Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

SahibKarlıq fəaliyyəti 

bir  yerə  toplayır.  Ən  ümumi  mənada  bu  funusiyanm  məzmununu 

iqtisadi  resurslar  Kİmi  çıxış  edən  torpaqdan  (təbii  resurslardan), 

Kapitaldan  (investisiya  resurslarından)  və  insan  amilindən  (əməK 

resurslarından)  sahibKar  tərəfindən  iqtisadi  fəaliyyəti  həyata  Ke- 

çirməK  məqsədi  ilə  vəhdət  halında,  həm  də  bu  və  ya  digər  nisbətdə 

(Kombinasiyada) istifadə olunması təşKİl edir. SahibKar tərəfindən öz 

sərəncamında  olan  istehsal  resurslarının  birləşdirilməsinin  KonKret 

Kombinasiyasının  seçilməsi  bacarığı,  son  nəticədə  onun  iqtisadi 

fəaliyyətinin nəticəsini də müəyyən edir. 

İstehsal amillərinin səmərəli Kombinasiyasına nail olmaq zərurəti, 

hər  şeydən  əvvəl,  istehsal  resurslarının  məhdudluğu  ilə  əlaqədardır. 

Belə  bir  şəraitdə  sahibKar  öz  iqtisadi  fəaliyyəti  qarşısında  dayanan 

məqsədlərə  nail  olmaq  üçün  sərəncamında  olan  və  yaxud  3İdə  edə 

biləcəyi  resursların  həcmindən  çıxış  edərəK  onlardan  ən  səmərəli 

şəKİldə istifadə etməK məcburiyyəti qarşısında qalır. 

İqtisadi  resursların  Kombinasiyası  sabit  olmayıb,  dəyişKən  xa- 

raKterdədir.  TəKİif  amillərinin  qiymətindən,  istehsalın  texnİKİ 

səviyyəsindən,  müəssisənin  həcmində  və  buraxılan  məhsulun 

Kəmiyyətində  baş  verən  dəyişİKİİKİərdən  asılı  olaraq  iqtisadi 

resursların  Kombinasiyası  da  dəyişİKİİKİərə  mə’ruz  qalır.  Məsələn, 

müəssisə tərəfindən istehsal edilən məhsulun birinci yüz ədədi üçün ən 

əlverişli  hesab  edilən  Kombinasiya,  onun  sonraKi  hər  bir  yüz  ədədi 

üçün  öz  əvvəİKİ  əhəmiyyətini  saxlamaya  da  bilər.  Bundan  başqa, 

istehsal resurslarının Kombinasiyasına müəssisənin yerləşdiyi  ərazidə 

əməK,  xammal,  material,  enerji  ehtiyatlarının  mövcudluğu,  onların 

ümumi həcmi. Keyfiyyəti və s. təsir göstərir. 

2.

 

SahibKar  iqtisadi  fəaliyyətin  ən  əsas  məsələləri  üzrə  qərarlar 

qəbul edir. Bu qərarlar sahibKar tərəfindən yerinə yetirilən vəzifələrin 

həcmi və xüsusiyyətləri ilə bilavasitə əlaqədardır və hər şeydən əvvəl 

onlarla müəyyən olunur. Bu funKsiyanın məzmunu həmçinin ondadır 

Kİ,  sahibKar  iqtisadi  fəaliyyətin  çoxsaylı  mürəK- 

Kəb 

məsələlərinin 

hamısı  üzrə  deyil,  yalnız  ən  əsasları,  biznesin  taleyÜKİü  məsələləri 

barədə  qərar  qəbul  edir.  Əsasən  İKİnci  dərəcəli  məsələlər  üzrə  qərar 

qəbul  etməK  işi  isə  sahibKarlıq  fəaliyyətinin  digər  iştiraKçılarına, 

onların hər  birinin  bu  işdə tutduğu  mövqeyə və oynadığı rola uyğun 

olaraq  həvalə  edilir.  SahibKarlıq  fəaliyyətinin  subyeKti  Kİmi  bir  şəxs 

deyil, bir neçə sahibKar eynihüquqlu partnyorlar (şərİKİər) Kİmi çıxış 

etdİKdə, onların hər biri və yaxud bir neçəsi biznesin KonKret sahələri 

üzrə  ixtisaslaşır  və  məhz  bu  sahənin  fəaliyyəti  ilə  bağlı  əsas  qərarları 

qəbul edirlər. 

