcılığı (heteroziqot) və böyük (homoziqot) talassemiya - möv cuddur. Talassemiya geninin daşıyıcıları praktiki olaraq sağlam insanlardır. Ancaq onlar talassemiya genini yalnız öz uşaqlarına ötürə bilər. Dünyada talassemiyanın ən geniş yayıldığı ölkələrdən biri də Azərbaycandır. Hazırda ölkəmizdə hər 12 nəfərdən biri talassemiya geninin daşıyıcısıdır, hər il 200-ə qədər talassemiya ilə xəstə uşaq anadan olur və rəsmi məlumatlara əsasən onların sayı 900 nəfərə çatır. Əslində bu rəqəm daha böyükdür, çünki regionlarda talassemiyanın dəqiq diaqnozunu təsdiq etmək mümkün deyil və belə xəstələr rəsmi qeydiyyata düşmürlər. Qeydiyyatda olan xəstələrin əksəriyyəti Bakı şəhərində müalicə edilir. Lazımı tibbi yardım təşkil olunmuş ölkələrdə talassemiyalı xəstələr nəinki erkən yaşlarında tələf olmurlar, həm də ailə qurur və cəmiyyətə tam inteqrasiya olunurlar. Azərbaycan Respublikasının ərazisində hemofliya və talassemiyalı xəstələrə yüksək səviyyədə ixtisaslaşdırılmış tibbi yardım B.Eyvazov adına Elmi-Tədqiqat Hemotologiya və Transfuziologiya İnstitutunda, akademik M.Mirqasımov adma Respublika Klinik Xəstəxanasmda, Gəncə və Şəki rayonlararası qanköçürmə mərkəzlərinin nəzdindəki qanın irsi xəstəliklərinin müalicəsi üzrə gündüz stasionarlarında göstərilir. Son illər ölkəmizdə hemofiliya və talassemiyanın müalicəsinin səmərəliliyini artırmaq məqsədi ilə bir sıra tədbirlər həyata keçirilməsinə baxmayaraq, lazımi həcmdə desferal (dəmirqovucu) və laxtalanma faktor preparatları ilə, testlərlə, leykositar filtrlərlə, elektron transfuzion sistemlərlə və müasir avadanlıqlarla təmin edilmədiyinə və donor qanının qıtlığına görə əlaqəli və ardıcıl yardım sis teminin yaradılması hələ də günün tələbi ilə uzlaşmır. XXI-əsr bəşəriyyətin tarixinə hər şeyin insan sağlamlığına yönəldilməsi və xidmət etməsi əsri kimi daxil olmaqla, ÜST-nın fəaliyyətinin prioritet sa dələrindən biri də irsi xəstəliklərlə mübarizə sayılır. Bu məqsədlə
ən ümdə üsul hesab olunur. Bu üsulla həm mutagen, həm də ekoloji amillərin rolu aşkar olunur. Hazırda alimlər irsi, kimyəvi, ekololji amillərin mutagen fəallığını azaldan və tamamilə aradan qaldıran yeni axtarışlar aparır, rentgenoloji və radioloji tədqiqatlardan və ci hazlardan imtina edilməsini məqsədəuyğun hesab edirlər. Alimlər həmçinin yeni antimutagen preparatların axtarışı üçün qlobal tədqiqatlar aparırlar. Sübut edilmişdir ki, C və E vitaminləri güclü antimutagen xassəyə malikdir. Beləliklə, anadangəlmə xəstəliklərin qarşısının alınmasının çox ciddi prob lem olmasını və əhali artımına neqativ təsir göstərməsini nəzərə alaraq ÜST başlıca üsullar sırasına ətraf mühit amillərinin mühafizəsini və ekoloji ge netik mutagenlərin qarşısının alınmasını, antimutagen preparatların istehsa lını, ailənin planlaşdınlmasını, doğuşdan əvvəl diaqnostikanı və profilakti kanı daxil etmişdir. 333 TARİXDƏN SƏHİFƏLƏR ŞekilSI.
Şahzadə Leopold xüsusi əlil arabasında ÇAR XƏSTƏLİYİ Hemofiliyam "çar xəstəliyi də adlandırırlar. Bu xəstəlik vaxtilə Avropa kralları arasında çox geniş yayılmışdı. Xəstəlik irsidir-anadan oğula keçir. Tarixdə ilk dəfə olaraq bu xəstəlik İngiltərədə, kraliça Viktoriyanın oğlunda qeydə alınmışdır. Onun adı Leopold idi. Avropa krallan b ir- biri ilə qohum nigahlar bağladığından bu xəslək bütün Avropa sülalələrinə təsirini göstərmişdir. Sonuncu Rusiya çarı II Nikolayın oğlu şahzadə Aleksey hemofiliyadan əziyyət çəkirdi. O zam anlar nə faktor preparatları mövcud idi, nə də qanköçürmə təcrübəsi. Ona görə də Aleksey kiçik yaşlarında belə əlil olmuşdu. Gördüyünüz fotoda Aleksey ayağım pilləkənə basıb. Bunun səbəbi odur ki, şahzadə ayağım tam aça bilmirdi.
