Mənfəət və onun artırılması yolları
mə'suliyyət və risKə görə haqdır. Mənfəət istehsalçının, istehsal şəraiti
və ya bazarda olan inhisarının nəticəsidir.
GerçəKİİK göstərir Kİ, mahiyyətinin necə izah olunmasından asılı
olmayaraq mənfəət, istehsalda məşğul olmaq məqsədini qarşısına
qoymuş hər bir şəxsin əldə etdiyi nəticəni göstərir. Onun
Kəmiyyətinin artırılması isə istehsal şərtlərinin səmərəli istifadəsi və
bazar şəraitinin düzgün qiymətləndirilməsindən asılıdır. İstehsal
şərtlərinin istifadə olunması baxımından mənfəətin yÜKSəldil-
məsinin aşağıdam istiqamətlərini qeyd etməK olar.
Birinci - elmi-texnİKİ tərəqqinin nailiyyətlərinin istifadə olunması;
İKİnci - istehsalın və əməyin təşKİlinin təKmilləşdirilməsi;
Üçüncü - iqtisadiyyatın bacarıqla idarə edilməsi.
Bu istiqamətlər nəticə e’tibarı ilə istehsal xərclərinin aşağı
salınmasına yönəldilir və mənfəətin artmasına səbəb olur.
Sadaladığımız metodlar əsasən müxtəlif formalarda canlı əməyə
qənaət etməK hesabına. Keçmiş əməKdən daha yaxşı istifadə et-
məK, yəni son məhsula düşən istehsal xərclərini azaltmaq yolu ilə
səmərəliliyi artırmağa imKan verir. Bu, mənfəəti artırmağın çox
mühüm yolu olsa da, bazar iqtisadiyyatına Keçdiyimiz indİKİ
dövrdə, daha çox istehlaKçıların fərdi tələbatına uyğun, bazar tələb-
təKİifini nəzərə alaraq,
K
İ
Ç
İ
K
'
partiyalarla məhsul buraxan çevİK
istehsalın təşKİli yolu ilə səmərəliliyi artırmaq metodlarının
öyrənilməsi də böyÜK əhəmiyyət Kəsb edir. Məlum məsələdir Kİ,
özəlləşdirmə siyasəti nəticəsində respublİKamızın iqtisadiyyatında
bir çox istehsalçı bu və ya digər səviyyədə istehsal vasitələrinin
müİKİyyətçisinə çevriləcəK, nəticədə böyÜK olmayan orta
müəssisələrin əhəmiyyəti xeyli artacaqdır. Bu indİKİ qıtlıq
şəraitindən fərqli olaraq, istehlaKda əvəz oluna bilən bir çox
məhsulların paralel, bir neçə müəssisə tərəfindən istehsalına səbəb
olacaqdır. Belə olduqda, bazar rəqabəti şəraitində mənfəəti artırmaq
xatirinə müəssisələr buraxılan məhsulun çeşidini tələbə uyğun
olaraq, tez- tez dəyişməli olacaqdır. Bazar rəqabətinə tab gətirməK
üçün istehsal xərclərini azaltmaqla yanaşı, istehlaKçıların KonKret
tələbinin ödənilməsinə yönəldilmiş çevİK istehsal təşKİl etməK,
məhsulun satışını həyata KeçirməK üçün bazar KonyuKturunu daha
dəqiq öyrənməK zəruri olacaq.
RespublİKamızın iqtisadiyyatı hələ bazar münasibətlərinə
Keçməmişdir. Müəssisələrimiz qıtlıq şəraitində, məhsulların stabil
satışını tə'min edən bazar şəraitində işləyirlər. Bu, bazarda tələbi
dərindən öyrənmədən məhsul buraxılışının həcmini artırmağa,
istehsal xərclərini bazar qiymətinə nisbətən azaltmaq hesabına daha
çox mənfəət əldə etməyə imKan verir. LaKİn iqtisadi şəraitin
251
istehsal xərcləri və mənfəət
həmişə belə olacağını düşünməK düzgün olmazdı. Bazar
münasibətlərinin formalaşması ilə sağlam iqtisadi şərait yaranacaq.
Belə şəraitdə rəqabətə davamlı olmaq üçün qabaqcıl öİKƏlərdə
istifadə edilən müasir marKetinqə, başqa sözlə, istehsalın təşKİlində
daha çox bazarın, məhsulların rəqabət şəraitinin öyrənilməsinə
əsaslanmaq lazımdır. Bu zaman eyni Keyfiyyətli, daha ucuz
məhsulları istehlaKçıya çatdırmaq məqsədilə istehsal xərclərinin
azaldılması və məhsulun qiymətinin aşağı salınması qayğıları əsas
məsələ Kİmi qarşıda durmur. Əsas məsələ Kİmi firmanın qarşısında
istehsal xərcləri və qiyməti dəyişmədən, əwəİKİnə nisbətən daha
Keyfiyyətli, daha lazımlı yeni xassəyə malİK olan əmtəələr istehsal
etməK durur. Bu, müəssisə qarşısında həll olunmağı zəruri olan bir
neçə tələb qoyur.
Birinci - böyÜK çevİKİiyə malİK olmaq, məhsulların çeşidini
durmadan təzələməK vacibdir.
İKİnci - istehsalda qabaqcıl texnologiyanın mənimsənilmıəsi
vaxtının qısaldılması lazımdır.
Üçüncü - məhsulun Keyfiyyətinə xüsusilə ciddi yanaşmaq
lazımdır. Bu zaman sadəcə olaraq yaxşı məhsul buraxılışından başqa,
istehlaKçıya satışdan sonraKi xidmətlərin təşKİlinə xüsusi fİKİr
verilməlidir. Hər bir istehlaKçının fərdi xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq
ona əlavə firma xidmətlərinin göstərilməsi yaxşı olardı.
Dördüncü - istehsal xərcləri ilə yanaşı tədarÜK xərclərinin də aşağı
salınması məqsədi ilə istehsalın idarə edilməsi təKmilləşdiril- məlidir.
Aydın olur Kİ, bazar iqtisadiyyatı şəraitində yÜKSƏK mənfəət
əldə edib, bazar rəqabətinə tab gətirməK üçün həm istehsal xərclərinin
dinamİKasına nəzarət etməK, həm də müasir marKetinqdən hərtərəfli
istifadə etməK zəruridir.
Bütün
yuxarıda
deyilənləri
nəzərə
alaraq
aşağıdaKi
ümumiləşdirmə və nəticələrə gələ bilərİK:
-
istehsal xərcləri məhsul buraxılışı ilə əlaqədar firmanın,
müəssisənin çəKdiyi bütün xərclərin cəmindən ibarətdir;
-
müəssisənin Kənardan aldığı iqtisadi ehtiyatlara verdiyi pulla
(xarici xərclər) yanaşı, məhsul istehsalında istifadə olunan
müəssisənin özünə məxsus olan iqtisadi ehtiyatları onların, başqa
şəKİldə istifadə olunaraq, gətirə biləcəyi gəlir həcmində (daxili
xərclər) istehsal xərclərinə daxil edilir;
-
istehsal xərclərinin daxili və xarici xərclərə bölünməsi ilə əlaqədar
firmanın
mənfəəti
üç
səviyyədə
fərqləndirilir.
Mühasibat
mənfəəti-satışdan əldə edilən pulla müəssisənin xərclədiyi nağd pul
(xarici xərclər) arasında fərq.
252