Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 9.2. Anadangelme (növ, irsi) immunitet.
(çiçək, qmlca, poliomielit, anaerob infeksiyalar, difteriya, göy öskürək, qara yara, vəba, quduzluq, kolibakterioz, salmonellyoz, taun, bradzot, infeksion enterotoksesiya, anaerob dezinteriya, infeksion sarılıq və s.) vaksino- profilaktikası (spesifik peyvənd vasitələri) hazırlanmış və onların qarşısı alınmışdır. Sonralar isə immunologiyada geniş tətbiq olunan və uğurlu nəticələrə zəmin yaradan daha mütərəqqi və sürətli (ekspres) üsullar- immunodiaqnostika və immunoterapiya-yaranmağa başladı. Lui Pasterin zəiflədilmiş (attenuasiya olunmuş) vaksinlər hazırlamasına istinad edərək həm digər xəstəliklərə qarşı yeni' vaksinlər, həm də süni antigenlər hazırlanmaqla, hazırda tibbidə və baytarlıq təbabətində onlardan geniş istifadə olunur. Süni antigenlərin hazırlanması ilə onların genetik daşıyıcısı olan determinantlann immunogenliyini artırmaq mümkün olmuş, xəstəlik törədən komponentlər sıradan çıxarılmış, orqanizmin immun reaksiyala rının fenotipik korreksiyası (zəif cavab verən fərdlərin reaksiyasının güclənməsi, güclü reaksiyanın isə zəifləməsi) problemi öz müsbət həllini tapmışdır. Jmmunologiya elminin qarşısında duran və öz müsbət həllini gözləyən əsas məsələlərdən biri də ekoloji amillərin, xüsusilə qlobal iqlim anomaliyalannın, teratogen, mutagen və insanın antropogen təsirlərinin və orqanizmin davamlılığının artırılma yollarının öyrənilməsidir. Həmin baş lıca prioritetlərə aşağıdakılar aiddir: - İnsan və heyvanlar arasmda müşahidə edilən yoluxucu xəstəliklərin diaqnostikası, müalicəsi və profilaktikasında tətbiq olunan bioloji preparat ların (vaksinlər, immun serumlar, antigenlər və s.) istehsal spektirinin diapozonunun daha da genişləndirilməsi; - Patogen agentlərin ətraf mühit amillərində (torpaq, su, hava) indikasiya və identifikasiya olunması üçün ekspres immunoloji üsul və testlərdən geniş istifadə edilməsi; - İnsan, heyvan və quşlann qan qruplarının, qan qrupu sistemlərinin, biokimyəvi polimorfizmin, toxuma antigenlərinin, müxtəlif növ, cins və xəttə mənsub olan fərdlərin genetik qohumluğunun öyrənilməsi. İmmunologiyanın müasir üsul və testləri vasitəsilə hazırda təbabət, baytarlıq təbabəti, patologiya, fiziologiya, biokimya, endokrinologiya, onkologiya, məhkəmə ekspertizası, enzimologiyanın ən aktual problemləri geniş və hərtərəfli surətdə öyrənilir. Orqanizmin genetik sabitliyini (homeostazı) tənzimləyən ən başlıca sistem məhz immun sistemi saydır. İmmun sistem - orqanizmi genetik cəhətdən yabançı olan, qeyri-adekvat amillərin təsirindən qoruyan kompleks immunoloji reaksiyaları həyata keçirən hüceyrə, toxuma və orqanların məcmuundan ibarət olan çox mürəkkəb bir sistemdir. Bu sistem canlı-aləmin bütün üzvlərini-makro fauna və flora növlərini patogen agentlərin təsirindən qoruyur, onların ətraf mühit amillərinin təsirinə adaptasiyasını və davamlılığım təmin edir, məhv olmuş hüceyrələri eliminasiya edir-uzaqlaşdırır, yaman keyfiyyətli şişlərə qarşı immunitet yaradır. İmmun sistem və onun mərkəzi icraçı sistemi sayılan limfositlər orqanizmin kənar antigenlərə qarşı spesifik reaksiyasını təmin edir. Bu sistem orqanizmin digər sistemləri kimi sərbəst xüsusiyyətə-sinir,
