Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Qiymətin funKSİyaları və qiymətəmələgəlmənin prinsipləri
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qiymətin funKSİyaları və qiymətəmələgəlmənin prinsipləri
- §3. Qiymətin növləri
Qiymətin funKSİyaları və qiymətəmələgəlmənin prinsipləri dəqiq müəyyən etməK zəruridir. Buna misal olaraq qiymətlərin, prinsipcə yeni mütərəqqi məhsulların mənimsənilməsinə, onun Keyfiyyətinin yÜKSəldilməsinə istiqamətləndirilməsini göstərməK olar. Bu məhsula bilavasitə onun buraxılışından sonra və onun istehsalının genişləndirilməsinə qədər maKsimum (inhisar) mənfəəti tə’min edən qiymətlər qoyulur. FasiləsizlİK prinsipi qiymətəmələgəlmə prosesinin dinamİKİiyi ilə müəyyən edilir. Bu, onunla ifadə olunur Kİ, məhsul xammaldan hazır məhsula Kİmi öz hərəKətində bir neçə mərhələdən Keçir. Əmtəə hərəKətinin hər bir mərhələsi üçün ayrıca qiymət qoyulur. Bundan başqa, istehsaldan Köhnəlmiş əmtəələrin çıxarılması və yenilərinin mənimsənilməsi ilə əlaqədar olaraq qiymətə daim dəyişİKİİKİər və əlavələr edilir. Qiymətəmələgəlmə prosesinin və qiymət intizamına riayət edilməsinə nəzarətin vahidliyi prinsipi ondan ibarətdir K İ ,
qiymətləri müəyyən edən və tənzimləyən dövlət orqanları onlara nəzarət etməyə borcludurlar. Bu cür nəzarət hər şeydən əvvəl, qiymətlərinin dövlət tənzimlənməsi həyata Keçirilən məhsula (qaz, eleKtrİK enerjisi), həm də sərbəst qiymətlər müəyyən edilən əmtəələrə tətbiq olunur. Belə nəzarətin məqsədi qiymətin əmələ gəlməsinin qa- nunvericilİKİə müəyyən edilən qaydalarının tətbiq olunması düzgünlüyünün yoxlanılmasından ibarətdir. Qiymət intizamını pozduğu halda müəssisə və təşKİlatlara inzibati və iqtisadi sanKsi- yalar (cərimələr və s.) tətbiq olunur.
İqtisadiyyatda fəaliyyət göstərən bütün qiymətlər qarşılıqlı əlaqədə olub, müxtəlif bazar amillərinin tə’siri altında daim in- Kİşafda olan sistemi əmələ gətirir. Bu sistem sıx, qarşılıqlı əlaqədə, fəaliyyətdə olan ayrı-ayrı bloKİardan (topdansatış qiymətləri, satınalma qiymətləri, pəraKəndəsatış qiymətləri və s.) ibarətdir. Verilən sistemin əsas blOKİarının birində qiymətin dəyişməsi tez bir surətdə digər blOKİara da ötürülür. Bütün qiymət sistemində sənayenin baza sahələrinin məhsullarının qiymətləri əsas rol oynayır. Onlara yanacaq-energetİKa (KÖmür, neft, qaz, eleKtrİK enerjisi), metallurgiya sahələri aiddir. Belə Kİ, enerji daşıyıcılarının qiymətlərinin dəyişməsi bütün iqtisadiyyat sahələrinin məhsullarının qiymət səviyyəsində öz ƏK - sini tapır. Yüngül və yeyinti sənaye sahələrinin qiymətlərinə Kənd təsərrüfatı məhsullarının qiymətlərinin dinamİKası əhəmiyyətli tə’sir göstərir. Vahid sistemə daxil olan müxtəlif qiymət bloKİarının yalnız bir
Qiymət və onun əmələ gəlməsi mexanizmi başa deyil, həm də ƏKS əlaqələri mövcuddur. Qiymətlərin artması müəyyən dövrdən sonra bu sahələrə onların istifadə etdİKİəri ma- torial-texnİKİ ehtiyatların (maşın, avadanlıq və s.) bahalaşması formasında qayıdır. Vahid sistemdə qiymətlərin qarşılıqlı əlaqəsi və asılılığı ayrı- ayrı qiymət bloKİarının və KonKret əmtəələrin onların daxilində sərbəst hərəKətini nəinni irmar etmir, hətta onu zənginləşdirir. Qiymət sistemi və onun fəaliyyət göstərdiyi iqtisadi mühit bir- biri ilə sıx əlaqədardır. Bu mühiti bazar iqtisadiyyatının əsas elementləri, yə’ni əmtəə istehsalı, rəqabət, müİKİyyətin müxtəlif formaları təşKİl edir.
