93
18. Seleksiyanın vəzifələri
Alt standartlar:
1.1.1. Canlıları öyrənən elm sahələrinin (seleksiya, mikrobiologiya, biotexnologi-
ya, bionika) xüsusiyyətlərini şərh edir, təqdimatlar hazırlayır.
1.1.3. Müasir avadanlıqlardan istifadə etməklə canlıları öyrənən elm sahələrinin
nailiyyətlərinə dair məruzə və təqdimatlar hazırlayır.
Məqsəd:
•
Seleksiya elminin xüsusiyyətlərini şərh edir, təqdimatlar hazırlayır.
•
İnternet resurslarından istifadə edərək seleksiya elminin nailiyyətlərinə dair mə-
ruzə və təqdimat hazırlayır.
•
Şagirdlər motivasiya mərhələsində verilən sualları keçmiş biliklərinə əsaslanaraq
müzakirə edirlər.
Seleksiya elmi nəyi öyrənir?
Bu elmin məqsəd və vəzifələri nədən ibarətdir?
Müzakirə zamanı şagirdlərin diqqəti seleksiyanın kompleks bir elm olmasına
yönəldilir.
Tədqiqat sualları:
Biologiyanın bir sahəsi kimi, seleksiya elmi hansı xüsusiyyətlərə malikdir?
Son zamanlar bu elmin nə kimi nailiyyətləri olmuşdur?
Mövzunun nəzəri materialı ilə tanışlıq İNSERT və ya fasiləli oxu üsulu ilə aparıla
bilər.
Bu zaman diqqət yetiriləcək əsas məsələlər:
•
Cins, şort, ştamm anlayışlarının izahı;
•
İnsan tərəfindən alınmış yeni formalara (cins, şort, ştamm) mühit amillərinin təsiri;
•
Seleksiya işində müvəffəqiyyət əldə etmək üçün nəzərə alınacaq məsələlər
(N.Y.Vavilova görə).
•
Ölkəmizdə seleksiya işinə
köməklik göstərən müəssisələr
III. SELEKSİYA
Təbii seçmə
Süni seçmə
LAYİHƏ
94
Tədqiqat işinin davamlı olaraq bütün siniflə birlikdə keçirilməsini əsaslandırılması-
nı apara bilərsiniz. Bu zaman tərtib olunan cədvəl şagirdlər tərəfindən doldurulduqdan
sonra nəticə olaraq keçid əsaslandırıla bilər. Cədvəl şagirdlərin 11-ci sinif Biologiya
fənnindən əldə etdikləri biliklər əsasında doldurula bilər. Bununla siz növbəti mövzu-
nun tədrisində motivasiya yaradarkən istifadə edə bilərsiniz.
Seçmə xüsusiyyətləri
Təbii seçmə
Süni seçmə
Nə vaxt meydana çıxıb?
Necə həyata keçir?
Nəticədə nə alınır?
Nəyə xidmət edir?
Dərsin yaradıcı tətbiqetmə mərhələsində F blokundakı 2 və 3-cü tapşırıqlar icra
oluna bilər.
F blokundakı 1-ci tapşırıq ev tapşırığı kimi istifadə üçün nəzərdə tutulub.
https://www.youtube.com/watch?v=dTdMQZObGUg
Qiymətləndirmə meyarları:
•
şərhetmə
•
məruzə və təqdimatın
hazırlanması
I səviyyə
II səviyyə
III səviyyə
IV səviyyə
Seleksiya elminin
xüsusiyyətlərini çətin-
liklə şərh edir.
Seleksiya elminin
xüsusiyyətlərini
şərh
edərkən səhv-
lərə yol verir.
Seleksiya elminin
xüsusiyyətlərini
müəllimin köməyilə
şərh edir.
Seleksiya elminin
xüsusiyyətlərini
nümunələrlə şərh
edir.
Məruzə və təqdimatla-
rı sistemsizdir.
Məruzə və təqdi-
matda
əsas nailiy-
yətlər əks olunma-
yıb.
Dəqiq
mənbələrə
istinad olunsa da
təqdimatın hazır-
lanmasında məntiqi
ardıcıllıq gözlən-
məyib.
Təqdimat
sistemli,
dəqiq elmi mən-
bələrə
istinadən
hazırlanıb.
LAYİHƏ
95
19. Süni seçmə
Alt standart:
1.1.3. Müasir avadanlıqlardan istifadə etməklə canlıları öyrənən elm sahələrinin
nailiyyətlərinə dair məruzə və təqdimatlar hazırlayır.
Məqsəd:
•
Seleksiya elminin nailiyyəti kimi, süni seçmə haqqında məruzə və təqdimat hazırlayır.
