Dərsliyi Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin «İqtisadi nəzəriyyə» Kafedraları tərəfindən Azərbaycan

Bazar iqtisadiyyatı subycKti - «İqtisadi insan» haqqında 

Marjinalist 

məKtəbinin 

nümayəndələri 

iqtisadi 

subyeKt 

məsələsində  insan  -  eptimizator  Konsepsiyasını  yaratmışlar.  İqtisadi 

ədəbiyyatda  bu  Konsepsiyanın  əsas  cəhətləri  aşağıdaKilar  Kİmi 

səciyyələnir: 

-

 

daha  çox  fayda  və  ya  mənfəət  götürməK,  az  ağırlıq  və  məsrəflər 

sə'yi; 

-

 

vəsaitləri  ilə  müqayisədə  məqsədə  nail  olmaq  və 

bu 

sahədə  optimal 

variant seçməK bacarığı; 

-

 

optimal  variant  seçməK  üçün  tam  informasiyalar  əldə  etməK  və 

səhvsiz irəlini görməK qabiliyyətinə malİK olması; 

-

 

xarici şəraitin dəyişilməsinə dərhal reaKsiya verməK və 

s.

 

A.'i’^aqner adlı iqtisadçı özünün «Siyasi iqtisad» dərsliyində 

müxtəsər,  daha  münasib  müddəa  ilə  çıxış  etmişdir.  O,  dərsliyinin  «İnsanın 

iqtisadi  təbiəti»  fəslində,  insanın  başlıca  cəhəti 

Kİmi, 

ne'mətlərin 

çatışmamasını  hiss  etməsi  və  onu  aradan  qaldırmağa  cəhd  etməsini 

göstərmişdir. 

C.Keynsin  nəzəriyyəsində  iqtisadi  subyeKtin  davranışı  ailənin, 

sosial qrupun, cəmiyyətin, bəşəriyyətin üzvü, ağıllı varlıq Kİmi təqdim 

olunmuşdur. 

K.MarKsın  tə'limində  insan  obyeKtiv  iqtisadi  münasibətlərin 

şəxsiləşməsi Kİmi verilmişdir. 

Geniş mə'nada «İqtisadi insan» anlayışına «İnsan Kapitalı»nı da aid 

etməK olar. İnsan biliyini, təşəbbüsKarlığını, fəallığını, dərin təfəKKÜr 

tərzini, vərdişini, onun əmtəə istehsalı sahəsində və xidmət dairəsində 

istifadə  olunan  enerjisini  və  s.  həmin  Kapitalın  Komponentləri  hesab 

etməK olar. «İnsan Kapitalı »na gəlir mənbəyi Kİmi baxılır. 

İnsanların  təhsilinə,  səhiyyəyə,  ixtisasartırmaya  çəKİlən  xərclər 

«İnsan  Kapitalı»nda  investisiya  və  gələcəı^  gəlirlərin  Kəmiyyəti  Kİmi 

qiymətləndirilir. 

Yuxarıda deyilənləri belə bir xülasə ilə yeıcunlaşdırmaq olar: bazar 

iqtisadiyyatı  sistemində  «İqtisadi  insan»  anlayışının  təmsilçiləri 

əvvəİKİ  dövrlərə  nisbətən  öİKənin  ümumi  tərəqqisində  daha  böyÜK, 

daha miqyaslı rol oynayırlar. 

§7. Keçid dövründə Azərbaycanda bazar iqtisadiyyatının 

formalaşması haqqında 

Mə'lumdur  Kİ,  Azərbaycanda  70  ildən  çox  sosialist  iqtisadi-sosial 

quruluşu hÖKm sürmüşdü. 90-cı illərdə isə 

SSRİ 

məKanındaKi bütün 

müttəfiq  respublİKalar  Kİmi  Azərbaycan  da  yeni,  demoKra-  tİK 

iqtisadi sistemə, bazar iqtisadiyyatına Keçməyə qədəm qoymuşdu. Bu 

zamandan Azərbaycan Keçid dövrünün problemlərinin 

157 

---

Bazar və bazar iqtisadiyyatı 

həllinə başlamışdı. Sabiq iqtisadi-sosial quruluşun yeni iqtisadi- sosial 

quruluşa  Keçməsi  bir  dəfəlİK  aKt  deyildir,  uzun  tarixi  bir  proseslə 

bağlıdır.  Bu  prosesdə  bazar  iqtisadiyyatının  yaranmasının  və 

formalaşmasının bilavasitə özünəməxsus atributları tədricən bərqərar 

olmalıdır. 

