Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SahibKarlıq fəaliyyəti
SahibKarlıq fəaliyyəti bazarda mövcud tarazlıq pozulur. Həmin dövrdə öz yenilİKİəri ilə bazarda tələb və təKİif arasında tarazlığın pozulmasına səbəb olan sahibKarlar, innovasiya fəaliyyəti nəticəsində əlavə mənfəət qazanmaq imKanı əldə edirlər. LaKİn həm pozulmuş tarazlıq prosesi, həm də əlavə mənfəət qazanmaq imKanı özü müvəqqəti xa- raKter daşıyır, çünKİ rəqabətli bazar mexanizmi avtomatİK olaraq həmin innovasiyaların digər sahibKarlar tərəfindən tətbiqinə gətirib çıxarır. Nəticədə bütün təsərrüfat dövriyyəsi, yeni, laKİn əvvəİKİndən daha yÜKSƏK səviyyəyə qalxır, beləlİKİə də bazarda pozulmuş tarazlıq yenidən tə’min edilir. Göründüyü Kİmi, sahibKarın innovasiya fəaliyyəti cəmiyyətin ümumi iqtisadi inKİşafında çox mühüm rola malİKdir. Məhz buna görə də sahibKarın bu rolundan çıxış edərəK Y.Şumpeter onu «İqtisadiyyatın inqilabçısı, sosial və siyasi inqilabların qeyri-iradi törədicisi» adlandırırdı. 4.
hibKarlıq risKİ ilə əlaqədardır. Başqa sözlə desəK, sahibKar yuxarıda göstərilən üç funKsiyanın yerinə yetirilməsi ilə bağlı olaraq öz vəsaiti, ajnəyi, vaxtı, hətta işgüzar aləmdəKİ nüfuzu ilə risK edir. Bazar iqtisadiyyatı öİKƏlərində belə hesab edilir K İ,
heç vaxt risK etməyən sahibKar son nəticədə müvəffəqiyyətsizliyə uğrayır. La Kİn
bu heç də o deməK deyildir Kİ, öz işgüzar fəaliyyətində bilə- rəKdən, istədiyi vaxt risK etməK və ya etməməK sahibKarın arzu və istəyindən asılıdır. Başqa sözlə desəK, SahibKarlıq fəaliyyəti hər bir zaman qeyri-müəyyənlİK və risK şəraitində baş verir, çünKi bazar mühitində daimi heç bir şey yoxdur. Belə bir vəziyyət bir sıra səbəblər üzündən baş verir Kİ, buna da bazara çıxarılan əmtəələrə və xidmətlərə olan tələbin dəyişməsi, istehsal resurslarının və hazır məhsulun qiymətinin qalxıb
enməsi, elmi-texnİKİ tərəqqi nəticəsində məhsulun səviyyəsində, məsrəflərin quruluşunda dəyişİK- lİKİərin baş verməsi, yeni investisiyaların həyata Keçirilməsi üçün zəruri maliyyə imKanlarının artıb-azalması, eyniadlı məhsullar (xidmətlər) bazarında yeni rəqiblərin meydana çıxması, siyasi şəraitin dəyişilməsi və s. aiddir. Belə bir şəraitdə sahibKarın risK etməK bacarığı ona ən yaxşı halda KəsKİn rəqabət mühitində müvəffəqiyyət qazanıb mənfəət əldə etməK, ən pis halda isə vəziyyətdən itKİsiz və ya az itKİlərə çıxmaq üçün imKan yaradır. RisKİi əməliyyatlar nəticəsində sahibKara dəyən zərərin üç səviyyəsini fərqləndirməK lazımdır. Birinci halda aparılan işgüzar fəaliyyət heç bir mənfəət gətirmir. İKİnci halda nəinKİ mənfəət əldə edilmir, hətta satışdan gələn gəlirin səviyyəsi xərcləri belə ödəmir və dəyən zərəri sahibKarın öz hesabına ödəməK zərurəti yaranır. Üçüncü halda aparılan əməliyyat sahibKarlıq fəaliyyəti-