Şagirdlərin əvvəlki illərdən mövcud olan biliklərinə əsaslanaraq motivasiya mər-
hələsində verilən sualların müzakirəsi aparıla bilər. Bu zaman siz “Seleksiyanın və-
zifələri” mövzusunda təqdim etdiyiniz süni və təbii seçmənin müqayisəsi cədvəlinə də
istinad edə bilərsiniz.
Fəaliyyət bölməsində verilən tapşırıq bitki və heyvan seleksiyasında olan bəzi
məqamların şagirdlərin nəzərinə çatdırılmasına xidmət edir. Siz bu zaman paylama ma-
terialından da istifadə edə bilərsiniz.
•
Heyvan seleksiyası
•
Bitki seleksiyası
Mətnin müzakirəsi müəllimin münasib bildiyi üsulla tədqiqat aparılarkən həyata
keçirilə bilər.
Nəzəri materialın müzakirəsi zamanı diqqət yetirilməli olan əsas məsələlər:
•
Süni seçmənin məqsədi
•
Süni
seçmənin nəticəsi
•
Süni seçmənin formaları
•
Süni seçmənin mərhələləri
Nəticə və ümumiləşdirmə zamanı F blokundakı 2-ci tapşırıqdan da istifadə edə
bilərsiniz.
3-cü tapşırıqdan ev tapşırığı kimi istifadə etməyiniz tövsiyə olunur.
http://tekamulaz.blogspot.com/2013/10/suni-secm.html#.Wf1Qmvm0PDc
Qiymətləndirmə meyarları:
•
məruzə və məlumatların hazırlanması
I səviyyə
II səviyyə
III səviyyə
IV səviyyə
Məruzə və təqdimat
sistemsizdir.
Məruzə və təqdimat-
da əsas nailiyyətlər
əks olunmayıb.
Dəqiq mənbələrə
is tinad olunsa da,
təqdimatın hazır-
lanmasında məntiqi
ardıcıllıq gözlənil-
məyib.
Sistemli, dəqiq elmi
mənbələrə istinadən
təqdimat hazırlanıb.
LAYİHƏ
96
20. Mədəni bitkilərin mənşə mərkəzləri
Alt standartlar:
1.1.1. Canlıları öyrənən elm sahələrini (seleksiya, biotexnologiya, mikrobiologiya,
bionika) xüsusiyyətlərini şərh edir, təqdimatlar hazırlayır.
1.1.3. Müasir avadanlıqlardan istifadə etməklə canlıları öyrənən elm sahələrinin
nailiyyətlərinə dair məruzə və təqdimatlar hazırlayır.
Məqsəd:
•
Mədəni bitkilərin mənşə mərkəzlərinin qruplaşdırılmasını mədəni seleksiya elmi-
nin nailiyyəti kimi şərh edir.
•
İrsi dəyişkənlikdə homoloji sıralar qanununu seleksiya elminin nailiyyəti kimi
əsaslandırır və təqdimat hazırlayır.
A blokundakı sualın müzakirəsi zamanı şagirdlər Biologiya və Coğrafiya fənlərin-
dən əldə etdikləri keçmiş biliklərinə istinad edirlər. Fərziyyələr söylənilir və nəticədə
tədqiqat sualı formalaşır.
Mədəni bitkilərin mənşə mərkəzləri üzrə qruplaşdırılması seleksiya elminin inkişa-
fına nə kimi təkan verdi?
F blokundakı tapşırığın icrası zamanı dünyanın fiziki xəritəsindən istifadə edilir.
C blokundakı nəzəri materialın müzakirəsi zamanı aşağıdakı məsələlərə xüsusi diqqət
yetirilməlidir:
•
Mədəni bitkilərin müxtəliflik mərkəzləri;
•
Bu mərkəzlərin əraziləri;
•
Ərazilərdə qruplaşdırılmış
bitkilər;
•
Mərkəzlərin qruplaşdırılmasında Vavilovun rolu;
•
İrsi dəyişkənlikdə homoloji sıralar qanunu;
•
Qanun hansı canlılara aid edilməlidir.
Nəticə və ümumiləşdirmə mərhələsində dərslikdəki cədvəlin doldurulması təklif olu-
na bilər.
İrsi dəyişkənlikdə homoloji sıralar qanununa dair ümumiləşdirmə apararkən Vavi-
lov tərəfindən taxıllar fəsiləsində müəyyən edilən bu qanunauyğunluğa aid cədvəli də
nümayiş etdirə bilərsiniz.
Mərkəzlər
Əhatə etdiyi ərazilər
Bitkilər
LAYİHƏ