Dərslik layiHƏ 4 Mündəricat I. Həyatın yaranması

45
Bakteriologiya, mikologiya, parazitologiya
*
 və virusologiya ayrı-ayrı mikro-
orqanizmlərin  xüsusiyyətlərini  öyrənir.  Bu  elm  sahələri  mikrobiologiyanın 
müxtəlif qollarıdır. 
► 
Görəsən, mikrobiologiyanın daha hansı şöbələri var? 
► 
Mikrobiologiyanın şöbələrinin ayrılması zərurəti nədən irəli gəlir?
Araşdırma aparın. Mikrobiologiya elminin sahələri haqqında təqdimat hazırlayın. 
Mikroorqanizmlərin quruluşunun, funksiyalarının, fəaliyyət sahələrinin müxtə-
lifliyi mikrobiologiyanın müxtəlif şöbələrə ayrılmasına səbəb olmuşdur. 
 
10. Mikrobiologiya, onun şöbələri
Mikrobiologiya
Ümu mi və ya tə məl mik ro bi olo-
gi ya  mik ro or qa nizm lə rin  for ma 
və  qu ru lu şu nu,  mad də lər mü ba-
di lə si ni,  qi da lan ma,  tə nəf füs  və 
ço xal ma  xü su siy yət lə ri ni,  ir siy-
yət, də yiş kən lik və eko lo gi ya sı-
nı öy rə nir. 
Xüsusi  mikrobiologiya  ayrı-ayrı 
mikroorqanizmlərin  xüsusiyyət-
lərini  öyrənir  və  müxtəlif  şö-
bələrə bölünür.
Tib bi mik ro bi olo gi ya in san-
da xəs tə liktö rə dən mik ro or-
qa nizmlə rin xü su siy yət lə ri-
ni və bu xəs tə lik lər za ma nı 
or qa nizm də baş ve rən də yi-
şik lik lə ri öy rə nir.  
Baytarlıq  mikrobiologi-
yası heyvanlarda xəstəlik-
törədən  mikroorqanizm lər 
və  onların  məhv edilmə 
üsullarını öyrənir.
Aq ro mik ro bi olo gi ya  tor pa-
ğın  mik rofl o ra sı nı,  mün-
bit li yin də  və  bit ki lə rin  qi-
da lan ma sın da  mik ro or qa-
nizm lə rin ro lu nu öy rə nir.
Sənaye  mikrobiologiyası 
bəzi  maddələrin  –  anti-
biotik,  ferment,  vitamin, 
spirt, qida məhsullarının is-
tehsalında  istifadə  edilən 
mikroorqanizmləri öyrənir.
Sa ni tar  mik ro bi o-
lo gi ya  yo lu xu cu 
xəs tə lik tö rə di ci lə-
ri n  aş kar  edil mə-
sini  və  bu  xəs tə-
lik lə rin  qar şı sı nın 
alın ma sı nı öy rə nir. 
F
M
  LAYİHƏ

---

46
1.  Qruplara bölünərək mikrobiologiyanın şöbələrinin hər birinin nailiyyətlərinə 
dair təqdimat hazırlayın. 
2.  Sual işarələrinin yerinə müvafiq elm sahələrini və bu sahələrin tədqiqat ob-
yektlərinin hərəsinə aid bir nümunə yazaraq sxemi tamamlayın və genişlən-
dirin. 
Sənaye mikrobiologiyası biotexnologiya ilə sıx əlaqədardır. O, bioloji mad-
dələri yaradan mikroorqanizmləri öyrənir. Biotexnologiya isə mikroorqanizmlə-
rin həyat fəaliyyətinin sənaye istehsalı üçün istifadəsini öyrəndiyindən bu əlaqə 
təbiidir. 
Mikrobiologiya elmi əsasında immunologiya elmi də yaranmışdır. 
İmmunologiya
*
 orqanizmin daxili mühit sabitliyini qoruyan immun sistemin 
struktur və funksiyalarını öyrənən elmdir. İmmun sistemi orqanizmə daxil olmuş 
yad cisimləri, o cümlədən mikroorqanizmləri məhv edir və orqanizmdən kənar-
laşdırır. 
M
İ
K
R
O
B
İ
O
L
O
G
İ
Y
A
?
?
Vərəm xəstəliyinin 
xüsusiyyətləri 
Qaramalda taun törə-
diciləri və ona qarşı 
profilaktik tədbirlər
Dezinfeksiya və 
sterilizasiya
Bakteriyaların quru-
luşu və çoxalması
Spirtə qıcqırmanın 
mexanizmi
Üzvi gübrələrin tor-
pağa payızda verilmə 
səbəbi
Bakteriofaqın hücey-
rəyə daxilolma 
mexanizmi
Daxili mühitin sabit-
liyinin qorunması
Üzvi maddələrin 
minerallaşmasında 
bakteriyaların rolu
Malyariya xəstəliyi 
və ona qarşı profilak-
tik tədbirlər
?
?
?
?
?
?
?
?
T
  LAYİHƏ

---

47
Müxtəlif  ekoloji  sistemlərdə  mikroorqanizmlərin  yaşamaq  və  çoxalmaq  qabi-
liyyətləri  fərqlidir.  Mikroorqanizmlərin  ətraf  mühitdə  yayılması  onların  bioloji 
xüsusiyyətləri ilə əlaqədardır. 
►
  
Ətraf mühitdə mikroorqanizmlərin aşkar edilməsi hansı elmin tədqiqat ob-
yektidir? 
►
 
Fərqli ekoloji sistemlərdə hansı mikroorqanizmlər fəaliyyət göstərir? 
►
 
Mikroorqanizmlərin digər canlıların həyatında nə kimi rolu var?
1. Səhra 
2. Çəmənlik 
3. Bataqlıq 
4. Meşə
Ve ril miş eko sis tem lər də möv cud mik ro or qa nizm lərin qrup laş ma ya tə si  ri ni əsas-
lan dı rın.
Təbiətdə  ya yı lan  mik ro or qa nizm lə rin  ək sə riy yə ti  sap rofit   olsa  da,  tə bi ət də 
xəs tə liktö rə dən mik ro or qa nizm lə rin də bir çox növ lə ri nə rast gə li nir. Yaşadıqları 
mü hit bu mik ro or qa nizm lər üçün sığınacaq ro lu nu oy na yır. Bu da bir çox yo lu-
xu cu xəs tə lik lə rin baş ver mə si nə sə bəb olur. 
Ət raf mü hit də mik ro or qa nizm lə rin aş kar edil mə si və on la ra qar şı mü ba ri zə 
apa rıl ma sı  sa ni tar  mik ro bi olo gi ya nın  təd qi qat  ob yek ti dir.  Bu  elm  sa hə si  ət raf 
mü hi tin mik ro or qa nizm lər lə çirk lən mə si ni do la yı yol la – mik ro or qa nizm lə ri aş-
kar et mək lə qiy mət lən di rir. Bu mik ro or qa nizm lər, əsasən, in san və hey van or qa-
nizm lə rin də ya şa yır. Ət raf mü hi tə xaric olu nduqda isə ço xal mır lar. On la rın miq-
da rı na  əsa sən  müxtəlif  ob yekt lə rin  sa ni tar  və ziy yə ti  haq qın da  nə ti cə  çı xar maq 
olar.
 
11. Mikroorqanizmlər və ətraf mühit. 
Torpağın mikroflorası
F
1
2
3
4
M
  LAYİHƏ

---