Dərslik I hiSSƏ Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 4,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
bradzot, infeksion enterotoksemiya, quzulann anaerob dezinteriya, blyutanq (göy dil) və s., qoyunlar isə qaramalın paratuberkulyozlu enterit, K u isitməsi, emfızematoz karbunkul, yaman şiş və s. xəstəliklərinə tutulmur. Quşlar isə qeyd olunan xəstəliklərin törədiciləri ilə heç zaman yoluxmur. İnsanlarda heyvanlara məxsus olan bəzi yoluxucu (pasterellyoz, bradzot, infeksion enterotoksesiya, emfızematoz karbunkul, yam an kataral isitmə və s.) xəstəliklərə qarşı çox güclü genetik davamlılıq vardır. Analoji proses heyvanlarda da mövcud olmaqla, onlar insanlara məxsuş olan
qarşı çox davamlılıq göstərir və yoluxmurlar. Anadangəlmə immunitetin amilləri insan və heyvan doğulan kimi onların orqanizmində hazır formada peyda olur və antigenə qarşı mübarizə heç bir hazırlıq görülmədən, dərhal başlayır.
fiziki və fizioloji baryerlərdən-maneələrdən, iltihab amilləri, təbii killerlərin sitotok- siki fəallığı və endositoz prosesindən ibarətdir. Lakin immunitetin bu növü qeyri-spesifik və yaddaşdan məhrum olduğuna görə patogen amillərə qarşı immun cavab reaksiyası yaranmır. Fiziki (mexaniki) baryerlər ixtisaslaş mamış müdafiə amilləri olmaqla patogen agentlər orqanizmə daxil olarkən onların orqanizmin daxili mühitinə (homeostaza) keçməsinin qarşısını alır. Məsələn, dəri örtüyü sıx epidermis hüceyrələrinə malik olduğu üçün anatomik baryer yaradaraq patogenlərin orqanizmin qan və limfa dövranına keçməsinə imkan vermir, yalnız müstəsna hal kimi çox cüzi miqdarda antigenlər maye mühitinə keçə bilir. Orqanizmin örtük sistemi olan dəri toxuması həm də tənəffüs, hərarətin tənzimlənməsi, sekretor, ifrazat, reseptorlar vasitəsilə qıcıqlan qəbul etmə və ötürmə funksiyalannı yerinə yetirməklə bərabər, həmçinin onun səthindəki tər və piy vəzilərinin ifraz etdiyi süd və yağ turşuları turş mühit yaratmaqla bakteriosid və bakteriostatik təsir göstərir, orqanizmi yoluxmadan xilas edir. Orqanizmin selikli qişaları (mədə-bağırsaq sistemində), kırpikli epitelilər (tənəffüs yollannda), göz yaşı və ağız suyu vəziləri (dilaltı, çənəaltı və qulaqdibi) də patogen mikroorqanizmlənn maye mühitinə keçməsinin qarşısının alın masında çox böyük rol oynayır. Dəri, həzm və tənəffüs sisteminin normal mikroflorası də patogen mikroorqanizmlərlə ciddi mübarizə aparır, onlann çoxalmasının qarşısını alır. Onurğasızlarda xarici skelet (mərcan polipləri, buğumayaqlılar), xitin qatı (həşəratlar), selik (həlqəvi qurdlar, bağırsaq- boşluqlar), sərtləşmiş-əhəngləşmiş çanaq (molyuskalar) fiziki baryer funksiyasını yerinə yetirərək, onları mikroorqanizmlərlə yoluxmadan qoruyur və mühafizə edici rol oynayır. Fizioloji baryerlərə (qeyri-spesifik humoral amillər) lizosim fermenti, interferonlar, komplement sistemi, mədə şirəsinin turşuluğu (p H = l,5-2,0), bədən temperaturu, transferrin, sekretor immunoqlobulinlər və s. aiddir. Onlar orqanizmin bütün toxumalarında və qanda olmaqla antimikrob təsirə malikdir, həm də immun sistemin digər amillərini fəallaşdırır.