Şəkil 52. Kraliça Viktoriya anası ilə Şəkil 53. Rus çarı II Nikolayın oğlu hemofiliyalı şahzadə Aleksey 335 Elmi əsaslarla sübut olunm uşdur ki, heyvan və quşların bəzi növləri, cinsləri və qrupları müxtəlif xəstəliklərə qarşı davamlı, yaxud həssas olur. İrsi rezistentlik (davamlılıq), yaxud həssashq mikro və makrorqanizmlərin mutasiya prosesi nəticəsində baş verən qısaldılmış təkamül zamanı yaranır. Məsələn, atlar genetik olaraq dabaq, qaramalın və donuzların taununa, qo yunların bradzot, enterotoksemiya xəstəliklərinə, qoyun, qaramal cinsləri atlann m anqo, saqqo, infeksion anemıya, ensefalomielit xəstəliklərinə, to yuqlar isə qarayaraya qarşı çox davamlıdırlar. Kənd təsərrüfatı heyvanları nın genetik xəstəlikləri və anom aliyalan insanda olduğu kimi 6-8% təşkil edir. Lakin xəstəliklərin daha böyük və genetik təbiəti hələ də geniş və ətraflı öyrənilməmişdir. İrsiyyət, yaxud
yönümlü xəstəliklər baytar lıq təbabəti üçün xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Bu qrupa aid olan xəstəliklər (leykoz, vərəm, brusellyoz, mastitlər, ətraflann xəstəlikləri və s.) irsiyyətin və mühit amillərinin təsirindən yaranmaqla onların xüsusi çəkisi heyvanların bütün xəstəliklərinin təqribən 92%-ə qədərmi təşkil edir. Onlar heyvan darlığa çox böyük iqtisadi zərər verməklə, həm də insanlar üçün (brusellyoz, vərəm, dabaq və s.) də olduqca təhlükəlidir. Davamlılıq (rezistentlik) - orqanizmin patoloji proseslər törədən fiziki, kimyəvi və bioloji amillərin təsirinə qarşı göstərdiyi müqavimətdən ibarətdir. ■ Bu məvhum immünitetdən fərqlənməklə olduqca geniş diapozona malikdir.' Həssaslıq - orqanizmin patoloji proseslər töfədən fiziki, kimyəvi və bioloji amillərin təsirinə meyllilik göstərməsindən ibarətdir. Davamlılıq və həssaslıq hər hansı bir növə mənsub olan heyvan və quşlar üçün mütləq deyil, nisbi xarakter daşımaqla yüksək, orta və aşağı səviyyədə mövcud ola bilər.
Xəstəlik - orqanizmin normal həyat fəaliyyətinin fizioloji və biokimyəvi proseslərinin ahənginin pozulması və patoloji məcraya yönəlməsidir.
- xəstəliyin, patoloji prosesin baş verməsidir. Xəstəliklərin törədiciləri - müxtəlif yollarla (aerogen, alimentar, dermal və s.) orqanizmə daxil-ol- duqdan sonra həssas orqanizmdə parazitlik etməklə patoloji proses törədən yoluxucu agentlərdir. Həmin agentlərə patogen (patoloji proses törədən) mikroorqanizmlər, viruslar, helmint və parazitlər aiddir. Yoluxucu agentlər insan, heyvan, quş, balıq və anlarda infeksion və invazion xəstəliklər törət məklə iki əsas göstərici - patogenlik və virulenthk xassəsi ilə - səciyyələnir.
- hər hansı bir yoluxucu agentin həssas orqanizmə daxil olduqdan sonra onun xəstəlik törətmə xassəsini xarakterizə edir. Patogenlik həm də yoluxucu agent növünün irsiyyət əlamətidir. Virulentlik - həssas orqanizmlərdə yoluxucu agentlərin xəstəlik törətmə dərəcəsini xarakterizə edən göstəriei olmaqla törədicinin ayn-ayrı ştammlarında (hər bir yoluxmuş fərdin patoloji materiallarından ayrılan yoluxucu agent) bir-birindən fərqli olur.
Xəştəliklərin irsiyyət yö nümlü genetik təbiətinin öyrənilməsinin həmişə genetiklərin diqqət mərkə zində olmasmasına baxmayaraq, bu məsələ hələ də ətraflı şəhr olunmayıb. 336
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|