Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

Azərbaycanda aparılan aqrar islahatların əsas istiqamətləri 

Onu  da  göstərməK  lazımdır  Kİ,  hələ  əsrin  əvvəllərində 

Azərbaycanın  Kənd  təsərrüfatı  əsas  e'tibarilə  xırda  Kəndli 

təsərrüfatlarından  ibarət  idi.  Tarixi  materialların  araşdırmalarından 

aydın olur Kİ, 1917-ci ilin astanasında Azərbaycanda 325,6 min Kəndli 

təsərrüfatı  mövcud  olmuşdur.  Bunların  54,4  faizi  bir  heKtara  qədər 

torpağı olan Kəndli təsərrüfatları, 34 faizi 1-4 heKtar torpaq sahəsi olan 

ortabab təsərrüfatları, 8,6 faizi 4 heKtardan çox torpaq sahəsi olan varlı 

və yaxud qolçomaq təsərrüfatları idi. 1923-cü ilin mə'lumatlarına görə 

Azərbaycan  torpaqlarının  80  faizi  Kəndlilərin  əlində  idi.  Buna 

baxmayaraq.  Sovetlərin  haKİmiyyəti  dövrünün  İİK  illərindən 

başlayaraq Kəndli təsərrüfatları daim tənqid edilmiş, ictimai təsərrüfat 

formaları  isə  tədriclə  geniş  təşKİl  olunmağa  başlanmışdır.  Kəndli 

təsərrüfatlarının  üstünlÜKİərini  sübuta  yetirməyə  çalışan  bir  sıra 

alimlər  tənqid  edilmiş  və  hətta  ciddi  cəzalandırılmışdır.  Çayanovun 

həyatı  buna  canlı  misaldır.  Onun  Kəndli  təsərrüfatları  barədə 

nəzəriyyələri  alt-üst  edilmişdir.  Çayanovun  özü  isə  ictimai 

müİKİyyətə əsaslanan 

KO

İ

XOZ VƏ SOVXOZ 

quruluşunun əleyhinə gedən 

şəxs Kİmi güllələnmişdir. 

GöstərməK  lazımdır  Kİ,  bazar  münasibətlərinə  Keçid  dövründə 

Kəndli-fermer  təsərrüfatlarının  çoxuKİadlı  Kənd  təsərrüfatında 

bərabərhüquqlu  təsərrüfatçılıq  forması  Kİmi  təşəKKÜl  tapması  və 

inKİşaf  etməsi  bir  çox  vacib  şərtlərin  olmasını  tələb  edir.  Res- 

publİKada hazırKİ şəraitdə Kəndli-fermer təsərrüfatlarımn inKİşafına 

yardım  etməK  imKanları  olduqca  məhduddur.  Təsərrüfatların  in- 

Kİşafı  fermerin  maddi  imKanından  asılıdır.  Gübrə,  toxum,  yanacaq, 

traKtora ehtiyat hissələrini almaq üçün təsərrüfatlar çətinlİK ÇƏKİr. 

RespublİKada müxtəlif bitKİlər üzrə Kəndli-fermer təsərrüfatlarına 

ayrılan  torpaqların  optimal  ölçüsü,  onların  ixtisaslaşdırılması. 

Kooperasiya 

formalarının 

müəyyən 

edilməsi, 

Kəndli-fermer 

təsərrüfatları üçün Kadr hazırlığı sahəsində tədbirlərin işlənib həyata 

Keçirilməsi  olduqca  vacib  məsələlərdəndir.  Təchizat  və  xidmət 

sahələrinin  özəlləşdirilməsi  aqrar  sahədə  infrastruKturun  yeni 

əsaslarla formalaşmasını və səmərəli işləməsini tə'min edən amillərdən 

asılıdır. 

Bazar  iqtisadiyyatında  təbii-iqlim  şəraiti,  ixtisaslaşma  dərəcəsi 

və  digər  xüsusiyyətlər  nəzərə  alınmaqla  iri,  orta  və 

K

İ

Ç

İ

K 

sahib- 

Karlıq  formalarından  biri  digərini  tamamlamalı,  sağlam  rəqabət 

şəraitində hər biri özünəməxsus yerini tutmalıdır. 