Biznes fəaliyyətinin  əsas məsələləri üzrə səmərəli qərarların qəbul 

edilməsi  sahibuarın  özünün  də  bir  sıra  şəxsi  Keyfiyyətlərə  malİK 

olmasını tələb edir Kİ, bunlara aiddir: sahibKarlıq fəaliyyəti 

278 

---

Sahibh-artıq subycKtlərinin fıınıcsiyaLan və onların reaUaşdınlnıası mühiti 

üçün 

tələb 

edilən ümumi biliyə, habelə iqtisadi təfəKKÜrə, işgüzar mədəniyyətə, biznes 

təcrübəsinə malİK olmaq, iqtisadi vəziyyəti operativ təhlil etməK, əvvəlcədən 

görməK, öz imKanlarını düzgün cpymətləndirə bilməK və s. 

Müasir  dövrdə  sahibKar  tərəfindən  biznes  fəaliyyətinin  əsas 

məsələləri  üzrə  qərar  qəbuletmə  prosesinin  İKİ  forması  bir-birindən 

fərqləndirilir.  Birinci  halda,  qərarlar  əvvəlcə  sahibKar  tərəfindən 

təKbaşına  və  yaxud  onun  partnyorları  (həmKarları)  tərəfindən  birgə 

C[əbul edilir. Bundan sonra, inzibati şəKİldə qəbul edilmiş bu qərarlar 

yuxarıdan  aşağıya  doğru  tabelİK  prinsipinə  uyğun  olaracı  icıtisadi 

fəaliyyətin  bütün  struKtur  ünsürlərinə  yönəldilir  və  onlar  tərəfindən 

icra edilir. 

Əsasən  80-ci  illərdən  başlayaraq  son  dövrlərdə  bir  sıra  öİKƏİərdə 

(məsələn,  Yaponiyada,  Cənubi  Koreyada  və  s.)  biznes  fəaliyyətinin 

əsas məsələləri üzrə qərar qəbul etməK prosesinin yeni forması geniş 

vüsət  almağa  başlamışdır.  Bu  formanın  məzmunu  aşağıdan  yuxarıya 

doğru müəssisə işçilərinin qərar qəbuletmə prosesinə fəal surətdə cəlb 

edilməsindən 

və 

nəticədə, 

razılaşdırılmış 

qərarların 

qəbul 

edilməsindən ibarətdir. 

3.

 

SahibKar  yenilİKçidir,  yəni  o,  yeni  məhsulları,  istehsal 

texnologiyasını,  biznesin  təşKİlinin  yeni  formalarını  yaradan,  yeni 

ideyaları, layihələri həyata Keçirəndir. 

Bu  funKsiyanın  məzmunu  ondan  ibarətdir 

K

İ,

 

sahibKar  onu  əhatə 

edən  iqtisadi  mühitdə  biznes  fəaliyyəti  üçün  əlverişli  şəraitin 

yaranacağı vaxtı gözləməyərəK, özü belə bir şəraiti yaradır və beləlİKİə 

də  işgüzar  fəaliyyətinə  yenilİK  gətirir.  Bunun  sayəsində  innovasiya 

(yenilİKçilİK) fəaliyyətinin son nəticəsi Kİmi istehsal. Kommersiya və 

s. ilə bağlı yeni ideyaların yaranması, yeni məhsulların (xidmətlərin) və 

məhsulun 

yeni 

istehsal 

metodlarının 

Kəşf 

edilməsi; 

yeni 

texnologiyanın  və  səmərələşdirici  təKİiflərin  tətbiqi;  işgüzar 

müəssisələrin  yeni  təşKİlati  formalarının  yaradılması,  Kapital 

qoyuluşlarının yeni maliyyələşdirmə mənbələrinin axtarılıb tapılması; 

əmtəələrin 

(xidmətlərin) 

reallaşdırılmasımn 

yeni 

forma 

və 

metodlarından istifadə edilməsi və s. çıxış edir. 

Qeyd  etməK  lazımdır  Kİ,  iqtisadiyyatın  ümumi  dinamizminin  və 

tərəqqisinin  təmin  edilməsində  sahibKarın  innovasiya  fəaliyyəti 

əvəzedilməz  əhəmiyyətə  malİKdir.  İş  burasındadır 

Kİ, 

sahibKarlıq 

fəaliyyəti bir tərəfdən məhsul bolluğunu təmin edərəK bazarda tələblə 

təKİif  arasında  zəruri  tarazlığın  yaranmasına  səbəb  olur.  Digər 

tərəfdən  sahibKar  işgüzar  fəaliyyəti  ilə  bağlı  yeni  ideyalarını 

reallaşdıraraq  istehsalın  texnİKa  və  texnologiyasında,  istehsal 

amillərinin Kombinasiyasında mütərəqqi dəyişİKİİKİərə gətirib çıxarır. 

279 

---