Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan
Yüklə 7,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tələb və təıdif. Bazar tarazlığı
- §2. TəKlifin mahiyyəti və ona tə’sir göstərən amillər
- TəKüfin mahiyyəti və ona tə’cir göctərən amillər
- T9ləb və tƏKÜf. Bazar tarazlığı
Tələb və təıdif. Bazar tarazlığı ona olan tələbin azalmasına, əvəzediciyə (məsələn, çaya) olan tələbin isə artmasına səbəb olacaq. Yox əgər əmtəələr bir-birilərini tamamlayırsa, bu halda onlardan birinin (məs., siqaretin) qiymətinin yÜKSəlməsi həm onun özünə, həm də onu tamamlayan məhsula (alışqana) olan tələbin də səviyyəsini azaldacaqdır. Alıcıların zövqü ilə tələbin dəyişməsi arasında birbaşa əlaqə mövcuddur. Məsələn, əgər alıcıların zövqü siqaretdən, içKİdən imtina edib idmanla məşğul olmağa doğru dəyişərsə, bu halda siqaretə və içKİyə olan tələb azalacaq, idman ləvazimatına tələb isə artmağa başlayacaqdır. Əmtəənin qiymətinin gələcəKdə necə dəyişəcəyi haqqında alıcının rə'yi onun hazırKi dövrdə əmtəəyə olan tələbinin ödənilməsinə birbaşa tə'sir edir. Əgər alıcı bir aydan sonra əmtəənin qiymətinin artacağını gözləyirsə, o, həmin tələbini qiymətin yÜKSəl- məsini gözləmədən bu gün, aşağı qiymətlə ödəməyə çalışacaqdır. Ə KS təqdirdə, yə'ni yaxın gələcəKdə qiymətlərin azalması ehtimalı olduğu halda, alıcı əmtəəyə olan tələbini hazırm yÜKSƏK qiymətlərlə ödəməyə tələsməyəcəKdir. Bazarda alıcının sayının artması və ya azalması da burada formalaşan tələbə eyni istiqamətdə tə'sir edir. Alıcının sayının artması tələbi daha da artırır, ƏKSinə alıcının sayının azalması tələbin də azalmasına gətirib çıxarır. Tələbin səviyyəsi ilə bağlı fərdi tələb, bazar tələbi və məcmu tələb anlayışları bir-birindən fərqləndirilməlidir. Fərdi tələb dedİKdə, KonKret əmtəə bazarında qiymətin hər hansı bir müəyyən səviyyəsində hər bir fərdi alıcının tələbinin həcmi başa düşülür. Məsələn, əgər bazarda almanın Kq-ı 2000 manat olarsa, 1-ci alıcı həmin qiymətə 2 Kq, 2-cisi 3 Kq, 3-cüsü isə 4 Kq almaq arzusuna və imKanına maliıcdir. Bazar tələbi dediudə, Konıcret əmtəə bazarında qiymətin hər hansı bir müəyyən səviyyəsində (məs., 2000 manat) alma almaq istəyən bütün alıcıların fərdi tələblərinin məcmusu (2-l-3+4=9) başa düşülür. Məcmu tələb dedİKdə isə cəmiyyət miqyasında bütün növdən olan əmtəə və xidmətlər bazarında iştiraK edən bütün alıcıların: fərdlərin, müəssisələrin (firmaların), hÖKumətin qiymətlərinin hər hansı bir səviyyəsində formalaşan tələbinin həcmi başa düşülür. §2. TəKlifin mahiyyəti və ona tə’sir göstərən amillər Bazar iqtisadiyyatının yuxarıda qeyd etdiyimiz Kİmi əsas Kateqoriyalarından biri də təKİifdir. TəKİif dedİKdə, satıcının müəy
TəKüfin mahiyyəti və ona tə’cir göctərən amillər yən dövr ərzində hər hansı bir əmtəəni müəyyən qiymətə, müəyyən Kəmiyyətə satmaq arzusu və imKanı başa düşülür. TəKİifin əsas hissəsini əmtəə təKİifi təşKİl edir və o, bazarda əhalinin »dəmə qabiliyyətli tələbinə qarşı durur. K.MaxKS təKİifi «bazarda lan və yaxud bazara çıxarıla biləcəK» məhsul Kİmi izah etmişdir. ’əKİif istehsalla sıx bağlı olsa da, bu Kateqoriyalar həm öz iqti- .adi məzmununa, həm də həcminə görə bir-birindən fərqlənirlər. İstehsal bilavasitə maddi ne'mətlərin yaradılma prosesini ifadə edən Kateqoriyadır, təKİif isə əsas e'tibarı ilə mübadilə, bazar münasibətlərini xaraKterizə edir. TəKİif öz həcmi e'tibarı ilə adə- ən istehsaldan azdır. Belə Kİ, istehsal edilmiş əmtəələr daxili ba- ardan Kənar istehlaKçılar, ehtiyatların tamamlanması və ixrac çün nəzərdə tutulur. TəKİif dialeKtİK xaraKterə malİK olub, aim hərəKətdədir. TəKİifin səviyyəsi təKİif qanununun tə'siri altında formalaşır. )U qanuna görə əmtəə üçün alıcılar tərəfindən təKİif edilən qiymət nə qədər yÜKsəK olarsa, satıcı bazara bir o qədər çox məhsul çıxarmacıda maraqlı olacaqdır. Başqa sözlə desəK, təKİif qanunu məhsulun qiyməti ilə onun təKİifi arasında düz mütənasiblİK olduğunu göstərir.
