1
17
• I fəsil •
Müxtəlif mühitlərdə elektrik cərəyanı
•
İngilis alimi
Maykl Faradey elektroliz zamanı elektrodlar üzərində ayrılan mad-
dənin kütləsinin hansı fiziki kəmiyyətlərdən asılı olduğunu müəyyənləşdirir.
Elekt-
roliz qanunu adlanan bu asılılıq belə ifadə olunur:
Elektroliz zamanı elektrodlar üzәrindә ayrılan maddәnin kütlәsi elektrolitdәn
keçәn elektrik yükünün miqdarı ilә düz mütәnasibdir.
·
və ya
.
Burada
m
–
elektrod üzərində ayrılan maddənin kütləsi,
q – elektrolitdən keçən
elektrik yükünün miqdarı,
k – mütənasiblik əmsalı olub, maddənin elektrokimyəvi
ekvivalentidir. Elektrokimyəvi ekvivalentin BS-də vahidi:
1
.
Maddәnin elektrokimyәvi ekvivalenti әdәdi qiymәtcә elektrolitdәn 1Kl yük
keçәrkәn elektrod üzәrindә ayrılan maddәnin kütlәsinә bәrabәrdir. Elektrokimyәvi
ekvivalenti müxtәlif maddәlәr üçün müxtәlif qiymәtә malikdir (cәdvәl 1.1).
Cәdvәl 1.1. Bəzi maddələrin
elektrokimyəvi ekvivalenti
Maddə
Valentliyi
Elektrokimyəvi ekvivalent
k,
Civə
1
2,0736
Gümüş
1
1,1179
Qurğuşun
2
1,0736
Brom
1
0,8282
Qızıl
3
0,6812
Mis
1
0,6588
Mis
2
0,3294
Qalay
2
0,6150
Platinium
4
0,5058
Xlor
1
0,3674
Sink
2
0,3388
Nikel
2
0,3041
Nikel
3
0,2027
Natrium
1
0,2383
Dəmir
3
0,1929
OH qrupu
1
0,1763
Kükürd
2
0,1661
Alüminium
3
0,0932
Oksigen
2
0,0829
Hidrogen
1
0,01045
LAYİHƏ
18
1. Elektrolitik dissosiasiyanın mexanizmi nədən ibarətdir?
2. Elektrolit nədir və onun elektrik keçiriciliyi metalların elektrik keçiriciliyindən nə ilə fərqlənir?
3. Elektroliz prosesini izah edin.
4. Elektroliz qanunu necə ifadə olunur?
Elektron resurslarından istifadə edərək “Elektrolizin praktik tətbiqləri” adlı elektron
təqdimat hazırlayın.
Elektron resurs nümunələri:
1. infourok.ru/elektroliz_ucun_faradey_qanunlari-
2. anl.az/el/p/pp_teeo.pdf
3. www.muallim.edu.az/arxiv/2011/.../melumat.pd.
4. library.atgti.az/categories/chemistry/Umumi_kimya.pdf
Yaradıcı tәtbiqetmә
Ayrılan xromun kütləsini təyin edin.
Məsələ.
Polad lövhənin səthinin xrom təbəqəsi ilə örtülmə prosesi (xromlama
prosesi) elektroliz vannasında cərəyan şiddətinin I = 2A qiymətində həyata ke-
çirilmişdir. Polad lövhə üzərində t = 3 saat müddətində ayrılan xrom
təbəqəsinin
kütləsini təyin edin (
18 · 10
).
Araşdırma
2
•
Cümlələri iş vərəqinə köçürün və onları tamamlayın.
1. Elektrolit – ...
2. Elektrolitik dissosiasiya –...
3. Elektrolitdə elektrik cərəyanı – ...
4. Elektroliz –...
5. Elektroliz qanunu – ...
Nә öyrәndiniz
Öyrәndiklәrinizi yoxlayın
Layihә
LAYİHƏ
20
Elektroliz hadisəsinin araşdırılması.
Təchizat:
sabit cərəyan mənbəyi, elek-
trolitik vanna, mis-sulfatın
suda
məhlulu, elektrodlar, saniyəölçən, amper-
metr, reostat, açar, tərəzi, çəki daşları,
kağız salfet, birləşdirici naqillər (
a
).
İşin gedişi:
1. Tərəzidə katodun
kütləsini ölçün.
2. Şəkildə təsvir edilən sxemi iş vərəqinə çə-
kin və bu sxemə əsasən elektrik dövrəsini
yığın (
b
).
3. Elektrodları məhlul olan vannaya daxil edin,
açarı qapayın və eyni anda saniyəölçəni
işə salın. Dövrədə cərəyan şiddətini
2 A -
də saxlayın.
4.
8 dəq sonra dövrəni açın, katodu salfet ilə
qurulayın və onun tərəzi vasitəsilə
kütl-
əsini ölçün.
5. Təcrübəni daha iki dəfə təkrarlayın: hər
8
dəq-dən bir kütləsini təyin etdiyiniz katodu
dövrənin mənfi qütbünə birləşdirin.
6.
8 dəq, 16 dəq və 24 dəq zaman fasilələrin-
də katodda ayrılan misin kütləsini
ifadəsinə əsasən hesabla-
yın.
7.
düsturuna əsasən uyğun zaman fa-
silələrində elektrolitdən keçən yükün miq-
darını hesablayın.
Cədvəl 1.2.
Təc.
sayı
Katodun
kütləsi
Katod
üzərində
ayrılan misin kütləsi
Zaman
Cərəyan
şiddəti
Elektrik
yükü
,
,
,
t , (dәq)
t , (san)
I , (A)
q, (Kl)
1
8
2
16
3
24
Nəticəni müzakirə edin:
Elektrod üzərində ayrılan misin kütləsi elektrolitdən keçən yükün miqdarından necə asılıdır?
Asılılığı qrafik təsvir edin.
Praktik iş
1
(b)
Diqqət!
a) unutmayın ki,
kütləsini təyin etdiyiniz
elektrod katoddur və o, cərəyan mən-
bəyinin
mənfi qütbünə birləşdirilir;
b) təcrübə zamanı dövrədəki cərəyan
şiddəti
reostat vasitəsilə sabit
saxlanılır;
c) cədvəl-1.2.-i iş vərəqinə köçürün və
ölçmələrin nəticələrini orada qeyd edin.
(a)
LAYİHƏ