SahibKarlıq subyeKtlərinin futiKsiyaları və onların reallaşdırılması mühiti nin tamamilə dayanması, sahibKarın öz əmlaKinın büsbütün əlindən çıxması, onun müflisləşməsi ilə nəticələnir. Belə bir vəziyyət, sahibKardan həyata KeçirməK istədiyi layihəni elmi-texnİKİ, iqtisadi Kommersiya, sosial və s. cəhətdən ətraflı təhlil etməyi tələb edir. Bu işin öhdəsindən gələ bilməK üçün sahibKar həyata Keçirməli olan layihəni mövcud və gələcəK dövr baxımından texnİKİ- iqtisadi cəhətdən əsaslandırmalı, onun ümumiləşdirici maliyyə-iq- tisadi göstəricilərini ətraflı öyrənməli, digər mümKÜn alternativ layihələri qiymətləndirə bilməK bacarığına və iniKanına malİK olmalı, potensial rəqiblərin tərəf müqabillərin, investorların və is- tehlaKçıların imKanları ilə hesablaşmalıdır. Yalnız bu halda sahib- Karın həyata KeçirməK istədiyi işin risK dərəcəsi də aşağı olur. SahibKarlıq funKsiyalarının həyata Keçirilməsi KonKret sahib- Karlıq mühiti daxilində, onun ünsürlərinin tə'siri altında baş verir. Həm də bu amillər KompleKsi sahibKar tərəfindən yerinə yetirilən funKsiyalara müxtəlif səviyyədə təsir edirlər. Başqa sözlə desəK, bu mühitin bəzi ünsürləri sahibKarhq fəaliyyətinə bilavasitə (əsasən iqtisadi ünsürlər), digərləri isə dolayı yolla, bəziləri müsbət, digərləri isə mənfi cəhətdən tə'sir edirlər. SahibKarlıq mühiti dedİKdə, işgüzar fəaliyyətin həyata Keçirilməsinə tə'sir göstərən şəraitin və amillərin məcmusu başa düşülür. SahibKarlıq mühitinin ünsürlərinə iqtisadi mühit, texnoloji mühit, siyasi şərait, sosial-mədəni mühit, fizİKİ və coğrafi mühit, institutsional təşKİlati-texnİKİ mühit aid edilir. Bu axırıncıya əsasən bazar iqtisadiyyatının infrastruKtur elementləri-banK- lar, birjalar, reKİam, lizinq, sığorta Kampaniyaları və s. daxildir. Hər hansı bir öİKədə sahibKarhq fəaliyyəti üçün əlverişli və ya qeyri-əlverişli iqtisadi mühitin formalaşması öz-özünə deyil, bir sıra amillərin tə'siri altında baş verir. Bazar iqtisadiyyatı Ö I
I Ə - rinin
təcrübəsi göstərir Kİ, sahibKarhq üçün əlverişli iqtisadi mühitin formalaşması amilləri Kİmi aşağıdamlar çıxış edir: sahibKarh- ğın zəruri qanunvericilİK bazasının yaradılması; sahibKarhğa dövlət tərəfindən himayə edilməsi (yə'ni rəqabət mühitinin qorunub saxlanılması, sahibKar statusunun, azad yaradıcılığın, fərdi və KolleKtiv, intelleKtual müİKİyyətin mühafizə edilməsi, dövlət tərəfindən müəssisələrin qeydiyyatı ilə bağlı proseslərin son dərəcə sadələşdirilməsi və s.); yeni müəssisələrin işə düşməsinə, fəaliyyətdə olanların isə genişlənməsinə imKan verən vergi, gömrÜK, Kredit dərəcələrinin müəyyən edilməsi; dövlət və xüsusi bölmə tərəfindən sahibKarhğın inKİşafına yönəldilən maliyyə vəsaitlərinin durmadan artması; firmaları geniş surətdə xarici iqtisadi əlaqələrə cəlb edə bilən tədbirlərin həyata Keçirilməsi; sahibKarhq in- frastruKturunun (innovasiya mərKəzlərinin, müxtəlif növlü bir- Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|