Firma (müəssisə) və onun fəaliyyət mexanizmi. Menecmentin nəzəri əsasları
rənlər, Kreditorlar və istehlaKçılar arasındaKi qarşılıqlı əlaqə ilə
xaraKterizə olunur.
Firmanın (müəssisənin) iqtisadi məzmununun təhlilində sahib-
Karlıq və biznes fəaliyyətilə yanaşı Kommersiya fəaliyyətinə də
nəzər yetirməK lazımdır. Kommersiya fəaliyyəti biznes fəaliyyəti
ilə əlaqədardır. O, bilavasitə istehsal edilmiş məhsulların
reallaşdırılması ilə məşğul olan ticarət sahəsini - alqı-satqı
münasibətlərini ƏKS etdirir.
Müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində Kommersiya fəaliyyətini
təKcə bir ticarət sferası ilə əlaqələndirməK iqtisadi fəaliyyətin bu
formasının rolunu və əhəmiyyətini tam
ƏKS
etdirmir və onu xeyli
məhdudlaşdırır. Məhz buna görə də Kommersiya fəaliyyətinin
əhəmiyyətinə qiymət verən iqtisadçılar problemə daha düzgün
yanaşmış olurlar. Hazırda Kommersiya fəaliyyətinə aşağıdaKilar
daxil edilir: sənaye, Kənd təsərrüfatı, tİKİnti və s. müəssisələrin
istehsal fəaliyyətindən törəyən ticarət əməliyyatları; ticarət, banK və
digər müəssisələrin əmtəə və pulların dövriyyəsinə aid edilən
ticarət əməliyyatları; əmtəələrin alıcıya doğru hərəKəti ilə bağlı
onların daşınması, sığortası, qorunub saxlanılması ilə əlaqədar olan
nəqliyyat, sığorta və s. müəssisələrin ticarət əməliyyatları; ticarət
fəaliyyətinin müxtəlif növ icarə, informasiya, injinirinq və s.
xaraKterli xidmətlərlə tə'min edilməsi üzrə əməliyyatlar və s.
Bazar iqtisadiyyatı şəraitində firmalar Kommersiya təşKİlatla- rı
və ya sahibKarlıq bölməsi Kİmi nəzərdən Keçirilirlər.
BeləlİKİə, deyilənləri ümumiləşdirsəK bu halda firma
(müəssisə), ictimai tələbatın ödənilməsi və mənfəət alması
məqsədilə, istehsal amillərini birləşdirməKİə məhsul istehsal
edib-satan, işlər görüb xidmətlər göstərən hüquqi şəxs olan
təsərrüfat subyeKti Kİmi qəbul edilməlidir.
Bəs firma ilə müəssisə arasında fərq varmı? İqtisadi ədəbiyyatda
firma termini ümumiləşdirici anlayış Kİmi istifadə olunur: firma bir
və ya bir neçə müəssisədən ibarət ola bilər. Müəssisə de- dİKdə isə,
adətən, birprofilli, birməhsullu istehsal başa düşülür. Firma - işgüzar
müəssisənin təsərrüfat-hüquqi vahididir. Sənaye və ya ticarət
müəssisəsinin şərti adıdır, onun hüquqi cəhətdən ixtiyarı var
K
İ,
təsərrüfat fəaliyyətini öz müİKİyyət mə'suliyyəti ilə həyata Keçirsin.
Firma sifəti ilə müəssisə, təşKİlat, idarə və ya ayrı-ayrı şəxslər çıxış edə
bilər. Təsərrüfat vahidinin ölçülərinin bu zaman heç bir əhəmiyyəti
yoxdur. Firma hər şeydən əvvəl ədliyyə orqanları tərəfindən qeydə
alınır, hüquqi şəxslərin dövlət reyestrinə daxil edilir. Firma
fəaliyyətindən asılı olaraq adlı ola bilər.
