Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

SahibKarlıq fəaliyyəti 

jaların, sahibıcarların hazırlanması və ixtisasartırma məıctəblə- rinin və 

s.)  formalaşması  və  onların  səmərəli  fəaliyyəti  üçün  zəruri  şəraitin 

təmin edilməsi və s. 

§3. SahibKarlıq fəaliyyətiniıı məqsədləri 

və formaları 

Müasir  bazar  iqtisadiyyatının  təcrübəsi  SahibKarlıq  fəaliyyəti 

qarşısında bir neçə məqsəd dayandığını göstərir. İqtisadiyyatın iıiKİşaf 

mərhələsindən,  səviyyəsindən  və  həcmindən  asılı  olmayaraq  bu 

fəaliyyət  ciarşısında  duran  başlıca  iqtisadi  vəzifə,  strateji  məqsəd, 

həmçinin  onun  əsas  hərəKətverici  amili  mənfəət  əldə  edilməsidir.  Bu 

da təbiidir, çünKİ hər bir iqtisadi subyeKt öz iqtisadi fəaliyyətində hər 

şeydən  əvvəl  öz  şəxsi  mənafeyindən,  marağından  çıxış  edir.  İqtisadi 

fəaliyyət  nəticəsində  mənfəət  əldə  edilməsinə  göstərilən  cəhd,  hər 

şeydən əvvəl, sahibKarın özünə müəyyən rifah halının tə'min edilməsi 

zərurətindən  doğur,  laKİn  iş  bununla  bitmir.  SahibKarlıq  fəaliyyəti 

nəticəsində əldə edilmiş mənfəət az və ya çox ola bilər. Bununla belə 

onun  həm  aşağı,  həm  də  yuxarı  səviyyəsinin  öz  tə'yinatı,  öz  rolu  və 

əhəmiyyəti  vardır.  İqtisadi  fəaliyyətin  formasından  və  ya  həcmindən 

asılı olmayaraq mənfəətin aşağı səviyyəsi biznes üçün qoruyucu amil 

rolunu  oynayır,  yə’ni  sahibı-cara  öz  əldə  edilmiş  mövqeyini  qoruyub 

saxlamağa,  öz  fəaliyyətinin  mövcud  səviyyəsini  təmin  etməyə. 

Kapitalın  tə-  Krar  istehsalını  həyata  Keçirməyə  şərait  yaradır. 

Mənfəətin yÜKsəK səviyyəsi isə sahibı-carlıq fəaliyyəti dairəsini daha 

da  genişləndirməyə,  Kapitalını  itirmədən  və  müflisləşmədən 

qorxmayaraq  risK  etməyə,  mürəKKəb  bazar  Konyuıcturası  şəraitində 

rəqiblər ilə müvəffəqiyyətlə rəqabət aparmağa, biznes sahəsində daha 

da  möliKəmlənməyə,  məhsulun  istehsalı  və  satışı  üzrə  malİK  olduğu 

payını  daha  da  artırmağa,  son  nəticədə  isə  əvvəİKİndən  daha  artıq 

səviyyədə  mənfəət  götürməyə  xidmət  edir.  Bununla  belə  hər  bir 

dövrdə  iqtisadi  fəaliyyət  qarşısında  duran  problemlərdən  asılı  olaraq 

ümumiyyətlə,  mənfəət  əldə  edib-edilməməsi  və  yaxud  onun  aşağı, 

yoxsa  yuxarı  səviyyəsinin  əldə  edilməsi  vəzifəsi  arxa  və  ya  ön  plana 

çəKİlə bilər. DedİKİərimizi izah edəıc: 

1.

 

Məlumdur 

K

İ,

 

SahibKarlıq  fəaliyyəti  qarşısında  duran  əsas 

problemlərdən  biri  satışın  və  ya  göstərilən  xidmətin  həcminin 

artırılmasıdır.  LaKİn  bir  sıra  hallarda  bu  vəzifənin  yerinə  yetirilməsi 

mənfəətin  artırılması  vəzifəsi  ilə  ziddiyyət  təşKİl  edə  bilər.  İş 

burasındadır Kİ, satışı artırmaq probleminin ən'ənəvi həlli yollarından 

biri  məhsulun  qiymətinin  aşağı  salınmasıdır 

K

İ,

 

bu  da  son  nəticədə 

mənfəətin həcmini azaldır. 

282 

---

SahibKarlıq fəaliyyətinin məqsədləri və formaları 

2.

