Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

TəLəb və təKlif. Bazar tarazlığı 

Bununla E  - 

göstəril' 

K

İ, burada söhbət tələbin (d) qiymətlə 

bağlı 

(jö) 

clastİKİiyindən 

(E) 

gedir. 

Tələbin elastİK olub-olmadığını müəyyən etməK üçün hər şeydən 

əvvəl  vahid  elastİKİiıc  səviyyəsini  müəyyən  etməK  lazımdır.  Vahid 

elastİKİİK dediı-cdə, qiymətin azalması səviyyəsinin (faizinin) tələbin 

artması  səviyyəsinə  (faizinə)  bərabərliyi  başa  düşülür.  Məsələn, 

qiymətin 2 dəfə azalması ilə tələbin, yə'ni (məhsul satışının) həcminin 

də  2  dəfə  artması  bu  məhsulla  bağlı  tələbin  vahid  elastİKİiyini  sübut 

edir (yə'ni 

E=l).

 

Tələbin elastİKİiyini təhlil etməzdən əvvəl göstərməK lazımdır 

Kİ, 

reallaşdırılmış  tələbdən,  yə'ni  satışdan  əldə  edilən  pul  gəlirlərinin 

həcmi 

(R), 

məhsulun qiyməti 

(P) 

ilə onun bazara çıxa

rılan 

Kəmiyyətinin 

(Q) 

hasilinə bərabərdir. 

Yə'ni: 

R - P xQ 

iki 

halda 

əgər  ciiymətin  azalması  nəticəsində  satışın  artmasın

dan 

əldə 

edilən gəlir qiymətin azalmasından itirilən gəlirdən 

çox 

olarsa, 

gəlir elastİK 

hesab  edilir  (yə'ni 

E>1) 

ƏKSİnə,  qiymətin 

aşağı 

düşməsindən  itirilən  gəlir 

bunun nəticəsində tələbin (yə'ni satışın) artmasından əldə edilən gəlirdən 

çox 

olarsa, tələb qeyri- 

elastİKdir 

(yə'ni 

E<1).

 

ElastİK  və  qeyri-elastİK  tələbi  misalla  izah  edəK.  Fərz  edəK  Kİ, 

qiymətin  6  manatdan  2  manata  qədər  (yə'ni  3  dəfə)  azalması  satışın 

həcminin  4  dəfə  (2  ədəddən  8  ədədə  qədər)  yÜKsəlməsinə  səbəb 

olmuşdur.  Bu  zaman  qiymətin  azalması  nəticəsində  satışdan  əldə 

edilən gəlir 12 manatdan ( 6 x 2 )  16 manata ( 2 x 8 )  çatmışdır. 

Belə  bir  vəziyyət  tələbin  elastİK  olduğunu  göstərir.  Tələbin 

qeyri-elastİKİiyini  aşağıdaKi  misalla  göstərəK.  Fərz  edəK  Kİ,  satış 

qiymətinin 6 manatdan 2 manata qədər (yə'ni 3 dəfə) azalması tələbin 

(satışın) həcmini yalnız 2 dəfə (2 ədəddən 4 ədədə qədər) artırmış, bu 

zaman satışdan əldə edilmiş gəlir 12 manatdan 

( 2 x 6 )   8  

manata 

( 2 x 4 )  

düşmüşdür. Bu vəziyyət tələbin elastİK olmadığını göstərir. 

İqtisadi  ədəbiyyatda  tələbin  qiymətlə  bağlı  elastiıdiyi  ilə  yanaşı 

onun  gəlirlə  bağlı  və  KƏSİşən  elastiıdiyi  formaları  da  bir-birin-  dən 

fərqləndirilir.  Gəlirlə  bağlı  elastİKİİK  nə  deməKdir?  Əvvəldə 

göstərmişdİK  Kİ,  öz  faydalı  xüsusiyyətlərinə  görə  bir  sıra  əmtəələr 

normal məhsullar, digərləri isə aşağı Keyfiyyətli mallar hesab edilirlər. 