Keçmiş SSRİ-də firma
təşKİlinin
formaları çox məhdud şəKİldə 256
Firmanın (müəssisənin) iqtisadi məzmunu
olub, dövlətin nəzarəti altında idi. Ona görə də bu müəssisələr məhsul
çeşidinin genişlənməsi və onun Keyfiyyətinin yÜKSəl- dilməsi Kİmi
məqsədlərin həyata Keçirilməsinə şərait yarada bilmirdilər. Onların
əKsəriyyəti ticarət-təchizat təşKİlatları olub, daxili («Paltar»,
«EleKtronİKa» firmaları və s.), yaxud xarici («Dəzgah ixracı», «Gəmi
idxalı», «Meşə ixracı» və s.) bazarlarda fəaliyyət göstərirdi. Onlar
dövlət struKturları olaraq adi idarəetmə struKturlarından çox az
fərqlənərəK, təsərrüfat proseslərinə tə'sir göstərə bilmirdilər. Hətta
xarici ticarət firmalarının fəaliyyəti belə həqiqi Kommersiya
fəaliyyətindən çox uzaq idi.
Müasir firmalar əsasən çoxprofilli istehsal özəKİəridir. Belə istehsal
yönümlü firmalar iqtisadi durğunluq dövründə daha dözümlü
olurlar. İstehsal olunan məhsulun biri ilə əlaqədar əlverişsiz
KonyuKtura həmin məhsuldan alınan gəlirin azalmasına səbəb
olduğu halda, digər məhsullardan gələn gəlirin səviyyəsinə tə'sir
etməz. Belə halda firma ziyanı digər məhsul və xidmətlərdən gələn
gəlir hesabına ödəyə bilər.
Firmanın əsas funKsiyası istehlaKçıların tələbatını ödəməK üçün
istehsal amillərini birləşdirməKİə əmtəə və xidmətlər istehsalını təşKİl
etməKdən ibarətdir. Firmanın fəaliyyətində son məqsəd isə yÜKSƏK
mənfəət götürməKdir. MaKsimum mənfəət əldə olunması məqsədi
firma tərəfindən bir sıra taKtİKİ və strateji məqsədlərin müəyyən
edilməsi və reallaşdırılması ilə sıx bağlıdır. Bunlara əsasən
aşağıdaKilar aid edilir:
-
satışın həcminin artırılması;
-
daha yÜKSƏK artım sür'ətinə nail olmaq;
-
bazarda payın artırılması;
-
qoyulmuş Kapitala nisbətən mənfəətin artırılması;
-
Kampaniyanın səhmlərinə görə gəlirlərinin artırılması;
-
Kapitalın quruluşunun dəyişdirilməsi.
Firmanın məqsədlərinin xaraKteri bütövlÜKdə iqtisadiyyatın
vəziyyətilə, həmin müəssisənin fəaliyyət göstərdiyi sahənin inKİ- şaf
meylilə, eləcə də onun həyat tsİKİinin mərhələsilə müəyyən olunur.
Həyat tsİKİləri nəzəriyyəsinə görə firmaların həyatı üç mərhələdən
ibarətdir. Birinci mərhələ aKtiv fəaliyyət və artım sür'əti- nin
genişləndirilməsilə xaraKterizə olunur. Yığılmış vəsait istehsal
güclərinin yaradılmasına, yeni bazarların tutulmasına yönəldilir.
iKİnci mərhələ üçün səhm və mənfəətin artımı. Kapital sahiblərinin
gəlirlərinin çoxalması səciyyəvidir. Firma bazardaKi mövqeyini
qoruyub saxlamaq uğrunda mübarizə aparır, istehsal güclərinin
genişləndirilməsinə nisbətən xərclərin azaldılması ön plana Keçir.
Üçüncü mərhələdə satış həcminin və bununla birlİKdə mənfəətin
azalması baş verir, bu isə Kapitalın müəyyən hissəsinin
257