Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Beynəlxalq ticarət və tə’diijə balansı
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beynəlxalq ticarət və tə’diijə balansı
Beynəlxalq ticarət və tə’diijə balansı məK cəhdindən ibarət idi. J.Sey «İstehsalın üç amilini» - əməyi, Kapitalı və torpağı dəyərin mənbəyi e’lan edərəK, buradan belə nəticə çıxardı Kİ, həmin amillərdən hər birinin sahibləri özlərinə çatası gəliri götürürlər; fəhlə əməK haqqı, Kapitalist mənfəət, torpaq sahibi renta götürür. J.Sey öz nəzəriyyəsində mənfəəti borc faizinə və sahibı-car gəlirinə ayırır. Borc faizi Kapitalın sahibi Kİmi, sahibKar gəliri isə müəssisənin rəhbəri Kİmi Kapitalist tərəfindən mənimsənilir. SahibKar gəliri istehsalın bütün amillərinin səmərəli şəKİldə birləşdirilməsindən ibarət olan xüsusi və çox mühüm ictimai funKsiya üçün mÜKafatdır. J.Sey yazırdı
K İ ,
sahibKarın gəlirləri «onun sənayeçilİK qabiliyyəti, iste’dadı, nizam-intizam ruhu və
rəhbərliyi üçün
mÜKa- fatdır». SahibKarların isə əsas məqsədi istehsal xərclərini aşağı salmaq və yÜKSƏK gəlir götürməKdir. Gəliri isə əldə etməK üçün əmtəələrin bir hissəsini xarici öİKƏlərdə satmaq lazımdır. Onun nəzəriyyəsinə görə xarici ticarətə daxil olan əmtəələrin müqayisəli qiymətləri istehsal amillərində olan fərqlərlə müəyyən edilir. İstehsal amilləri qiymətləri Ö İ
daxilində eyni və ya bir - birinə yaxın olduğu halda, öİKƏlər arasında bir-birindən ciddi fərqlənir. Bu cəhət beynəlxalq ticarətin daxili ticarətə nisbətən müxtəlif şərtlər altında baş verdiyini göstərən mühüm amildir. İqtisadi nəzəriyyədə geniş yayılmış nəzəriyyələrdən «İstehsal amillərinin nisbəti nəzəriyyəsi» (E.HeKşer, B.Olin) və «İstehsal amillərinin qiymətlərinin bərabərləşməsi teoremi»dir (Heı-cşer- Olin-Samuelson). İsveç iqtisadçıları E.HeKşer və B.Olin XX əsrin 30-cu illərində beynəlxalq ticarətin hərəKət istiqamətləri və struKturunun hansı amillərlə müəyyən edilməsini təyin etdilər. E.
HeKşer və B.Olin nəzəriyyəsinə görə öİKƏlər arasında istehsal xərclərindəKİ nisbi fərqin əsasını istehsal amillərinin dünyada qeyri-bərabər bölgüsü təşKİl edir. Bu nəzəriyyəyə görə «hər hansı bir Ö İ
malİK olduğu bol istehsal amillərindən intensiv surətdə istifadə olunan əmtəələrin istehsalını təşKİl etməKİə üstünlÜK qazanıb. Digər tərəfdən, nisbətən az və ya heç olmayan istehsal amilləri intensiv istifadə edilən əmtəələrin istehsalında isə üstünlüyə malİK deyildir». ÖİKƏİər bol amillərin intensiv istifadə olunması ilə istehsal edilən əmtəələri ixrac və onlar üçün Kəsirli istehsal amillərinin intensiv istifadəsilə hazırlanan əmtəələri idxal edirlər. E.HeKşer və B.Olin nəzəriyyəsinə görə hər bir Ö İ K Ə müqayisəli üstünlüyə maliı-c olduğu məhsul istehsalı üzrə ixtisaslaşaraq, onu ixrac edir. İxracat bu məhsulun istehsalı üçün istifadə olunan 632 Beynəlxalq ticarətə dair nəzəri baxışlar məhsulların tələbatım artırır. Bundan başqa, öİKəyə nisbətən az olan amillərlə (əmtəə, torpaq, Kapital, texnologiya və s.) istehsal edilən məhsullar idxal edilir K İ,
bu, amillərə olan qıtlığın azalmasına səbəb olur. İxracat nəticəsində öİKədə bol olan istehsal amillərinə tələb artdığı üçün onların qiymətləri də artacaqdır. Digər tərəfdən, idxal ilə öİKədə qıt və bahalı olan amilə tələb azalacağı üçün qiymətlərdə azalma özünü göstərəcəKdir. Həmin nəzəriyyəyə görə xarici ticarət öİKələrin malİK olduqları izafi amillərin qiymətini aşağı salaraq, öİKələr arasında istehsal amillərinin qiymətlərinin tənzimdənməsinə gətirib çıxarır. Ümumi olaraq HeKşer-Olin göstərirlər Kİ,
xarici ticarət iqtisadi struKturu maıcsimum fərqlənən (istehsal amillərinin qeyri- bərabər bölgüsü nəticəsində) öİKƏlər arasında ən çox və xüsusən səmərəli olmalıdır. Eynitipli istehsalları bir öİKədə cəmləşdirməK lazımdır. Xarici ticarət o zaman səmərəli olur K İ, O ayrı-ayrı dövlətləri eynitipli məhsulların istehsalından imtina etməyə sövq edir, yəni istehsalın sahələrarası ixtisaslaşmasını artırır. Pol Samuelson isə istehsal amillərinin qiymətlərinin bərabərləşməsi, müqayisəli üstünlÜKİər nəzəriyyəsinin daha çox miqdarda öİKə və əmtəələrə aid edilməsi ideyasını irəli sürməKİə nəzəriyyəni iıiKİşaf etdirdi
və onun
modelini dəqiqləşdirdi. Bu model
isə HeKşer-Olin-Samuelson modeli adlandırıldı. P.Samuelson «neoKİassİKİərin» əsas prinsiplərini iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzim edilməsi nəzəriyyəsi və institutsio- nal-sosial istiqamətin nümayəndələrinin müddəalarını sintez etməyə cəhd edir. Beynəlxalq ticarətə dair müasir nəzəriyyələr isə üç istiqamətdə inKİşaf edir:
- müasir şəraitdə KİassİK nəzəriyyələrin prinsiplərinin zənginləşdirilməsi və təKmilləşdirilməsi;
beynəlxalq ticarətin yeni problemlərinin KİassİK mövqedən tədqiq edilməsi;
beynəlxalq ticarətin müasir alternativ nəzəriyyələri. Müasir dövrdə geniş yayılmış nəzəriyyələrdən «Texnoloji üstün- lÜK nəzəriyyəsi», «Məhsulun həyat dövrü nəzəriyyəsi», «Beynəlxalq rəqabət gücü nəzəriyyəsi», «İqtisadi inKİşaf və xarici ticarət nəzəriyyəsi »ni göstərməK olar. Xarici ticarətdə
ilə əlaqədar nəzəriyyə M.Pozner tərəfindən 1961-ci ildə irəli sürülmüşdür. Bu nəzəriyyə idarəetmə, istehsal prosesində və ya əmtəələrdə müxtəlif öİKƏlərdə müxtəlif dərəcələrdə meydana gələn texnoloji yenilİKİərin beynəlxalq ticarətdə doğurduğu nəticələrin izahına 633 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|