endokrin tənziminə malikdir. Hazırda alimlər immun sistemin mahiyyətini aşağıdakı kimi təsəvvür edirlər: Normal köməkçi T-hüceyrələri öz reseptorlan vasitəsilə orqanizmə parenteral yolla daxil olan kənar, yad cisimləri tanıyır. Normal fəallaşmış B- hüeeyrələri dərhal plazmatik hüceyrələr hasil edir, onlar isə antitellərin sintezinə başlayır. Beləliklə də orqanizmin immun sistemi yad cisimlərin- «düşmənin» (virus mikrob, helmint, zülallar və s.) səthində olan reseptoru tanıyır, T-və B-hüceyrələri daha da fəallaşdınr və onlan yad cisimlər üçün əks hücuma hazırlayır, nəticədə həmin cisimlər tamamilə neytrallaşır və orqanizm müdafiə olunur. İmmun sistem orqanizmin digər sistemlərindən (həzm, tənəffüs, sinir, endokrin, sidik-cinsiyyət və s.) aşağıdakı xarakterik xüsusiyyətləri ilə fərqlənir: - İmmun sistem diffuz xarakter daşıyaraq bütün orqanizmdə intişar tapmışdır; - İmmün sistemin bütün hüceyrə və komponentləri qan və limfa dövram vasitəsilə mütəmadı olaraq dövr edir; - İmmun sistem orqanizmdə mövcud olan bütün limfoid orqanları və hüceyrələrinin məcmuundan ibarətdir; - İmmun sistem genetik cəhətdən orqanizm üçün yabançı olan bütün antigenlərə, maddələrə, komponentlərə qarşı həddindən artıq, yüksək həssaslığa, spesifikliyə və seçicilik xassəsinə malikdir. - İmmun sistem-immunitetin ən aparıcı, icraedici tərkib hissəsi sayılan komponentimn-immunoqlobulinlərin sintezi prosesini həyata keçirir. İmmunoloji müdafiə reaksiyalarının məcmuundan ibarət olan immuni tetin müxtəlif növ və formaları vardır. Mənşəyinə və formalaşmasına görə immuniteti 2 əsas növə-anadangəlmə və həyatda qazanılan-təsnif edirlər. 9.2. Anadangelme (növ, irsi) immunitet. Anadangəlmə immunitet orqanizmin hər hansı bir patogen agentə, yaxud antigenə qarşı qeyri- həssaslığmdan, genetik davamlılıq qabiliyyətindən ibarət cavab reaksiyası olub, irsi xarakter daşıyır və nəsildən nəsilə ötürülür. İmmunitetin bu növü orqanizmin müdafiə sisteminin daha mürəkkəb və təkmilləşmiş forması sayılır və təkamül baxımından qədim tarixə malik olmaqla, sonralar onun komponentlərinin bazasında qazanılmış immun sistem formalaşır. A nadan gəlmə immunitetdə immun yaddaş və spesifiklik xassəsi yoxdur, bu zaman orqanizmin hüceyrələri müxtəlif antigen molekulunu deyil, yalnız yabançı molekullan qəbul edərək onlara qarşı müvafiq cavab reaksiyası verir. İmmunitetin bu növü nisbi xarakter daşıyaraq orqanizm qeyri-adekvat, əlverişsiz mühit şəraitinə düşdükdə biruzə verir. Lui Pasterin apardığı eksperiment bunu bir daha təsdiqləyir. Belə ki, toyuqlarda qarayaraya qarşı möhkəm anadangəlmə immunitet mövcud olduğuna baxmayaraq,
Bir qayda olaraq, bəzi heyvan növləri digərlərinə məxsus olan xəstəliklərin törədiciləri ilə yoluxmur. Məsələn, qaramal cinsləri qoyunların
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|