Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

Qiymətin funKSiyaları və qiymətəmələgəlmənin prinsipləri 

miyyətini deyil, həm də mənfəətin ölçüsünü müəyyən edir. 

Uçot  funKsiyasında  qiymət  bütün  dəyər  göstəricilərinin 

hesablanması  vasitəsi  Kİmi  çıxış  edir.  Bunlara  həm  Kəmiyyət 

göstəriciləri  -  ümumi  daxili  məhsul  (ÜMD),  milli  gəlir,  Kapital 

qoyuluşunun həcmi, əmtəə dövriyyəsi göstəriciləri, firma, müəssisə və 

sahələrin  məhsul  həcmləri,  həm  də  Keyfiyyət  göstəriciləri  -  ren- 

tabellİK,  əməK  məhsuldarlığı,  fond  verimi  və  s.  aiddir.  BeləlİKİə, 

qiymət  istehsalın  səmərəliliyinin  müəyyən  edilməsi  üçün  istifadə 

edilir,  təsərrüfat  qərarlarının  qəbul  edilməsinin,  firmadaxili 

planlaşdırmanın çox mühüm aləti Kİmi çıxış edir. 

Qiymətlər əmtəə vahidini və ya Kütləsini əldə etməK üçün alıcının 

satıcıya  ödəməli  olduğu  pulun  Kəmiyyətini  ifadə  edirlər.  Əgər 

əmtəələrin  siyahısına  işçi  qüvvəsi  də  daxil  edilərsə,  onda  qiymətlər 

həmçinin  müxtəlif  bazar  agentlərindən  daxil  olan  gəlirləri  də  ƏKS 

etdirirlər.  Onların  bu  rolu  «ödəməli»  və  ya  «gəlir  əmələ  gətirən» 

funKsiya adlandırılır. 

Qiymətlər  iqtisadiyyatın  informasiya  sisteminin  əsasını  təşKİl 

etməKİə,  «informasion»  və  ya  «indİKator»  funKsiyasını  (bə’zən 

iqtisadi  ədəbiyyatda  ona  resursların  optimal  bölüşdürülməsi  fun- 

Ksiyası  da  deyilir)  yerinə  yetirirlər.  Bu  funKSİyanın  fəaliyyəti 

optimallaşdırma  məsələlərinin  həlli  zamanı  özünü  daha  qabarıq  şə- 

Kİldə büruzə verir. 

Qiymətin  ən  vacib,  başlıca  funKSİyalarından  biri  məhz  onun 

stimullaşdırıcı xaraKterə malİK olmasıdır. Bu funKsiyanın  mahiyyəti 

əmtəə  istehsalı  və  istehlaKina  onun  həvəsləndirici  və  ya  ləngidici 

tə’sirində ifadə olunur. Təsərrüfat həyatında qiymətlər bu və ya digər 

əmtəələrin  buraxılışı  və  istehlaKina  KÖməK  edər  və  yaxud  əngəl 

törədə  bilər.  Qiymətin  KÖməyi  ilə  elmi-texnİKİ  tərəqqini,  resurs 

xərclərinə  qənaəti,  məhsulun  Keyfiyyətinin  yaxşılaşdırılmasım, 

istehsal və istehlaK struKturunun dəyişilməsini stimullaşdırmaq və ya 

dayandırmaq,  ləngitməK  olar.  Bu  funKSİya  qiymətdə  artırılmış 

mənfəət  səviyyəsi,  eləcə  də  qiymətə  edilən  əlavə  və  güzəştlərin 

vasitəsilə həyata Keçirilir. 

Qiymətin bölüşdürücü funKsiyası, bazar amillərinin tə’siri altında 

qiymətin dəyərdən Kənarlaşması  ilə əlaqədardır. Bu funKsiya ondan 

ibarətdir 

K

İ,

 

qiymətlər  milli  gəlirin  (xalis  gəlirin)  iqtisadiyyatın 

sahələri,  dövlət  və  digər  seKtorlar,  müxtəlif  mül-  Kİyyət  formaları, 

regionlar, yığım və istehsal fondları, əhalinin sosial qrupları arasında 

bölüşdürülməsi  və  yenidən  bölüşdürülməsində  iştiraK  edirlər.  Belə 

Kİ,  dəbdəbəli  və  nüfuzlu  əmtəələrə  yÜKSƏK  topdansatış  qiymətləri 

sosial  fondların  formalaşması  üçün  büdcənin  KÖməyi  ilə  əhalinin 

müəyyən hissəsinin pul gəlirlərinin yenidən bölüşdürülməsini tə’min 

edirlər. 

