Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
TdKlifin mahiyyəti və ona tə’cir göctərən amillər
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- TdKlifin mahiyyəti və ona tə’cir göctərən amillər - Dövlət vergilərinin həcmi
- §3. Tələb və təklifin tarazlığı Tələb və təKİifin qarşılıqlı təsiri və əlaqəsi nəticəsində bazar
- BeləlİKİə, deyilənlər göstərir ni, bazara çıxarılan hər bir əmtəə əsasən tələb və tənlifin təsiri altında formalaşan bazar qiymətinə uyğun olaraq
TdKlifin mahiyyəti və ona tə’cir göctərən amillər - Dövlət vergilərinin həcmi,
istehsalçıdan tutulan yÜKSƏK vergilər onun məcmu xərclərini artırdığına və deməli, mənfəətinin həcmini azaltdığına görə, onu əmtəə təKİifini də azaltmağa məcbur edəcəKdir. - Satıcıların sayı.
Bazarda hər hansı bir əmtəənin qiymətinin yÜKSəlməsi sahəyə əlavə istehsalçıları cəlb edəcəK və nəticədə həmin əmtəənin təKİifi artacaqdır. ƏKSinə, bazarda əmtəənin qiymətinin azalması isə bu sahə ilə məşğul olan istehsalçıların bir hissəsinin daha sərfəli məhsul istehsalına Keçməsinə səbəb olacaq və həmin əmtəənin təKİifi azalacaqdır.
Əgər istehsalçı təK- İif etdiyi əmtəənin qiymətinin yaxın gələcəndə yÜKSələcəyini əvvəlcədən bilərsə, o, bu gün həmin əmtəənin təKİifini azaldacaqdır. GələcəKdə qiymətlərin aşağı düşəcəyi halında isə hazırKi dövrdə onların təKİifi yÜKSƏləcəndir. Hər bir əmtəə istehsalçısının Konnret bazarda təKİif etdiyi məhsul onun fərdi təKİifini, fərdi təKİiflərin məcmusu isə həmin məhsul üçün bazar təKİifini təşKİl edir. Bazar təKİifi anlayışını məcmu təKİif anlayışından fərqləndirmən lazımdır. Məcmu təKİif dedində, təKcə Konnret əmtəə bazarında deyil, öİKənin hər növdən olan bütün bazarlarında qiymətin hər bir mümnün səviyyəsində fərdi istehsalçılar, müəssisələr və hÖKumət tərəfindən təKİif edilən əmtəə və xidmətlərin məcmusu başa düşülür. §3. Tələb və təklifin tarazlığı Tələb və təKİifin qarşılıqlı tə'siri və əlaqəsi nəticəsində bazar mexanizminin ən vacib ünsürü olan bazar qiyməti əmələ gəlir. Tələb və təKİif arasında tarazlıq səviyyəsinə uyğun qiymət, tarazlıq qiyməti adlanır (Bax: ŞəKİl 3). Tarazlığın səviyyəsi və qiyməti göstərir ni, bazarda bir-birinə qarşı ƏKS qüvvələr Kİmi çıxış edən tələb və təKİifin səviyyələri uyğunlaşmışdır, yə'ni istehsalçıların satmaq istədİKİəri əmtəələrin Kəmiyyəti və qiyməti ilə istehlaKçıların əldə etməK istədİKİəri əmtəələrin Kəmiyyəti və qiyməti bir-birinə uyğundur. Belə bir tarazlıq şəraitində bir-birinə qarşı çıxış edən bütün bazar amillərinin tə'siri heçə enir, onlar arasında sanKİ həmrə'ylİK yaranır, real bazar qiyməti tarazlıq qiymətinə bərabər olur. Əgər bazarda hər hansı bir əmtəənin real qiyməti tarazlıq qiymətindən yÜKSƏK olarsa, təKİifin «artıqlığı» yaranacaq. Bu onunla əlaqədardır Kİ, yÜK- səK qiymət şəraitində istehsalçılar bazara daha çox mal çıxarmaq 167 Tələb uə t Ə K Ü f . Bazar tarazlığı
ŞəKİl 3. Tarazlığın qrafİKİ.