Ümumiyyətlə,  təcrübə  və  təhlil  nəticəsində  aydın  olur  Kİ,  res- 

publİKanın 

bazar 

münasibətlərinə 

Keçid 

şəraitində 

Kənd 

təsərrüfatında  müsbət  meyllər  əmələ  gəlməyə  başlamışdır.  Bunlar 

əsasən aşağıdaKilardan ibarətdir: 

331 

---

Aqrar münasibətlər 

1.

 

Kənd  təsərrüfatında  bazar  iqtisadiyyatının  prinsiplərinə  uyğun 

olaraq tələb-təKİiflə əlaqədar yeni struKtur dəyişİKİİKİəri baş verir. 

2.

 

Əhalidə  müİKİyyətçilİK  psixologiyası  formalaşmağa  başlamış, 

sərbəst fəaliyyətə, yaradıcılığa və sahibKarlığa meyl güclənmişdir. 

3.

 

İslahatın  həyata  Keçirildiyi  iİKİn  mərhələdə  dünya  təcrübəsinə 

meyl artmış, respublİKanın təbii-iqtisadi şəraitinə, Kənd təsərrüfatının 

spesifİK  xüsusiyyətlərinə,  adət-ən'ənə  və  vərdişlərinə  uyğun 

müİKİyyət formalaşmağa başlamışdır. 

4.

 

RespublİKada 

rəqabət 

mühitinin 

yaradılması, 

dünya 

standartlarının  tələblərinə  uyğun  məhsul  istehsalı  və  daxili  bazarın 

qorunması üçün meyllər artır. 

5.

 

Kənd təsərrüfatında istehsalın mərKəzdən, planlı idarə edilməsi 

özünüidarə  ilə  əvəz  edilməyə  başlayır,  idarəetmə  funKsiyaları 

təKmilləşdirilir. 

Bazar münasibətləri şəraitində Kənd təsərrüfatının inKİşafı aqrar 

islahatının  aparılmasından,  onun  əsas  istiqamətlərinin  düzgün 

müəyyənləşdirilməsindən, islahatın məqsəd və prinsiplərinin nəzəri 

məsələlərinin  elmi  cəhətdən  əsaslandırılmasından  asılıdır.  «Aqrar 

islahatın 

əsasları 

haqqında» 

Azərbaycan 

RespublİKasının 

Qanununda  yazılmışdır:  «İslahatın  məqsədi  aqrar  bölməni 

böhrandan 

çıxarmaq, 

iqtisadiyyatı 

sabitləşdirməK, 

əhalinin 

sosial-iqtisadi vəziyyətini yaxşılaşdırmaqdır». Söhbət respublİKanın 

aqrar  bölməsini  yaranmış  iqtisadi  böhrandan  çıxarmaq  üçün  bu 

barədə nəzəri və metodoloji məsələlərin qoyuluşundan və onun elmi 

cəhətdən 

əsaslandırılmış 

istiqamətlərinin 

düzgün 

müəyyənləşdirilməsindən  gedir.  Bu  baxımdan  öİKəmizdə  həyata 

Keçirilən 

aqrar 

islahatının 

məqsədinin 

nəzəri 

cəhətdən 

əsaslandırılmasının çox böyÜK əhəmiyyəti vardır. 

Azərbaycan  RespublİKasının  «Sovxoz  və  Kolxozların  islahatı 

haqqında»  qanunu  ilə  «Aqrar  islahatın  əsasları  haqqında» 

qanununda  islahatın  məqsədinin  yazılış  məzmunu  arasında 

müxtəlifliyin  olması  da  müşahidə  edilir.  Belə 

K

İ,

 

«S

OVXOZ  VƏ 

Kolxozların 

islahatı 

haqqında» 

Azərbaycan 

RespublİKası 

Qanununun  islahatın  məqsəd  və  vəzifələri  bölməsində  qeyd  edilir 

K

İ,

 

«islahatın  məqsədi  bazar  iqtisadiyyatına  uyğun  müxtəlif  növlü 

təsərrüfat  formalarını  yaratmaq  və  aqrar  bölmədə  sahibKarlığı 

inKİşaf etdirməK- dir». 

HalbuKİ,  «Aqrar  islahatın  əsasları  haqqında»  Azərbaycan  Res- 

publİKasının  Qanununda  yuxarıda  qeyd  etdiyimiz  Kİmi  göstərilir 

Kİ,  «islahatın  məqsədi  aqrar  bölməni  böhrandan  çıxarmaq, 

iqtisadiyyatı  sabitləşdirməK,  əhalinin  sosial-iqtisadi  vəziyyətini 

yaxşı- 

332 

---