Qiymat və onun əmala galmasi mexanizmi
findən ödənilir.
2.
FranKO - vaqon göndərmə stansiyası. Onun tətbiqi zamanı
məhsulun göndərmə stansiyasına çatdırılması xərcləri qiymətlərə daxil
edilir, qalan xərclər istehlaKçı tərəfindən ödənilir.
3.
FranKO - vaqon tə’yinat stansiyası.
4.
FranKO - anbar - istehlaKÇi. Bu qiymət növünün tətbiqi zamanı
bütün tədavül xərcləri qiymət elementinə çevrilirlər.
Fəaliyyət müddətlərinə görə qiymətlərin aşağıdaKi növləri
fərqləndirilir:
Sabit qiymətlər
- müəyyən müqavilə üzrə məhsul göndərişi
müddətində dəyişmirlər.
Cari qiymətlər -
müəyyən vaxt dövründə məhsul göndərişinin
həyata Keçirildiyi qiymətlərdir.
Onlar bir müqavilənin yerinə yetirilməsi müddətində bazar
KonyuKturasından asılı olaraq dəyişə bilərlər.
SürüşKən qiymətlər - uzunmüddətli istehsal dövrünə malİK olan
məhsullarla ticarət sövdələşmələrində müəyyən edilir.
Mövsümi qiymətlər
- müəyyən vaxt dövründə fəaliyyət göstərirlər.
Mərhələli qiymətlər - əvvəlcədən müəyyən edilmiş ŞKala üzrə
məhsulların ardıcıl aşağı salınan qiymətləridir.
Müəyyən edilməsi qaydalarına görə aşağıdaKi qiymət növləri
təsnifləşdirilir:
1.
Təsbit edilən qiymətlər - dövlət tərəfindən tə’yin olunurlar.
2.
Müqavilə qiymətləri - tərəflərin razılığı ilə müəyyən edilirlər.
3.
Tənzimlənən qiymətlər - dövlət tərəfindən müəyyən tə’sir
göstərilməKİə tələb və təKİif nisbətləri əsasında formalaşırlar.
4.
Sərbəst qiymətlər - bazarda tələb və təKİifin tə’siri altında
formalaşırlar. Dövlət bu qiymətlərin dəyişilməsinə yalnız bazar
KonyuKturasına tə’sir etməKİə nail ola bilər.
Qiymət sisteminin mühüm tərKİb elementlərindən biri də dünya
bazar qiymətləridir. Dünya bazarında xarici ticarət fəaliyyətini həyata
KeçirərKən aşağıdaKi əsas qiymət növlərini fərqləndirirlər:
1.
FAS və ya FOB ixrac qiymətləri. Bu qiymətlər üzrə ixracatçı firma
idxalçıya əmtəəni gəmiyə qədər nəqliyyat xərclərini daxil etməKİə FAS
qiymətinə, ya da gəmiyə yÜKİəmə xərclərini daxil etməKİə FOB
qiymətinə satır.
2.
SİF idxal qiymətləri özündə FOB qiymətindən əlavə yÜKİə- rin
idxalçı və ya ixracatçı öİKƏlərin sərhədlərinə qədər daşınması və
sığorta xərclərini birləşdirir.
3.
KontraKt qiymətləri tərəflərin razılığına görə bir qayda ola
182
Qiymətin növləri
raq dövlətlərarası və ya hÖKumətlərarası ticarət müqavilələri əsasında
müəyyən edilir. Onlar müvafiq göndərmə və ödəmə şərtləri ilə
müəyyən Keyfiyyətli əmtəəyə həqiqi qiymət səviyyəsini
ƏKS
etdirir.
LaKİn,
KontraKt
qiymətləri
haqqında
mə’lumatlar
adətən
Kommersiya sirri olduğundan onlar haqqında mə’lumat əldə etməK
çətin olur.
4.
Birjada tə’yin edilən qiymətlər, hərracların və ticarət təşKİ-
latlarının qiymətləri. Birjada tə’yin edilən qiymətlər, Keyfiyyəti, həcmi
və göndərmə müddəti vahid
ŞƏK
İ
Ə
salınmış şəraitdə həyata Keçirilən
real KontraKtların qiymətləridir.
5.
İri firmaların təKİif qiymətləri və faKtİKİ sövdələşmə qiymətləri.
TəKİif qiymətlərini bə’zən sorğu qiymətləri də adlandırırlar. Bu
qiymətlər adətən sövdələşmə bağlanarKən aşağı salınırlar. Odur Kİ,
faKtİKİ sövdələşmə qiymətləri təKİif qiymətlərindən əhəmiyyətli
dərəcədə fərqlənə bilər.
6.
Beynəlxalq sövdələşmələrdə iştiraK edən öİKƏlərin daxili
topdansatış qiymətləri.
Onlar idxal və ya ixrac qiymətlərindən gömrÜK rüsumları və
vergilərin Kəmiyyəti qədər fərqlənirlər.
§4. Bazar iqtisadiyyatı va qiymətlərin
dövlət tənzimlənməsi
Bazar iqtisadiyyatı hÖKmranlıq edən inKİşaf etmiş öİKƏlərdə azad
sahibKarlıq və azad ticarət prinsipi hÖKm sürür. Bu prinsipin
mahiyyəti ondan ibarətdir
K
İ,
hər bir şəxs (fizİKİ və ya hüquqi) qanunla
qadağan edilməmiş sənət və Kommersiya fəaliyyətinin istənilən növü
ilə məşğul ola bilər. Bu prinsipdən öİKənin iqtisadi həyatının daha
vacib bir prinsipi doğur - əmtəə və xidmətlərin qiymətlərinin
formalaşmasında azadlıq prinsipi. Mə’- lumdur Kİ, qiymətlərin əmələ
gəlməsinin əsasını dəyər qanunu təşKİl edir, ancaq bundan başqa
onlara daxili və xarici xaraKterli müxtəlif amillər tə’sir göstərir
K
İ,
bunlardan biri də qiymətlərin dövlət tənzimlənməsidir.
HazırKi şəraitdə qiymətlərin dövlət tənzimlənməsi ziddiyyətli
məsələlərdən biridir. Bir tərəfdən dövlət orqanları daxili sosial
vəziyyəti KƏSKİnləşdirən və öİKənin xarici-iqtisadi əlaqələrdə
mənafeyinə mənfi tə’sir göstərən inflyasiya proseslərinin inKİşafını
cilovlamağa çalışırlar, digər tərəfdən isə inhisarların mənafeyinin
ifadəçisi Kİmi onların maraqlarını müdafiə edirlər. Ümumən
qiymətlərin dövlət tənzimlənməsi dövlətin qanunvericilİK, inzibati və
büdcə-maliyyə tədbirlərinin KÖməyi ilə qiymətlərə tə’sir etməK
183