Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Beynəlxalq ticarət və tə’diyə balansı
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
Beynəlxalq ticarət və tə’diyə balansı yönəldilmişdir. M.Poznerin texnoloji üstünlÜK nəzəriyyəsinə görə hər hansı bir öİKədə Kəşf edilmiş texnoloji yenilİKdən ticarət edən hər iı-ci Ö İ KƏ icıtisadi fayda əldə edir. Yeni texnina digər Ö I KƏ -
lərdə yayıldıqca az iıiKİşaf etmiş Ö İ KƏ daha çox fayda əldə edir, yenilİKçi vəziyyətində olan isə getdİKCə bu yenilİK üzrə öz üstünlüyünü itirir. Elmi-texnİKİ tərəqqinin lideri olan öİKƏlər yenilİKİər hazırlanması işini davam etdirməKİə digər öİKƏləri həmişə qabaqlayırlar.
Kİ,
hər hansı bir məhsulun istehsalında istifadə edilən müxtəlif istehsal amillərinin müqayisəli üstünlüyü müxtəlif öİKƏİərdə müxtəlifdir. Bunun nəticəsində məhsulun həyat boyunca ondan istifadə edilən istehsal xərclərinin dəyişməsinə paralel surətdə onun müqayisəli üstünlüyü də dəyişir. Hər bir məhsulun həyatı üç mərhələdən: yeni məhsul, yetKİn məhsul və standart məhsuldan ibarətdir. Beynəlxalq ticarətin mahiyyəti və struKturunun daha aydın başa düşülməsində məhsulun həyat dövrü adlanan nəzəriyyənin gətirdiyi yenilİK ondan ibarətdir Kİ, bu nəzəriyyəyə görə artıq əsas təhlil obyeKti ayrı-ayrı öİKƏlər deyil, transmilli Korporasiyalar ön plana çəKİlir.
Porter dünya bazarlarında öİKƏlərin rəqabət qabiliyyətini müəyyən edən və qarşılıqlı əlaqədə olan dörd əsas parametri göstərmişdir:
amillərin şərtləri; - tələb şərtləri; - qohum və ona xidmət edən sahələr; - firmanın strategiyası və rəqabət. Birinci parametr amillərin şərtləridir. M.Porter göstərir K İ, amillər millətə hazır şəKİldə miras qalmır, geniş təKrar istehsal prosesində yaradılır. Məsələn, torpaq Kİmi
vacib amilin çatışmaması Yaponiyada mütərəqqi texnoloji prosesin yaradılmasına səbəb oldu və nəticədə, dünya bazarında buna tələb yarandı. İKİnci parametr tələb şərtləridir. Bu isə firmanın inKİşafını müəyyən edən daxili bazarın tələbidir.
tələb şirKətin fəa- 634
Beynəlxalq ticarətə dair nəzəri baxışlar liyyətir.ə fəal tə’sir göstərir. Məsələn, nisbətən K İ Ç İ K otaqlarda yaşayan yaponlar enerjiyə qənaət edən K İ Ç İ K Kondisionerlərə meyl göstərirlər. Bunun nəticəsində Yaponiya sənayesi onu istehsal etməyə başladı. Sonralar bütün dünya öİKƏləri belə Kondisionerlərə maraq göstərdi K İ, bu da onu dünya bazarına çıxarmağa imKan verdi. Üçüncü parametr qohum və ona xidmət edən sahələrin işinin təşKİl (‘dilməsidir. Əlverişli istehsal mühitinin yaradılması Ö I KƏ -
nin mOi iqtisadiyyatının qohum və ona xidmət edən sahələri, firmaya Igzım olan materialların, yarımfabrİKatların, KompleKtləşdi- rici mə’mulatların, informasiyanın əldə edilməsi üçün öz işlərini qururlar. Dördüncü parametr isə firmanın strategiyası və rəqabət mühitinin yaradılmasıdır. Qeyd etməK lazımdır Kİ, heç də firmalarda idarə sistemi eyni deyildir. Məsələn, mebel, işıq texnİKası istehsal edəjn İtaliya sənaye sahələrinə tez dəyişən dinamizm, optİKa, dəqiq maşınqayırma ilə məşğul olan alman sənayesinə isə sərt mərKəzləşdirilmiş idarəetmə sistemi xasdır. Firmanın dünya bazarında rəqabət qabiliyyətliliyinin yÜKSƏK olması üçün daxili rəqabətin mövcudluğu şərtdir. Nəhayət, M.Porter dövlətin rolu məsələsinə xüsusi əhəmiyyət verərər; göstərir K İ, O
qabiliyyətini artıran parametrlərə tə’sir göstərir. İqtisadi nəzəriyyədə «İstehsal amillərinin dinamİKası və xarici ticarət>:f nəzəriyyəsi geniş yayılmışdır. Bu nəzəriyyənin banilərindən biri P.Lindertdir. O, «Dünya təsərrüfat əlaqələrinin iqtisadiyyatı» r.itabında göstərir K İ, istehsal amilləri cəmiyyətin inKİşa- fından asılı olaraq Kəmiyyət və Keyfiyyət dəyişİKİiyinə mə'ruz qalır. Hər hansı bir öİKədə, iqtisadi artım istehsal amillərinin miqdarca artımı və ya istehsal texnologiyasında təsbit olunan ye- nilİKİəıfin nəticəsində baş verir. İsteilsal amillərindən Kapital və Kadrların ixtisası sür’ətlə artır. ƏməK ehtiyatları nisbətən yavaş, laKİn sabit olaraq artır. Hətta Kənd təsərrüfat üçün yararlı torpaqların sahəsi və istifadə olunması, fjaydalı qazıntıların miqdarı da artmaq meyli göstərir. İstehsal amillərinin artım sür’əti arasındaKi fərqin xarici ticarətə göstərdiyi tə’sirin Kanalları çoxsaylıdır.
tə’sir özünü ÜK növbədə tələb və təKİif vasitəsilə büruzə verir. P.Lindert daha sonra istehsal amillərinin hansı sahələrdə daha sür’ətU artmasını: idxal ilə rəqabət vəziyyətində olan sahələrdə və ya ixralcat sahələrində fərqli artmasını izah edir. Son illərdə iqtisadçılar müqayisəli üstünlüyün müəyyən şərtlər daxilində mənfi nəticələrə səbəb olduğunu göstərdilər: məsələn, 635 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|