Əhalinin  gəlirləri  artdıqca  normal  məhsulların  hətta  yÜKsəK 

qiymətində belə, onlara olan tələb yÜKSəlir, az Keyfiyyətli malların isə 

aşağı cıiymətində belə, onlara olan tələb azalır. Gəlirlə bağlı elastİKİİK 

aşağıdaıa əmsalla hesablanır: 

170 

---

Tələh V9 təKlifin tarazlığı 

Tələb edilən məhsulun dəyişməsi səviyyəsi 

E 

Gəlirin dəyişməsi səviyyəsi 

Tələbin  Kəsişən  elastİKİiyi  isə  bir-birilə  bağlı  məhsullara  olan 

tələblə  əlaqədardır.  Əgər  2  əmtəə  bir-birinin  əvəzediciləridirsə 

(məsələn, mal əti və qoyun əti) birincinin (mal ətinin) qiymətinin aşağı 

düşməsi, digərinin qiyməti dəyişməz qaldığı halda ona olan tələbi də 

aşağı salacaqdır. 

Digər  halda,  2  əmtəə  bir-birini  tamamlayarsa,  (məsələn, 

maqnitofon və Kaset), birinin (maqnitofonun) qiymətinin yÜKSəlməsi 

digərinə  olan  tələbi  aşağı  salacaqdır.  Tələbin  Kəsişən  elastİKİiyi 

aşağıdaKi əmsalla hesablanır: 

E  

X məhsula olan tələbin dəyişməsi səviyyəsi 

Y məhsulunun qiymətinin dəyişməsi səviyyəsi 

Tələbin  elastİKİiyi  bir  sıra  amillərin  (məsələn,  məhsulun  isteh- 

laKdaKi  payının,  əvəzedici  məhsulların  olmasının)  tə'siri  altında 

formalaşsa da, bu amillərdən ən vacibi vaxt amilidir. Qısa vaxt ərzində 

məhsula  olan  tələb  qeyri-elastİKdirsə,  nisbətən  uzun  vaxt  ərzində  o 

daha  elastİKdir.  Məsələn,  qəndin  qiymətinin  yÜKSəlməsi  heç  də  o 

dəqiqə  ona  olan  tələbi  azaltmayacaqdır.  LaKİn  vaxt  Keç-  dİKCƏ 

adamların  bir  qismi  onun  istehlaıcını  azaldacaq  və  qəndə  olan 

tələblərini  şəKər  tozu  və  yaxud  digər  müvafiq  məhsullarla  əvəz 

edəcəKİər. 

Tələb Kİmi, təKİif də elastİKdir, yə'ni bazarda qiymətin artması və 

ya azalmasına uyğun olaraq təKİifin həcmi  də yÜKSəlib əsKİlə bilər. 

TəKİifin  qiymətlə  bağlı  elastİKİiyi,  yə'ni  qiymətin  dəyişməsi 

nəticəsində təKİifin dəyişməsi aşağıdaKi əmsalla ifadə olunur: 

 

AP 

-.  B u  

əmsal təKİifin 

(z) qiymətlə bağlı (p) ela- 

O P 

stİKİiyini (E) ƏKS etdirir. 

Göründüyü Kİmi, tələbin elastİKİiyi ilə təKİifin elastİKİiyi ara- 

sında zahiri bir oxşarlıq vardır. Fərq yalnız ondan ibarətdir 

K

İ, 

AQ 

birinci halda alıcı tərəfindən tələb edilən, İKİnci halda isə 

satıcı tərəfindən təKİif edilən məhsulun səviyyəsindəKİ dəyişİK- 

liyi ƏKS etdirir. 

TəKİifin elastİKİiyi göstərir Kİ, bazarda əmtəənin qiymətinin 

171 

---