Dərslik kənd təsərrüfatı, torpaqşünaslıq və ekologiya ixtisasları tədris olunan a
Yüklə 4,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
kəskinləşir: oksigen çatışmazlığı, baş ağrısı, zəiflik, ürək döyüntüsü, huşun itirilməsi müşahidə olunur. Methemoqlobinin miqdarının 50%-i keçməsi ölümlə nəticələnir. 2.
Nitratlar xüsusən südəmər uşaqlar üçün təhlükəlidir, belə ki, onlarda ferment əsası natamamdır və methemoqlobinin hemoqlobinə bərpa olunması zəif gedir. 3.
Nitratlar patogen (zərərli) bağırsaq mikroflorasımn inkişafına səbəb olur, bu isə insan orqanizminə zəhərli maddələr - toksinlər ayırır, nəticədə toksikasiya, yəni orqanizmin zəhərlənməsi baş verir. Nitratla zəhərlənmənin əsas əlamətləri bunlardır: •
•
ürək bulanması, qusma, qarında ağrı; •
ishal (çox vaxt qanlı), qaraciyərin böyüməsi, göz ağının saralması; •
baş ağrısı, yorğunluq, yuxuculluq, iş qabiliyyətinin azalması; •
təngnəfəslik, güclü ürək döyüntüsü (huşun itirilməsinə qədər); •
çox zəhərləndikdə ölümlə nəticələnir. 4.
Nitratlar, bir çox fermentlərin tərkibində olan, hormonları stimullaşdıran və maddələr mübadiləsinin bütün növlərinə təsir göstərən vitaminlərin miqdarını qidada azaldır. 5.
dozalarda), yodun miqdarını azaldır və qalxanvari vəzin böyüməsinə səbəb olur.
6.
Nitratların mədə-bağırsaq yollarında xərçəng şişlərinin əmələ gəlməsinə yüksək dərəcədə təsir göstərməsi müəyyən edilmişdir. 7.
Nitratlar damarların kəskin genişlənməsinə səbəb olur, nəticədə qan təzyiqi aşağı düşür. Qeyd etmək lazımdır ki, nitratların özü deyil, müəyyən şəraitdə çevrildikləri nitritlər insan orqanizminə zərər yetirir. Çilidə mədədə xərçəng xəstəliklərinin digər regionlarla müqayisədə çox olmasını, bu ölkənin torpağında təbii nitratların yüksək olması ilə. də izah edirlər. Alimlərin fikrincə, insan orqanizmində nitratlar digər nitrobirləşmə- lərə, daha çox nitroaminlsrə də çevrilir. Nitroaminlər bədxassəli şişlərin əmələ gəlməsinə səbəb olur və onkoloji xəstəliklərin 70-80%-i onunla əlaqədardır. İnsan gün ərzində 150-200 mq dozaya nisbətən asan dözür; 500 mq - yol verilən doza hesab olunur; gündə 600 mq böyük adamlar üçün toksik təsir göstərir, südəmər uşaq üçün isə hətta 10 mq nitrat güclü zəhərlənməyə səbəb ola bilər. Orqanizmə daxil olan nitratların miqdarını qiymətləndirərək, 477 C vitamininin nitratlarla 2:1 nisbətində nitrozoaminlər əmələ gəlmir. Belə nisbət bir çox tərəvəzlərə xasdır, onlar təbii yolla nitrozoamin- lərin əmələ gəlməsinin qarşısını alır. C vitamini xərçəng xəstəliyinə qarşı təsirə malikdir. Odur ki, qida rasionuna yüksək miqdarda vitaminlərlə zəngin (xüsusilə C vitamini ilə) məhsul əlavə olunmalıdır (tərəvəz və meyvələr). Hazırda dünya əhalisinin əksəriyyəti gübrələr tətbiq etməklə, becərilən kənd təsərrüfatı bitkilərindən qida^(ərzaq) kimi istifadə edir. Hazırda adambaşına ildə 23 kq-a yaxın gübrə istehsal edilir və bütün gübrələrin yarısı azot gübrələrinin payına düşür. Azot elementi bitkinin böyüməsinə stimul yaradır, onun meyvəsinin (toxumunun) keyfiyyətinə, tərkibində olan zülalın miqdarına təsir göstərir. Azotun böyük ehtiyatı atmosferdə mövcuddur. Fasiləsiz olaraq azot bu təbii «anbardan» göy-yaşıl yosunlar və paxlalı bitkilərin köklərində yaşayan xüsusi bakteriyalar tərəfindən mənimsənilir. Tərkibində azot birləşmələri olan üzvi və mineral gübrələr torpaqda nitratlara (azot turşusunun duzları) çevrilərək, su ilə birlikdə bitkiyə daxil olur. Kök sistemi, budaqlar, yarpaqlar və meyvələrdə nitratlar fer- mentlərin təsiri ilə ammoniumun ionu NHVə qədər bərpa olunur və amin turşusunun əsasına təşəkkül tapır, sonra isə zülallara çevrilir, yəni mineral azot zərərsiz üzvi azota - təbii birləşmənin komponentinə çevrilir. Gübrə həddindən artıq daxil olduqda isə bitki onu mənimsəyə bilmədiyindən nitratlar meyvələrdə toplanır və insanlar ondan istifadə edir. Nitratlar və nitritlər (azot turşusunun duzları) bir çox qida məhsullarının (o cümlədən hisə verilmiş donuz əti, vetçina, bəzi pendir və balıq çeşidləri) hazırlanmasında və konserviləşdirilməsində istifadə olunur. Nitratların mənfi təsiri haqqında ilk dəfə XX əsrin 70-ci illərində Özbəkistanda söhbətlər yarandı, burada qarpız bitkisinə həddindən artıq ammonium selitrası verildiyindən, qarpızdan kütləvi olaraq, mədə- bağırsağın zəhərlənmə hadisələri baş verdi. Dünya elmində nitrat haqqında çoxdan məlumat var idi. Hazırda nitratların insan və kənd təsərrüfatı heyvanları üçün yüksək toksikliyə malik olması hamıya məlumdur. 1. Nitratlar nitratreduktaz fermentinin təsiri ilə nitritlərə kimi bərpa olunur, bu da qanın hemoqlabini ilə qarşılıqlı əlaqəyə girərək, ondakı ikivalentli dəmiri üçvalentli dəmirə oksidləşdirir. Bunun nəticəsində
orqanizmin hüceyrə və toxumalarının normal tənəffüsü pozulur (toxuma hipoksiyası), nəticədə süd turşusu, xolestrin toplanır və zülalların miqdarı kəskin azalır. Methemoqlobinin qanda miqdarı 10%-ə çatdıqda əlamətsiz sianoz xəstəliyi müşahidə edilir, 20-50% olduqda bu xəstəlik 476 Yüklə 4,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|