9.3. Qazanılmış immunitet. Qazanılmış immunitet orqanizmin həyat fəaliyyəti prosesində patogen mikroorqamzmlər və müxtəlif antigenlərlə qarşılıqlı əlaqəsindən sonra yaranmaqla, başlıca olaraq limfositlərin iki əsas populyasiyalan - В və T - limfositləri tərəfindən həyata keçirilir və irsi xarakter daşımır. Həmin hüceyrələr immunoloji reaksiyalara spesifikliyə və yaddaşa malik olmaları ilə xarakterlənir. В - limfositləri humoral, T- limfositləri isə hüceyrə immunitetinin formalaşmasında iştirak edir. İmmunitetin bu növü
və
süni qazanılmış immunitetə bölünür. Tabii qazanılmış immunitetin özü də faal və
qeyri~faal növlərə ayrılır. Orqanizm hər hansı bir yoluxucu xəstəliyi keçirdikdən sonra yaranan immunitet
adlanır. Məsələn, insan, heyvan və quşlar çiçək virusu ilə yoluxub sağaldıqdan sonra onlarda ömürlük immunitet yaranır. İnsanlar qızılca, taun, su çiçəyi ilə yoluxduqdan sonra analoji hal baş verir. Fəal immunitetin gərginliyi möhkəm və davamlı olur, lakin immun cavab reaksiyası tədricən formalaşır. Qeyri-faal (transplasentar) immunitet embrional inkişaf prosesi zamanı balaətrafı pərdə (ətənə - plasenta) vasitəsilə anadan balaya ötürülür və onun formalaşmasında orqanizm bilavasitə iştirak etmir və gərginliyi qısa müddətli (6-8 ay) olur. Postembrional dövrdə ananın ağız südü (7-10 gün ərzində) vasitəsilə onun tərkibindəki immunoqlobulinlər balaya verilir və onun həyatının ilk dövrlərində orqanizmin patogen agentlərdən qorun masında müstəsna rol oynayır. K örpə uşaq və heyvanlar ağız südündən ilk 10 günlükdə məhrum olduğu təqdirdə onların orqanizmi yoluxucu agentlərlə mübarizə apara bilmir və tez-tez xəstəliklərə məruz qahr. 1. Süni qazanılmış immunitet. Yoluxucu xəstəliklərə qarşı hazırlanmış bioloji preparat olan vaksin və hiperimm un serumlar (zərdablar) orqanizmə parenteral yollarla tətbiq olunduqda yaranan immunitetdir. Onun d a faal va qeyri -
faal növləri mövcuddur. Faal süni qazamlmış immunitet- attenuasiya olunmuş, öldürülmüş, inaktivləşdirilmiş və
zəiflədilmiş peyvənd
materialmın-vaksinlərin orqanizmdə yaratdığı immunitetdən ibarətdir. Bu zaman peyvənd olunmuş orqanizmdə çox güclü immunobioloji reaksiyalar baş verir, anticisimlər sintez olunur, Th və Ts-limfositlər həddindən artıq fəallaşır. Qeyri faal süni qazanılmış immunqitet orqanizmə hazır spesifik immum serum (antitellər) inyeksiya edildikdən sonra yaranır və gərginliyi nisbətən qısa (15-20 gün) olur, immunitetin qısa müddətli olmasının başlıca səbəbi orqanizmdə həmin antitellərin müəyyən hissəsinin parçalanması və ondan xaric olunmasıdır. Bu cür immunizasiya əsasən botulizm, dovşancıq (tetanus), difteriya, quduzluq, infeksion sarılıq (leptospiroz), bradzot, infek- sion enterotoksesiya, quzuların anaerob dezinteriyası, insanın А,В hepa- titləri və s. zamanı tətbiq olunur.
yönəldiyi mikroorqanizmlərdən asılı olaraq
təsnif olunur. İmmunitetin steril və
qeyri-steril formaları da ayırd edilir. Steril im munitet zamanı patogen agentlər orqanizmdən tamamilə elıminasiya (xaric)
Yüklə 4,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|