İstehsal amilləri nəzəriyyəsi və amillər üzrə gəlirlərin formalaşması
Kapital puldur.
S.Fişer, D.Beqq, R.Dornbuş, B.Mints,
M.Şvarts, C.Robinson Kİmi iqtisadçılar israr edirlər
K
İ,
Kapital «pul
məbləği» və «qiymətli Kağızlar», həmçinin «maliyyə Kapitalı »dır.
Kapital insanın
əmtəə və xidmətlər istehsalında istifadə olunan
biliyi və təcrübəsi, onun enerjisidir.
«İnsan Kapital »a gəlirlərin
mənbəyi Kİmi baxılır. İnsanın təhsilinə çəKİlən xərclər «insan Kapital
»a investisiyadır. Bu isə gələcəK gəlirin Kəmiyyətini müəyyən edir.
Buraya sağlamlığın saxlanması, ixtisasın yÜKSəl- dilməsi və s. xərclər
də aiddir. Belə nöqteyi-nəzərə C.BeKKer, F.Maxlup və başqaları
tərəfdar çıxırlar.
Kapital - vaxtdır.
Vaxt, gəlir yaradan sərbəst amildir.
Deməli, qısa yeKun vursaq, onda belə qeyd etməK olar:
İstehsal vasitələri
KAPİTAL = İşçi qüvvəsi Pul
İndi marKSİst Kapital Konsepsiyasını nəzərdən KeçirəK.
K.MarKsın fİKrincə Kapital mürəKKəb anlayışdır. Zahirən o
KonKret formalarda, yə'ni istehsal vasitələri (sabit Kapital), pul (pul
Kapital), işçi qüvvəsi (dəyişən Kapital) və əmtəə Kapital
ŞƏK
-
lində
özünü göstərir. laKİn bunİar öz-özlüyündə Kapital deyil, istehsal
münasibətlərini göstərir. Ona görə Kapitalın bir neçə tə'rifi vardır:
1.
«Kapital muzdlu fəhlənin əməyilə yaradılan, öz-özünə artan
dəyərdir».
2.
«Kapital
bir hərəKətdir, dövran prosesidir Kİ, bu, müxtəlif
mərhələlərdən Keçir və bunun özündə dövran prosesinin üç müxtəlif
forması vardır. Bu, Kapitalın pul formasından əmtəə, sonra istehsal,
yenidən əmtəə və yenə pul forması alması Kİmi dəyər formalarının
dəyişməsidir. Pul əmtəə forması almasa. Kapital ola bilməz ».
3.
Kapital əşya deyil, müəyyən ictimai münasibətdir
Kİ,
əşyada təmsil olunması ona spesifİK ictimai xaraKter verir.
Həmin Konsepsiyaların müqayisəsindən görünür
Kİ,
Kapitalın tam
mahiyyətini yalnız MarKsda tapırıq. Belə
Kİ,
MarKsa görə Kapital
müxtəlif formalar, o cümlədən adamların ictimai münasibətləri
forması KƏsb edən hərəKətdir. Bu gün üçün bu, öz məzmununa görə
ən tutumlu və daha tam Konsepsiyadır.
ƏməK ne'mətlərin hazırlanmasına və xidmətlər göstərilməsinə
yönəldilən əqli və fizİKİ fəaliyyətdir. Bu amil cəmiyyətdə adamla-
288
İstehsal amilləri, onların mahiyyəti və funKsiyaları
rın bilavasitə istehsal prosesində çalışan hissəsidir. Bu hissə bə’- zən
«İqtisadi-fəal-əhali» termini şəKİində işlədilir Kİ, bu da yalnız istehsalla məşğul
olan əməK qabiliyyətliləri əhatə edir. Onların fəaliyyəti nəticəsində həm iş
qüvvəsinin, həm də Kapitalın isteh- laKi prosesi baş verir; məqsədə - istehsalın
nəticələrinə nail olunur. Burada insan Kapital öz funKsiyasını göstərir.
Cəmiyyətdə təhsil, peşə tə'limi, istehsal vərdişi, bacarıq, təcrübə və sağlamlıq ilə
şərtlənən şəxsi qabiliyyətlərin məcmusu insan Kapitalı əmələ gətirir. İnsanın
əməyi nə qədər ixtisaslıdırsa, onun Kapitalı və ona müvafiq olaraq əldə etdiyi
gəlir də, yə'ni əməK haqqı bir 0 qədər yÜKSƏK olur. İndİKİ vaxtda insan
Kapitala investisiya qoyuluşu çox faydalıdır və nəinKİ öz xərcini çıxarır, həm də
yÜKSƏK səmərə verir.
SahibKarlıq fəaliyyəti
də istehsal amilləri sırasına daxildir. Qərb
ənənəsində sahibKarlıq nüfuzu o qədər yÜKsəKdir
K
İ ,
onun fəaliyyətinə
müstəsna amil Kİmi baxılır. Bütün dünyada getdİKCə daha böyÜK əhəmiyyət
Kəsb edən sahibKarlıq fəaliyyəti istehsalın təşKİlində xüsusi qabiliyyət, bazar
KonyuKturasında düzgün istiqamət bacarığı, fərasət və ağıllı risK tələb edir.
SahibKarın başlıca sosial funKSİyası gəlirli istehsalın təşKİlinə nail olmaqdır.
Bunun üçün sahibKarın özü Kİmi heç Kİm səmərəli axtarışlar aparmaq
marağında ola bilməz.
SahibKarlıq qabiliyyəti
insan Kapitalının xüsusi növüdür.
Bu
özünü
ne'mət və xidmətlər yaratmaq məqsədilə bütün yerdə qalan istehsal amillərinin
əlaqələndirilməsi və Kombinələşdirilməsi sa- həsindəKİ fəaliyyətdə göstərir.
Bu
insan resursunun fərqli spesifİKa- sı istehsal prosesində Kommersiya əsasında
yeni məhsul növləri istehsalını, texnologiyanı, müəyyən risK dərəcəsində
biznesin təş- Kİli formalarını tətbiq etməK və zərərçəKmə imKanlarını anlamaq
bacarığı və istəyindən ibarətdir. SahibKarlıq fəaliyyəti öz miqyasına və nəticəsinə
görə yÜKSƏK ixtisaslı əməK məsrəflərinə bərabər tutulur.
İstehsal prosesindəKİ fuuKsiyasına
görə
istehsal amilləri fərqləndirilir.
Belə
isə onların təsnifatına yanaşma fərqləri nədədir?
Birincisi,
marKsizm ondan başlayır
K
İ, istehsal amilləri iqtisadi Kateqoriya
Kİmi istehsalın sosial istiqamətini müəyyən edir. İstehsal prosesinin başlanğıcı
əsasında cəmiyyətin sinfi tərKİbi və «ədalət» uğrunda siniflər mübarizəsinin
labüdlüyü yaranır. Mar- jinalistlər isə ümumi amillərə texnİKİ-iqtisadi ünsürlər
Kİmi baxır Kİ, bunlarsız istehsal prosesi ağlasığmazdır.
İKİncisi,
marjinalistlər Kapital dedİKdə, əməK vasitələri və
əşyalarını başa düşürlər, təbii şərait isə ayrıca fonda daxil edilir.
289