 

Məhsulun  Keyfiyyətinin  yÜKSƏldilməsi,  qablaşdırılması,  xarici 

görünüşünün  yaxşılaşdırılması,  reKİam  edilməsi  və  s.  məhsulla  bağlı 

xərcləri  və  deməli,  onun  qiymətini  də  yÜKSƏİdir.  Bununla  belə, 

sahibKar  həmin  məhsula  olan  tələbi  formalaşdırmaq  üçün  müəyyən 

müddət ərzində onu lazım olandan ucuz qiymətə sata və belə- lİKİə də 

bilərəKdən  öz  mənfəətinin  həcmini  aşağı  sala  bilər.  Bundan  əlavə, 

qiymətin  aşağı  salınması  hesabına  mənfəətin  bir  hissəsindən 

müvəqqəti  də  olsa  imtina  edilməsi  sahibKarlıq  fəaliyyətinin  rəqabət 

qabiliyyətinin yÜKSəldilməsi, xarici bazarlarda möhKəmlənməK üçün 

dempinq  siyasətinin  həyata  Keçirilməsi  və  s.  zərurətindən  də  doğa 

bilər. Digər bir halda, müəssisə üçün yÜK- səK mənfəət gətirən, laKİn 

eyni  zamanda  məhdud  satış  bazarına  malİK  olan  məhsulla,  yÜKSƏK 

tələblə xaraKterizə edilib müəssisə üçün az mənfəətli olan məhsuldan 

hansının  istehsalına  üstünlÜK  verilməsi  zərurəti  də  sahibKarlıq 

fəaliyyəti  qarşısında  dayanan  cari  və  ya  perspeKtiv  məqsədlərlə 

müəyyən  edilir.  Göründüyü  Kİmi,  mənfəət  əldə  etməK  və  tez  bir 

zamanda  şəxsi  sərvətini  artırmaq  istəyi  heç  də  bütün  hallarda 

sahibKarlıq fəaliyyətinin yeganə məqsədi Kİmi qəbul edilmir. 

Bazar  iqtisadiyyatı  şəraitində  sahibKarlıq  fəaliyyətinin  bir  sıra 

formaları  vardır.  Bu  formalar  müxtəlif  me'yarlar  baxımından 

fərqlənirlər  Kİ,  onlardan  da  ən  əsasları  müİKİyyət  və  iqtisadi 

fəaliyyətin  həcmi  me'yarlarıdır.  Belə  Kİ,  müİKİyyət  meyarına  əsasən 

sahibKarlıq  fəaliyyəti  fərdi  (xüsusi),  KolleKtiv  və  dövlət  sahibKarlığı, 

iqtisadi  fəaliyyətin  həcminə  görə  isə 

-

  K

İ

Ç

İ

K

,

 

orta  və  iri  sahibKarlıq 

formalarında mövcud olur. Fərqləndirmə me'yarından asılı olmayaraq 

sahibKarlığın  bütün  formalarının  təşKİlati  -  iqtisadi  forması  Kİmi 

müəssisələr  çıxış  edirlər.  Bu  baxımdan,  məsələn,  fərdi  (xüsusi) 

sahibKarlığın  təşKİlati  -  iqtisadi  forması  xüsusi  müəssisələr,  iri 

sahibKarlığınKi  isə  iri  müəssisələrdir  (bu  barədə  başqa  bir  fəsildə 

ətraflı mə'lumat verilir). 

SahibKarlığın  bütün  formaları  sıx  qarşılıqlı  əlaqədardırlar  və 

bir-birilərini  tamamlayırlar.  Məsələn,  adətən  fərdi  (xüsusi)  sa- 

hibKarlıq 

K

İ

Ç

İ

K  VƏ 

orta  sahiblİK  formasında,  iri  sahibKarlıq  isə 

KolleKtiv  və  ya  dövlət  müİKİyyəti  bazasında  həyata  Keçirilir.  Sa- 

hibKarlığın  çoxsaylı  formalarının  qarşılıqlı  fəaliyyəti  son  nəticədə 

bazar sisteminin yÜKSƏK sosial - iqtisadi səmərəsini şərtləndirən əsas 

səbəblərdəndir. 

§4. Müasir dövrdə Azərbaycanda sahibKarlıq 

fəaliyyətinin xüsusiyyətləri 

Yeni iqtisadi sistemə, sosial yönümlü bazar iqtisadiyyatına Keçidlə 

əlaqədar olaraq Azərbaycanda həyata Keçirilən iqtisadi isla 

283 

---