ŞəKİl 2. TəKİifin qraf İKİ. Q - qiymət; T - təKİifin Kəmiyyəti. Tələb qanunu Kİmi təKİif qanununun da fəaliyyətini Cədvəl 4- dəKİ Kİmi ifadə edə bilərİK. Cədvəl 4 Qiymət
10 8 6 4 2 TəKİifin həcmi 5 4 3 2 1
T9ləb və tƏKÜf. Bazar tarazlığı Cədvəl göstərir Kİ, hər hansı bir əmtəənin qiyməti 10 man. təşKİl etdiyi halda satıcı bu qiymətə 5 ədəd satmaq arzusunda olur. Əmtəənin bazarda qiyməti aşağı düşdÜKCə satıcının təKİif etdiyi əmtəənin də həcmi aşağı düşür (Bax: Ş ƏK İİ 2).
Cədvəl göstərir Kİ,
satıcı tərəfindən təKİif edilən məhsulun hər bir həcmi
yalnız qiymətin müəyyən minimum
səviyyəsində mümKÜndür. Məsələn, 3 ədəd həcmində təKİif edilən məhsulun minimum qiyməti məhz 6 manatdır, yə'ni satıcı 3 ədəd məhsulu 6 manatdan aşağı qiymətə satmayacaqdır, deməli, 6 manat səviyyəsi satıcı tərəfindən alıcıya edilən güzəştin ən son nöqtəsidir, təKİifin qiymətidir. Başqa sözlə, təKİifin qiyməti dedində, satıcı tərəfindən təKİif edilən əmtəənin alıcıya güzəşt edilən minimum qiyməti başa düşülür. Bununla bərabər, əmtəənin müəyyən qiymətində (məs., 6 manat səviyyəsində) istehsalçının satmaq istədiyi məhsulun həcmi (yə'ni 3 ədəd məhsul) təKİifin həcmi adlanır. Tələb Kimi, təKİifin də formalaşmasına 2 qrup amil: birincisi, qiymət amili, İKİncisi isə əmtəənin qiyməti ilə bağlı olmayan qeyri-qiymət amilləri tə'sir edir. TəKİif qanununa uyğun olaraq qiymət dəyişərKən bazara çıxarılan əmtəənin həcmi də dəyişir, yə'ni qiymət yÜKSƏK olarsa təKİi- fin həcmi artır, ƏKSinə olarsa isə azalır. TəKİifin özünün dəyişməsi qeyri-qiymət amillərinin tə'siri altında (qiymət dəyişməz qalmaq şərti ilə) baş verir. TəKİifin dəyişməsinə səbəb olan qeyri-qiymət amilləri aşağıdaKi- lardan ibarətdir.
Mə'lumdur Kİ, hər bir istehsalçı əmtəə istehsalı üçün müxtəlif iqtisadi resurslar: işçi qüvvəsi, xammal, material, əməK və s. sərf edir. Əmtəə-pul münasibətləri şəraitində sərf edilmiş hər bir iqtisadi resurs öz qiymətinə malİKdir. Bu resurslara çəKİlmiş xərclər məcmusu isə məhsul istehsalı ilə bağlı məsrəfləri təşKİl edir. Digər şərtlər eyni qaldığı halda bu məsrəflərin qiyməti və deməli, həcmi nə qədər çox olarsa, əmtəə təKİifi bir o qədər az, məsrəflər nə qədər az olarsa əmtəə təKİifi də bir o qədər çox olacaqdır.
Mə'lumdur Kİ, texnologiya dedİK- də,
məhsul istehsalı üçün zəruri olan iqtisadi resursların mümKÜn vəhdəti başa düşülür. Bu resursların qiymətindən asılı olaraq məhsul istehsalı üçün zəruri olan texnologiya qabaqcıl və mütə- rəqti, ya da KÖhnə, yə'ni qeyri-mütərəqqi ola bilər. Qabaqcıl texnologiyadan istifadə məhsul istehsalına çəKİlən məsrəfləri azaltdığı üçün təKİifin artmasına, KÖhnə texnologiya isə çoxlu xərc tələb etdiyinə görə təKİifin azalmasına səbəb olur.
Yüklə 7,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|