Q -qiymət; T -tələb
və təKİifin Kəmiyyəti. istəyəcəK, alıcılar isə həmin məhsuldan az almağa çalışacaqlar. Belə bir vəziyyət istehsalçıları məhsulun qiymətini aşağı salmağa və istehsalını azaltmağa məcbur edəcəK. Qiymətin aşağı düşməsi öz növbəsində alıcıları həmin maldan daha çox almağa sövq edəcəK və onların tələbi artacaqdır. Qiymətin təKİif xətti boyunca aşağı düşməsi, tələbin səviyyəsinin isə öz xətti boyunca artması prosesi, onların tarazlıq qiymətində görüşməsinə qədər davam edəcəK və beləlİKİə, tarazlıq səviyyəsi tə'min ediləcəK. Başqa bir halda real bazar qiyməti tarazlıq qiymətindən aşağı olarsa «tələbin artıqlığı» əmələ gələcəK, belə K İ, aşağı qiymət şəraitində alıcılar daha çox almaq istəyəcəKİər. Digər tərəfdən, əmtəənin real bazar qiymətinin ucuzluğu istehsalçıları həmin əmtəəni az təKİif etməyə sövq edəcəndir. Nəticədə qiymətin artması baş verir Kİ,
bu da bir tərəfdən məhsulun istehsalının genişlənməsinə, digər tərəfdən isə istehlanın azalmasına gətirib çıxarır. Bu proses də əvvəİKİ Kİmi tarazlıq səviyyəsinin əmələ gəlməsinə qədər baş verəcəndir. Qeyd etməK lazımdır K İ,
real bazar qiymətinin tarazlıq qiymətindən yuxarı və ya aşağı səviyyədə olması əsasən sün'i yolla, məsələn, hər hansı bir məhsul üçün dövlət tərəfindən yÜKSƏK və ya minimum qiymət səviyyəsi müəyyən etmən yolu ilə baş verir.
üəb V3 təıcLifin tarazlığı iymətləndirərKən hər şeydən əvvəl ona çəKİlmiş xərclərin sə- lyyəsini əsas götürür. Əgər bazarda məhsul üçün alıcı tərəfin- )n verilmiş qiymət istehsal xərclərini ödəməzsə, bu məhsulu ba- ,ıra çıxarmaq istehsalçı üçün sərfəli olmayacaqdır. Bununla ya- naşı, qeyri-əlverişli bazar ıconyuKturası şəraitində əmtəələrin qiymətinin aşağı düşməsinin son həddi istehsal məsrəflərinin ümumi səviyyəsindən ibarət olacaqdır. Qeyd etmişdİK Kİ, bazarda əmtəənin qiyməti sabit qalmaqla, qeyri-qiymət amillərinin tələb və təKİifə tə'siri nəticəsində onla- rın dəyişməsi baş verir. Deyilənlərə əlavə edərəK göstərməK la- zımdır
K İ , qeyri-qiymət amillərinin tə'siri nəticəsində tələbin və ya təKİifin artması və ya azalması tarazlıq qiymətində də müva- fiq dəyişİKİiyə səbəb olur. Bununla əlaqədar olaraq aşağıdam dörd lıal mümKÜndür:
təKİif
isə dəyişməz qalarsa, onda tarazlıq qiy- məti
aşağı düşəcəndir; - TəKİif artarsa, tələb isə dəyişməz qalarsa, onda tarazlıq qiy- məti azalacaqdır;
TəKİif azalarsa, tələb isə dəyişməz qalarsa, tarazlıq qiyməti ar- tacaqdır. Yuxarıda deyildiyi Kİmi, məhsulun qiymətinin dəyişməsi tələb və təKİifin də həcmində müvafiq dəyişİKİiyə səbəb olur. Qiymətlə həcm arasında olan bu asılılıq tələb və təKİifin elastİKİiyinin əsa- sını təşKİl edir. GöstərməK lazımdır Kİ, heç də həmişə məhsulun qiymətinin azaldılması (və ya artması) səviyyəsi tələb və təKİifin səviyyəsin- də də həmin miqyasda müvafiq dəyişİKİiyə səbəb olmur. Məhz bu dəyişİKİiyin səviyyəsi tələb və təKİifin elastİK olub-olmadığını müəyyən etməyə imKan verir. DedİKİərimizi tələb və təKİifin elastİKİiyi timsalında ayrı-ayrı- lıqda izah edəK. Tələbin qiymətlə bağlı elastİKİiyi dedİKdə, məh- sulun qiymətinin müəyyən miqdar dəyişməsi nəticəsində ona olan tələbin hansı miqdarda dəyişməsi başa düşülür. Bu elastİKİİK aşağıdaKi əmsalla ifadə olunur:
tələb edilən məhsulun səviyyəsindəKİ dəyişİKİiyi, i İ K İ n tələbin səviyyəsini, qiymətin dəyişmiş səviyyəsini, qiymətin iİKİn səviyyəsini ƏKS
AQ Q AP P 169 Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|