177 

---

Qiymət və onun əmələ gəlməsi mexanizmi 

Tələb  VƏ  təKİifin  balanslaşdırılması  funKsiyası  onunla  ifadə 

olunur  Kİ,  qiymətlər  vasitəsilə  istehsal  və  istehlaK,  tələb  və  təK-  lif 

arasında  əlaqə  həyata  Keçirilir.  Təsərrüfatın  inKİşafı  tələb  və  təKİif 

arasında uyğunsuzluqların aradan qaldırılması, qiymətlərin artırılması 

(aşağı salınması) vasitəsilə, ya da Kİ, eyni vaxtda hər İKİ üsulun tətbiqi 

ilə  əldə olunur. Bazar  münasibətləri, sahibKar- lıq və rəqabət inKİşaf 

etdİKCə 

qiymətin 

bu 

funKsiyası 

güclənməKİə 

qiymətlərin 

formalaşmasında başlıca rol oynayacaqdır. 

Qiymətin  bütün  funKsiyaları  qarşılıqlı  əlaqədardır  və  bir-birinə 

qarşılıqlı tə’sir göstərirlər, bə’zi hallarda isə onların arasında ziddiyyət 

müşahidə  olunur.  Belə  Kİ,  qiymətin  stimullaşdırıcı  funKsiyası  tələb 

olunan əmtəələrin istehsal artımına KÖməK et- məKİə tələb və təKİifin 

balanslaşdırılması  funKsiyasını  gücləndirir.  LaKİn  qiymət  həm  də 

qeyri-stimullaşdırıcı  rol  oynaya  bilər 

Kİ, 

(onu  aşağı  salarKən),  bu  da 

əmtəə təKİifinin ixtisar olunmasına gətirib çıxarır. Tələb və təKİif də o 

halda tarazlaşır 

Kİ, 

təKİif tələbi ötmüş olsun. 

Qiymətin  uçot  funKsiyası  tez-tez  digər  qalan  funKsiyalarla, 

xüsusilə  də  stimullaşdırıcı  və  bölüşdürücü,  habelə  tələb  və  təKİi-  fin 

balanslaşdırılması  funKsiyası  ilə  ziddiyyətə  girir,  çünKİ  bazar 

şəraitində  bir  çox  amillərin  tə’siri  altında  qiymət  tez-tez  istehsal  və 

reallaşdırma xərclərindən xeyli dərəcədə Kənarlaşır. 

Təsərrüfat  həyatında  qiymətin  müxtəlif  funKsiyaları  arasında 

qarşılıqlı əlaqələr mürəKKəb və rəngarəng olduğuna görə marKe- tinq 

xidmətlərinin tədqiqat obyeKtinə çevrilmişdir. 

Qiymətəmələgəlmənin  prinsipləri  dedİKdə,  bütün  qiymətlər 

sistemi üçün xaraKterİK olan və onun əsasında duran, daimi fəaliyyət 

göstərən  əsas  müddəalar  başa  düşülməlidir.  Qiymətəmələgəlmənin 

vacib  prinsipləri:  qiymətlərin  elmi  cəhətdən  əsaslandırılması,  onların 

məqsədyönlülüyü,  qiymətəmələgəlmə  prosesinin  fasiləsizliyi,  bu 

prosesin  vahidliyi  və  qiymət  intizamına  riayət  olunmasına  nəzarət 

sayılır. 

Qiymətlərin  elmi  cəhətdən  əsaslandırılması  prinsipi  qiymətəmə- 

ləgəlmədə  bazar  iqtisadiyyatının  inKİşaf  qanunlarının  və  hər  şeydən 

əvvəl isə dəyər qanununun, tələb və təKİif qanununun dərK olunması 

və uçotu zəruriyyətindən ibarətdir. 

Qiymətin elmi cəhətdən əsaslandırılması bazar Konyuımtu- runun, 

bütün  bazar  amillərinin,  eləcə  də  mövcud  qiymətlər  sisteminin  dərin 

təhlilinə əsaslanır. Bu  zaman  istehsalın perspeKtiv İnKİşaf meyllərini 

aşKara  çıxarmaq,  xərclərin,  tələbin,  əmtəənin  Keyfiyyət  səviyyəsinin 

dəyişməsini proqnozlaşdırmaq lazımdır. 

Qiymətin 

məqsədyönlülüyü 

ondan 

ibarətdir 

K

İ,

 

həllində 

qiymətlərdən istifadə edilməli olan əsas iqtisadi və sosial problemləri 

178 

---