Qiymət sistemini təşKİl edən qiymət növləri aşağıdaKi əlamətlərinə görä təsnifləşdirilirlər: a ) xidmət eldiyi iqtisadi dövriyyənin xaraıcterinə görə; b) franıco növlərinə görə; V) fəaliyyəl müddətinə görə; q) ərazi əlamətlərinə görə; ğ) ləsbit olunması qaydalarına görə. Xidmət etdiyi iqtisadi dövriyyənin xaraKterinə görə qiymətlər aşağıdaKi növlərə bölünür:
Sənaye məhsullarının topdansatış qiymətləri öz növbəsində İKİ yarımnövə: müəssisənin topdansatış qiymətinə və sənayenin topdansatış qiymətinə bölünür.
ŞəKİl 4. Müəssisənin topdansatış qiymətinin tərKİbi. 180 Qiymətin növləri Müossisənin topdansatış qiyməti - məhsul istehsalçılarının istehsal etdİKİəri məhsulu istehlaKçılara - digər müəssisə və təşKİ- latlara satdıqları qiymətlərdir. Müəssisə və təşKİlatlar öz məhsullarını reallaşdıran zaman öz istehsal və reallaşdırma xərclərini ödəməli, həmçinin bazarda fəaliyyət göstərməyə imnan verən mənfəət əldə etməlidirlər. Müəssisənin topdansatış qiymətinin tərKİbini şəKİl 4-də görməK olar. Müəssisənin topdansatış qiymətinin əsasında müəssisənin (firmanın) dəyər göstəricilərinin hesablanması, təhlili və planlaşdırılması aparılır. Sənayenin topdansatış (buraxılış) qiymətləri istehlançı müəssi
sələrin və yaxud satış (topdansatış) təşKİlatlarının məhsullarına görə ödədİKİəri cpymətlərdir (Ş ƏK İİ
5). Məhsul istehsalçılarının qiyməti daha çox istehsalla bağlı olduğu halda sənayenin topdansatış (buraxılış) qiymətləri dövriyyə (topdansatış ticarəti) sferası ilə əlaqədardır.
ŞəKİl 5. Sənayenin topdansatış (buraxılış) qiymətinin tərKİbi PəraKəndəsatış qiymətləri qiymətlərin əmələ gəlməsi prosesinin son mərhələsinin nəticələri və xalq istehlaKi məhsullarının l'aKtİKİ satış qiymətləridir. Bu qiymətlərlə satılan məhsullar birbaşa istehlaK sferasına daxil olur. Pəraıcəndəsatış qiyməti Kəmiyyətcə sənaye topdansatış (buraxılış) qiyməti ilə ticarət əlavələrinin (güzəştlərinin) cəmindən ibarətdir. Qiymətlərin franKolaşdırılması dedİKdə, məhsulun istehsalçılardan İstehlaKçılara çatdırılması xərclərinin qiymətlərdə uçotu qaydaları başa düşülür. FranKO növlərinə aşağıdanı qiymət növləri fərqləndirilir: 1.
FOB qiyməti. Bu qiymət növünün tətbiqi zamanı məhsulun göndərilməsi xərcləri qiymətlərə daxil edilməyərəK istehlançı tərə-
Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|