Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
istehsal amilləri nəzəriyyəsi və amillər üzrə gəlirlərin formalaşması
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Torpağa
- Kapital
- Kapital istehsal vasitələridir.
istehsal amilləri nəzəriyyəsi və amillər üzrə gəlirlərin formalaşması Ona görə bunlar «baza» resursları, bazar mərhələsində yaranan maliyyə resursları isə «törəmə» resurslar adlanır. «İstehsal resursları» anlayışı ilə yanaşı iqtisadi nəzəriyyədə «istehsal amilləri» anlayışı da işlədilir. Belə isə onların fərqi nədədir? Resursları xarauterizə edəndə göstərdin K İ,
bunlar istehsala cəlb oluna bilən təbii və sosial qüvvələrdir. Bu halda «istehsal amilləri» istehsal prosesinə artıq real surətdə cəlb olunan resursları ifadə edən iqtisadi Kateqoriyadır. BeləlİKİə, «istehsal resursları» anlayışı «istehsal amilləri» anlayışından daha genişdir. Başqa sözlə, istehsal amilləri törəmə resurslardır. Resurslardan fərqli olaraq, istehsal amilləri yalnız qarşılıqlı fəaliyyət çərçivəsində olur. Ona görə də istehsal həmişə onun amillərinin qarşılıqlı fəaliyyət birliyidir. Odur K İ, maddi ne'mətlərin hazırlanmasında hansı
amillərin iştiran
etməsi məsələsini aydınlaşdırmaq çox vacibdir. İqtisadi nəzəriyyədə istehsal amilləri deyimində istehsalın iİKİn nəticələrinə həlledici tə'sir göstərən hər bir mühüm ünsür və ya obyent başa düşülür. Belə K İ, müəyyən məhsulun istehsalı üçün öz amillər dəsti vardır. Ona görə onların təsnifatına - böyÜK qruplarda birləşdirilməsinə tələbat vardır. İstehsal amillərinin öyrənilməsinə və onların ayrıca qruplarda təsnifatına müxtəlif yanaşma mövqeləri vardır.
Marıcsizm nəzəriyyəsi iş qüvvəsi, əməK cisimləri və əməK vasitələri Kİmi istehsal amillərini İKİ böyÜK qrupa ayırır: 1.
2.
İstehsalın maddi amili. İstehsalın şəxsi amilinə həmişə iş qüvvəsi, yə'ni insanın əməyə fizini və əqli qabiliyyətlərinin məcmusu Kİmi baxılır. Bütün istehsal vasitələrinin məcmusu isə maddi amil Kİmi qəbul edilir. Şəxsi və maddi amillər mürəKKəb qarşılıqlı fəaliyyət sistemi yaradır. Bunun da səmərəliliyi istehsalın texnologiyası və təşKİli ilə müəyyən olunur. Bununla texnologiya istehsalın başlıca amilləri arasında qarşılıqlı fəaliyyəti ifadə edir.
müxtəlif emal üsullarından istifadə edilməsini, əməK cisimlərinin vəziyyətinin, forma və xüsusiyyətlərinin dəyişməsini nəzərdə tutur. İstehsalın təşKİli isə bütün istehsal amillərinin uyğunlaşdırılmış fəaliyyətini, onların proporsional Kəmiyyət nisbətini, qarşılıqlı əvəzlənməsini və s. təmin edir. Marjinalist nəzəriyyə istehsal amillərini dörd qrupa ayırır: torpaq, əməK, Kapital, sahibKarlıq fəaliyyəti.
təbii amil Kİmi baxılır. O, insan fəaliyyətinin nəticəsi deyildir. Bu istehsal amilinə, istehsal prosesinə cəlb edilmiş təbii
istehsal amilləri, onların mahiyyəti və funKsiyaları sərvətlər, mə'dən yataqları da aiddir. Bu Kateqoriyaya ƏKİn yerləri, meşələr, sular və s. daxil edilir. Torpaq istehsal amili Kİmi üçlü mə'na Kəsb edir; geniş mə'n ada o, istehsal prosesində istifadə olunan bütün təbii resursları təmsil edir. Belə Kİ, bir sıra sahələrdə, məsələn, aqrar, mə'dən sənayesində, balıq istehsalında «torpaq» təsərrüfatçılıq obye-Ktidir.
eyni zamanda həm «əməK cismi», həm də «əməK vasitəsi» Kİ- mi özünü göstərir. İqtisadiyyatın bütün sahələrində «torpaq» müİKİyyət obyenti Kİmi çıxış edir; bütün həyat, o cümlədən maddi ne'mətlər istehsalı onun üzərində qurulur. Kapital istehsal amili Kİmi əmtəə və xidmətlər istehsalında istifadə edilən ne'mətlər məcmusu şəKİində olur.
- alət, maşın, dəzgah, avadanlıq, anbar binaları, nəqliyyat KommunİKasiyaları, rabitə vasitələri və sairdir. Elmi-texnİKİ tərəqqi nəticəsində onların texnİKİ vəziyyəti daim təKmilləşdirilif.
isə istehsal prosesinin ümumi nəticəsinə və onun əlverişli faydalılığına, istehsal prosesində əməK vasitələri şəKİində olan Kapital vasitəsilə əməK cisimlərinə həlledici tə'sir göstərir. Onlar istehlaK dəyərlərinə çevrilir. Kapital haqqında müxtəlif mülahizələr vardır. Kapital istehsal vasitələridir. Belə şərhin tarixi banisi siyasi iqtisadın KİassİKİəri A.Smit və D.RİKardo olmuşlar. A.Smitə görə Kapital toplanmış və maddiləşmiş əməKdir; D.RİKardoya görə isə istehsal vasitələridir. Fransa fizioKratlarının fİKrincə Kapital - torpaqdır. XX əsrin görKəmli iqtisadçıları U.Baumol və A.Blinder yazmışdır: «Kapital - firma, fərd və yaxud bəzi başqa təşKİlatların sahib olduğu müəssisə ehtiyatları, avadanlıqlar və digər istehsal resurslarıdır». P.Samuelson və U.Nordhauzun fİKrincə «Kapital - yeni əmtəələrin istehsalı üçün iqtisadiyyatın yaratdığı uzun müddət istifadə olunan ne'mətlərdən ibarətdir. Bu ne'mətlərə müasir iqtisadiyyatın mənzərəsini təşKİl edən dəzgahlar, bahalı Kompüterlər, böyÜK çəKİclər, yÜK maşınları, proKat dəzgahlar, binalar və s. daxildir». D.
və xidmətlər istehsalına sərf olunan ne'mətlər ehtiyatıdır...». C.Robinsonun nöqteyi-nəzərincə «indİKİ zamanda mövcud olan Kapital nemətlər həmin məqamdaKi bütün nemətlərdir». LaKİn onun fİKrincə bütün mövcud olanları Kapitala aid etməK olmaz. Məsələn, zibil topası, KazbeK və Elbrus Kapital deyildir. Ne'mətlərin xaraKterini müəyyən edən fərqləndirici cəhət onların dəyərinin olmasıdır. 287 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|