Keçid  dövründə  qarşıda  elə  ümumi,  strateji  proqram  vəzifələri 

durur  Kİ,  onların  həyata  Keçirilməsi  bir  tərəfdən  yeni  demoKra-  tİK 

cəmiyyətin  və  eyni  zamanda  bazar  iqtisadiyyatının  yaradılmasının 

təməl  daşı  hesab  olunur. 

Bu 

ÜK 

növbədə  sabiq  müİKİyyət 

münasibətlərində aparılmalı əsaslı dəyişİKİİKİərlə bağlıdır. 

Mə'lumdur 

Kİ, 

sosializm  şəraitində  dövlət  və 

KO

İ

XOZ

-

 

Kooperativ 

müİKİyyət  formaları  haKim  idi.  Keçid  dövründə 

ÜK 

növbədə  bunlar 

sahəsində  islahatlar  aparılması  zərurətə  çevrilir.  Bu  isə  özəlləşdirmə 

probleminin 

həlli 

ilə 

başlanır. 

Azərbaycanda 

artıq 

KİÇİK 

müəssisələrin özəlləşdirilməsi başa çatdırılmışdı. 

Rəsmi  mə'lumata  görə  1998-ci  ilin  üçüncü  rübünün  axırında 

respublİKada 19342 

K

İ

Ç

İ

K

,

 

936 orta və iri dövlət müəssisəsi və ob- yeKti 

özəlləşdirilmişdir. KiçİK müəssisə və obyeKtlər arasında təqribən 9290 

məişət  xidməti,  1947  ticarət  və  ictimai-iaşə  müəssisəsi,  423 

yanacaqdoldurma  məntəqəsi,  532  çörəK  ticarəti  və  çö-  rəKbişirmə 

obyeKti  (avadanlığı),  5440  nəqliyyat  vasitəsi,  78  ap-  teK,  230  icarəyə 

verilmiş obyeKt, 1011 icarəyə verilmiş qeyri- yaşayış obyeKti, 38 digər 

sahə obyeKtləri vardır. 

1768  orta  və  iri  dövlət  müəssisəsinin  bazasında  səhmdar 

cəmiyyətlərinin  yaradılması  haqqında  qərar  qəbul  edilmişdi.  Belə- 

lİKİə, KİÇİK müəssisələrin təxminən 80 faizi, orta və iri müəssisələrin 

təxminən 20 faizi özəlləşdirilmişdir. 

Özəlləşdirilmiş 

K

İ

Ç

İ

K 

dövlət  müəssisələrində  çalışanların  sayı  120  min 

nəfərdən artıqdır. 55 mindən artıq vətəndaş səhmdar cəmiyyətinin payçısıdır. 

Səhmdar  olmuş  həmin  55  mindən  artıq  vətəndaşın  22  mindən  çoxu  BaKida, 

7000-i  Gəncədə,  5900-a  yaxını  Əli-Bayramlıda,  4700-ü  Naxçıvanda,  2500-dən 

çoxu LənKəran zonasındadır, qalanları isə digər rayonların payına düşür. 

Özəlləşdirmənin  ən  vacib  atributlarından  biri  xarici  sərmayə- 

çilərin  iştiraK  etməsidir. 

Bu 

iştiraKin  əsas  göstəricisi  opsion  satışıdır. 

Yuxarıda  göstərilən  vaxtadəK  18,2  milyon  opsion  satılmış  və  52,1 

milyard  manat  vəsait  əldə  olunmuşdur.  RespublİKada  xarici 

öİKƏlərin 1300-dən çox şirKəti fəaliyyət göstərir. 

1999-2000-ci  illəri  əhatə  edən  özəlləşdirmə  proqramında  irəliyə 

doğru böyÜK addım atılması nəzərdə tutulur. 

1995-

 

ci  ildə  «Torpaq  islahatı  haqqında»  radİKal  qanun  qəbul 

edilmişdir.  1998-ci  ilin  sonuncu  rübünədəK 

KO

İ

XOZ 

və  sovxozların  94 

faizinin fəaliyyətinə xitam verilmişdir. Bunların bazasında 34 

158 

---